ΤΟ ΕΞΩΚΚΛΗΣΙ ΤΟΥ ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ ΣΤΟ ΚΙΛΚΙΣ

Το εξωκκλήσι του Προφήτη Ηλία, το παλαιότερο εξωκκλήσι του Κιλκίς, βρίσκεται νοτιοανατολικά της πόλης σε απόσταση ενός περίπου χλμ από την κρήνη του Σαλάτς και δυτικά από το ρέμα της «Σαχταρίνας» όπου παλαιότερα βρίσκονταν αρκετοί μπαξέδες. Εκεί υπήρχαν νεκροταφεία με ξύλινους σταυρούς, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν από τους πρόσφυγες στα χρόνια του Α’ παγκοσμίου πολέμου μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1920.

Σε κοντινή απόσταση από το εξωκκλήσι, σε μια κατηφοριά με πυκνή βλάστηση που οδηγούσε στο παρακείμενο ρέμα, υπήρχε πηγή νερού, που οι παλιότεροι πρόσκοποι τη θυμούνται από την εκπαίδευση τους στην τεχνική συγκέντρωσης νερού στο μαντήλι. Την πηγή με το νερό να αναβλύζει από το έδαφος οι παλιοί Κιλκισιώτες την ονόμαζαν «αγίασμα» και την είχαν συνδέσει με το έθιμο των «τζάτζαλων», την απόθεση δηλαδή ή απόρριψη κλωστών και κομματιών υφάσματος για ίαση των ασθενειών. Ο Δημήτριος Λουκάτος έγραφε το 1938 για το έθιμο αυτό: «Συνηθίζουν [οι Κιλκισιώτες], περνώντας από την πηγή του Προφήτ’ Ηλία (ανατολικά) ν’ αφήνουν κάτι από πάνω τους να πέσει (κλωστή, ξεφτίδι, τρίχα) γιατί αλλιώς θα αρρωστήσουν. Αυτό έπαθε ένας βοσκός, εδώ και χρόνια, και δεν έγινε καλά από την ανεξήγητη αρρώστια του (τρεμούλα και στεναχώρια) παρά [μόνο] όταν έπεσε, περνώντας [από εκεί], το μαντήλι του στην Πηγή». (Σαμουηλίδης Χρήστος, «Κιλκισιακά Ιστορικά και Λαογραφικά Σύμμεικτα).

Εκεί ανεγέρθηκε από τους Στρωμνιτσιώτες, μάλλον μετά την άφιξή τους και όχι το 1920 όπως αναφέρει ο Αριστείδης Σιδέρης, το παρεκκλήσι του Προφήτη Ηλία, που χρησιμοποιούνταν ως εκκλησία του νεκροταφείου των νέων κατοίκων του Κιλκίς: «Μιας σπιθαμής τόπος ήταν τότε ο Πρ. Ηλίας. Ένα μικρό καντήλι που ανάβαν οι περαστικοί που πηγαίναν στα χωράφια, δυο –τρεις εικόνες, με τζάμι και φτηνή κορνίζα, στους τοίχους, κι ένα φτωχικό μανουάλι (δωρεά κάποιου ευσεβούς «φαναρτζή» συμπολίτη μας) με άμμο όπου «καρφώνονταν» τα κεριά. Αυτός ήταν ο εσωτερικός διάκοσμος της μικρής εκκλησίας. Στο πίσω μέρος, από την πλευρά του «ιερού» ανάμεσα στα ξερά χόρτα και τ’ αγκάθια, μερικοί ξύλινοι σταυροί, γερμένοι απ’ τους ανέμους και με σβυσμένα τα ονόματα πάνω τους, σημάδευαν κάποιους λησμονημένους τάφους».(Σταύρος Λίβας, Η παλιά μικρή μας πόλη).

