Κίζδερβεντ Βιθυνίας – Ψηφίδες αλησμόνητων πατρίδων στο Κιλκίς

Έρευνα – παρουσίαση: Θεόδωρος Π. Μποράκης

Αφιερώνεται στην γενιά των ξεριζωμένων Ελλήνων, των όπου γης πατρίδων, που διαλύθηκαν στη θύελλα της Ιστορίας κι έγιναν σκόρπιες ψηφίδες στον κόσμο, μα στάθηκαν όρθιοι στην άκρη της Ελλάδας. Έναν αιώνα τώρα, ζωντανές ψηφίδες, στολίζουν το ψηφιδωτό του Κιλκίς με τα ήθη και τα έθιμα των αλησμόνητων πατρίδων τους.

Το Κίζδερβεντ της Βιθυνίας

Ορεινό χωριό της Μικράς Ασίας ανάμεσα στην Προύσα και τη Νίκαια της Βιθυνίας, στο οποίο κατοικούσαν μόνο Χριστιανοί. Σήμερα υπό τουρκική επικράτεια διατηρεί την παλιά ονομασία του (Kızderbent) και υπάγεται στην περιοχή Karamürsel της επαρχίας Kocaeli. Απέχει 56 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Προύσας, 43 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Νικομήδειας, 70 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά σε ευθεία γραμμή από το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και 312 χιλιόμετρα βορειο-ανατολικά της Σμύρνης.

Η επικρατέστερη άποψη για την καταγωγή των Κιζδερβενιωτών βασίζεται στην προφορική παράδοση των ιδίων αλλά και σε ιστορικές πηγές. Τόπος καταγωγής είναι η Αχρίδα ή Οχρίδα της Μακεδονίας. Λίγα χρόνια μετά την Άλωση της Πόλης (1453) και αφού προηγουμένως η Αχρίδα έχει υποδουλωθεί στους Τούρκους, οικογένειες από την Αχρίδα ή από τη ευρύτερη περιοχή της μετακινούνται προς την Βιθυνία της Μ. Ασίας. Εγκαταστάθηκαν στο Κίζδερβεντ γύρω από ένα τεράστιο χάνι που έγγραφες πληροφορίες αναφέρουν ότι ήταν βυζαντινό και το επισκεύασε ο Τεκελή Μεχμέτ Πασά. Το χάνι αυτό βρίσκεται επί ενός λιθόστρωτου δρόμου γνωστού ως η λεωφόρος Βαγδάτης που στα βυζαντινά χρόνια ένωνε την Κωνσταντινούπολη με την Βαγδάτη και διέσχιζε το κέντρο της κωμοπόλεως του Κίζδερβεντ. Αυτή η ιστορική οδός συνέβαλε στην πρόοδο και ανάπτυξη του χωριού μαζί με το μεγαλοπρεπές χάνι του, το μεγαλύτερο από όλα τα άλλα που υπήρχαν κατά μήκος της ιστορικής λεωφόρου.

Λόγω, λοιπόν, της θέσεώς του, είχε το πλεονέκτημα να φιλοξενεί μεγάλες προσωπικότητες και ανθρώπους διαφορετικών λαών.

Αμέσως μετά την εγκατάσταση τους οι κιζδερβενιώτες υποχρεώνονται από το οθωμανικό κράτος να προστατεύουν το σημαντικό αυτό χάνι με φρουρά είκοσι ανδρών η οποία και θα περιφρουρούσε κυρίως τις ταχυδρομικές χρηματαποστολές, που κινδύνευαν από τους ληστές, σε ακτίνα διόδου 30 χιλιομέτρων, όσο ήταν και το φυσικό αυτό πέρασμα το δερβένι. Στην πορεία η φρουρά έγινε μικτή αποτελούμενη από δέκα γυναίκες και δέκα άνδρες. Σε μια συμπλοκή με ληστές σκοτώθηκε ένα κορίτσι.