Παρ’ όλο που το όνομα του Προφήτη Ηλία δίνεται σε εξωκκλήσια τα οποία βρίσκονται σε βουνοκορφές και υψώματα αυτή ονομασία του ναΐσκου που βρίσκεται σε σημείο με χαμηλό υψόμετρο (245μ) δόθηκε με τον εξής παράδοξο τρόπο που περιγράφει ο Σταύρος Λίβας: «Ρωτώντας, τότε, είχαμε μάθει πως, όταν έφτασαν σ’ αυτόν τον τόπο οι πρώτοι πρόσφυγες, οι Στρωμνιτσιώτες, έχτισαν το εκκλησάκι του Πρ. Ηλία και χρησιμοποίησαν το προαύλιο του σαν το πρώτο τους νεκροταφείο. Λένε, μάλιστα, πως είχανε σκοπό να το αφιερώσουν στη μνήμη κάποιου άλλου αγίου. Ένας όμως «λωλός» Στρωμνιτσιώτης, πήρε μια σανίδα, έγραψε πάνω της «Προφήτης Ηλίας» και την κρέμασε στην εξώπορτα. Έτσι, με τον τρόπο αυτό, ο Προφήτης βρέθηκε «προ τετελεσμένου γεγονότος» κι ενώ όλοι ξέρουμε την αγάπη του για τις ψηλές κορυφές, αναγκάστηκε από τον λωλοστρωμνιτσιώτη να μείνει στα χαμηλά».

Ο ναΐσκος, που υπαγόταν στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, λειτουργούσε μόνο και την ημέρα εορτής του αγίου στις 20 Ιουλίου, η οποία ήταν και ημέρα γιορτής της «Συντεχνίας αρτοποιών Κιλκίς» σύμφωνα με το καταστατικό ίδρυσης του σωματείου που υπογράφηκε την 1η Μαρτίου 1923. Την παραμονή της εορτής του αγίου στις 19 Ιουλίου πλήθος κόσμου συνέρρεε για τον εσπερινό, όπως συμβαίνει και σήμερα. Την προπολεμική περίοδο γινόταν βαπτίσεις στον Προφήτη Ηλία, όπως μαρτυρούν παλιές φωτογραφίες.

Το 1968 με πρωτοβουλία των Αντωνίου Τσορτανά και Νικολάου Εμπορόπουλου ο ναός ανακαινίσθηκε και ο αύλειος χώρος του έκτασης 4.470τμ περιφράχθηκε και δενδροφυτεύθηκε. Σχετική επιγραφή για τους δωρητές και την δαπάνη σύνδεσης με τον κεντρικό αγωγό ύδρευσης υπάρχει στην αποθήκη του ναού.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 με πρωτοβουλία του Δήμου Κιλκίς ασφαλτοστρώθηκε ένα τμήμα της παλιάς «σουρτάρας» (φαρδύς δρόμος για τις μετακινήσεις των ζώων) και εξασφαλίστηκε ο ηλεκτροφωτισμός του ναού. Ο τότε αντιδήμαρχος και πρόεδρος των αρτοποιών Γιάννης Τσαχουρίδης επέβλεπε προσωπικά τις εργασίες εξωραϊσμού του χώρου με την κατασκευή υπόστεγου και υπαίθριων καθισμάτων για τους επισκέπτες.

Το 2001 με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού ο ναός με τον περιβάλλοντα χώρο χαρακτηρίσθηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο καθώς «αποτελεί φορέα τοπικής ιστορικής μνήμης, συνδεδεμένης με την εγκατάσταση του προσφυγικού πληθυσμού στην πόλη».

Μετά το 2009 έγινε προσπάθεια από τη Μητρόπολη Πολυανής και Κιλκισίου να δημιουργηθεί νέα ενορία του προφήτη Ηλία με το ναό να λειτουργεί κανονικά επί δυο έτη αλλά η προσπάθεια τελικά δεν ευοδώθηκε και στη συνέχεια τελούνταν μόνο τα μυστήρια του γάμου και της βάπτισης.

Σήμερα, παραμονή της εορτής του αγίου Ηλία, προτείνω λόγω αφόρητου καύσωνα να σπεύσουν άπαντες σε κάποια παραλία, τηρώντας το έθιμο που επικρατεί στο Καστελλόριζο και το οποίο, σύμφωνα με τη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, έχει ως εξής: «Προ της εορτής του Προφήτου Ηλία, ιδία όμως την παραμονήν, παίδες και ενήλικοι ρίπτονται ενδεδυμένοι εις την θάλασσαν, παρασύροντες βία και τους αρνουμένους και κράζουν «τ’ Άη Λιά, τ’ Άη Λιά», όθεν και η φράσις «θα σε κάμω τ’ Άη Λιά» σημαίνουσα θα σε βρέξω».