Ο Σουλτάνος πληροφορείται την ηρωική αυτή πράξη του κοριτσιού, και με φιρμάνι τους παραχωρεί προνόμια. Τους παραχωρεί το χάνι με μία έκταση περίπου 300 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Τους απαλλάσσει από τον κεφαλικό φόρο και τους επιτρέπει να οπλοφορούν. Ως φόρο τιμής στο κορίτσι, οι τουρκικές αρχές ονομάζουν το χωριό ΚΙΖΔΕΡΒΕΝΤ, από το Κιζ που στα τουρκικά σημαίνει κορίτσι και το Δερβέντ που σημαίνει το στενό πέρασμα ή σταθμός. Μπορούμε να το πούμε και Κοριτσόσταθμο.

Το Κίζδερβεντ βρίσκεται σε ένα φυσικό πέρασμα, μεταξύ τεσσάρων βουνών, και το διασχίζει ο ποταμός Δράκος ο οποίος χύνεται στον κόλπο της Νικομήδειας.

Οι κάτοικοι ασχολούνταν με εκτροφή μεταξοσκώληκα για πολλά χρόνια και συνεισφέρανε στις ανάγκες της Προύσας σε κουκούλια μεταξιού, καθώς βρισκόταν πολύ κοντά. Στο παρελθόν επίσης ασχολούνταν με υφαντά (χαλιά) με χρήση λινών και μάλλινων νημάτων.

Το έθιμο «Βάρτι βαρ», πανόμοιο με το έθιμο του Κλείδονα, τελούνταν στο Κίζδερβεντ στο διάστημα 5 – 6 Μαΐου (αντί της 24 Ιουνίου που τελείται τα έθιμα του Αη Γιαννιού). Οι Κιζδερβενιώτες υιοθέτησαν το έθιμο και την ονομασία του από τους Αρμένιους του γειτονικού χωριού Κέρεμιτ, με του οποίους διατηρούσαν ιδιαιτέρως φιλικές σχέσεις.

Το έθιμο αυτό, κατ’ εξοχήν γυναικείο, το αναβίωναν έως και την δεκαετία του ΄50 και οι Μικρασιάτες από το Κίζδερβεντ της Βιθυνίας, που εγκαταστάθηκαν σε περιοχές της Μακεδονίας και Θράκης, με κάποιες όμως διαφορές. Το συνδέουν περισσότερο με τις γιορτές του Κλήδονα στην προχριστιανική εποχή, αναδεικνύοντας μόνο το μαντικό μέρος του εθίμου, δίχως το δρώμενο της φωτιάς.

Κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων, στις 14 Σεπτεμβρίου 1920 το χωριό κάηκε και οι εναπομείναντες κάτοικοι φιλοξενήθηκαν στο ελληνικό στρατόπεδο της Κίου για δύο χρόνια. Το 1922, με την ανταλλαγή πληθυσμών, έφυγαν και μετανάστευσαν στην Ελλάδα, σε περιοχές της Βόρειας Ελλάδας. Στον Νομό Κιλκίς εγκαταστάθηκαν Κιζδερβενιώτες στα χωριά: Ευρωπός, Πολύπετρο, Βαλτοτόπι, Καμποχώρι, Ρίζια κ.α.

Στη μνήμη της αλησμόνητης πατρίδας των Κιζδερβενιωτών συχνά διοργανώνονται εκδηλώσεις από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Πολύπετρου του Δήμου Παιονίας στο Κιλκίς, διατηρώντας τα έθιμα, τις παραδοσιακές φορεσιές και τους χορούς τους.

Φωτογραφία: Κίζδερβεντ

Πηγές:

1. Πολυκράτης Παντσίδης – «Ο Κλήδονας των Κιζδερβενιωτών» – Άρθρο στην εφημερίδα ΜΑΧΗΤΗΣ του Κιλκίς (30/5/2021).
2. Ιστοσελίδα https://www.karamursel.bel.tr/kesfetdetay/kizderbent-koyu-17
3. Ιστοσελίδα ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ
4. Ιστοσελίδα Πολιτιστικού Συλλόγου Πολύπετρου

(*) Ο Θεόδωρος Π. Μποράκης είναι συγγραφέας και ερευνητής της τοπικής ιστορίας και λαογραφίας. Διαχειρίζεται την ιστοσελίδα ΣΤΑ ΠΛΑΓΙΑ ΠΑΙΟΝΙΑΣ https://plagia-paionias.blogspot.com όπου αναρτά ιστορικά και λαογραφικά θέματα του χωριού Πλάγια και της περιοχής Παιονίας Κιλκίς.