ΟΙ ΠΡΟΠΟΛΕΜΙΚΟΙ ΔΙΚΗΓΟΡΟΙ ΤΟΥ ΚΙΛΚΙΣ
Γράφει ο Θανάσης Βαφειάδης
«Ο σύγχρονος δικηγόρος δεν είναι πλέον ο δικηγόρος του ΙΘ’ αιώνος, δεν δύναται να ζει εγκεκλεισμένος εις το γραφείον του, θεωρών τους πανδέκτας, ως το Α της επιστήμης του και την Πολιτικήν Δικονομίαν ως το Ω. Δεν μπορεί να ασχολείται αποκλειστικά εις αναδίφησιν των κονισαλέων (σκονισμένων) κωδίκων του παρελθόντος και των φακέλλων ογκωδών δικογραφιών. Οφείλει ν’ ανοίξει διάπλατα τα παράθυρα του γραφείου του για να φθάσει μέχρις αυτού το σφρίγος της κοινωνικής ζωής για να εντείνει την όρασιν εις όσον το δυνατόν ευρυτέρους ορίζοντας. Οφείλει να παρακολουθεί την εξέλιξιν των ιδεών. Ουδεμία νέα ιδέα πρέπει να καταδικάζεται ασυζητητί…». Αυτά έλεγε στην προσφώνησή του στο Α’ συνέδριο των Δικηγορικών Συλλόγων του Κράτους στις 18-22 Δεκεμβρίου 1927 ο πρόεδρος Δικηγορικών συλλόγων Αθηνών και Πειραιώς Στ. Παπαφράγκος, εκφράζοντας την αγωνία του για την εναρμόνιση των συναδέλφων του στις απαιτήσεις της κοινωνίας του Μεσοπολέμου που εξελισσόταν ραγδαία.
Ποιοι ήταν όμως οι δικηγόροι που δραστηριοποιήθηκαν στο Κιλκίς στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα και πόσο ανταποκρίνονταν στο ως άνω περιγραφόμενο πρότυπο; Πώς άσκησαν στην μικρή μας πόλη το επάγγελμα τους, ένα επάγγελμα παραδοσιακά ανδρικό την εποχή εκείνη, ένα επάγγελμα που από τη φύση του είναι ελεύθερο και ανταγωνιστικό και δεν ανέχεται τους ατάλαντους; Γιατί η δικηγορία ήταν και παραμένει ένα επάγγελμα απαιτητικό, που χρειάζεται ενεργό παρουσία, συνεχή ενημέρωση και εγρήγορση, αφού κατά κανόνα όλοι σχεδόν οι δικηγόροι ασχολούνται με τα πάντα, πράγμα αξιοθαύμαστο, αν σκεφτεί κανείς την τεράστια έκταση νομικών γνώσεων, που έτσι πρέπει να καλύψουν.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, ξεκινώντας από τους δικηγορικούς συλλόγους που συστήθηκαν σε κάθε Πρωτοδικείο της χώρας με το Νόμο ΓΤΙΖ (3317) της 23/27-12-1908 «Περί Δικηγορικών συλλόγων» και του εις εκτέλεσιν από 24-1-1909 Βασιλικού Διατάγματος. Μετά τους βαλκανικούς πολέμους και υπό την εποπτεία και εισήγηση του πρώτου Υπουργού Γεν. Διοικητού Μακεδονίας Κωνσταντίνου Ρακτιβάν εκδόθηκε το Β.Δ της 18/23 Μαΐου 1914 «Περί ορισμού ημέρας προς συγκρότησιν των Δικηγορικών Συλλόγων στας Νέας Χώρας». Έτσι οι πρώτοι δικηγόροι του Κιλκίς ήταν μέλη του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης, στον οποίο εκτός από τους δικηγόρους που πριν ήταν διορισμένοι στα οθωμανικά δικαστήρια (Πολιτικό και Ποινικό Πρωτοδικείο, Εμποροδικείο, Ιεροδικείο, Εφετείο), είχαν προστεθεί και ικανοί δικηγόροι από την Παλαιά Ελλάδα και την Κρήτη, οι οποίοι είχαν ως νέοι προστρέξει και λάβει μέρος στους απελευθερωτικούς αγώνες, μετά το νικηφόρο τέλος των οποίων εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη.
Ποιος ήταν ο πρώτος δικηγόρος της πόλης μας παραμένει άγνωστο. Στον «Οδηγό της Ελλάδος» του 1921 βρίσκω το όνομα Σαρατσάρης, χωρίς να διαθέτω περισσότερα στοιχεία γι’ αυτόν.
Το 1923 εγκαταστάθηκε στην πόλη μας ο Επαμεινώνδας Σωτηριάδης που γεννήθηκε το 1891 στην Αργυρούπολη του Πόντου. Δεκαέξι χρονών αποφοίτησε από το περίφημο Φροντιστήριο της Τραπεζούντας και διορίστηκε δάσκαλος στο χωριό Τσίτη. Το 1911 έφθασε στα Γιάννενα και παρακολούθησε τη Ζωσιμαία Σχολή. Συνέχισε στη Νομική σχολή της Κωνσταντινούπολης. Στον Πόντο παρέμεινε μέχρι το 1919 απασχολούμενος σε διάφορες δουλειές: γραφέας, λογιστής, έμπορος. Το 1919 ήλθε στην Αθήνα και γράφηκε στη Νομική Σχολή. Μετά τη λήψη του πτυχίου του το 1921 εργάστηκε ως γραμματέας στο Πρωτοδικείο Αθήνας και στη συνέχεια ως νομικός σύμβουλος στη Αρμοστεία της Σμύρνης μέχρι το 1922. Επέστρεψε εκ νέου στην Ελλάδα και το 1923 εγκαταστάθηκε στο Κιλκίς.
Το 1925, όπως βρίσκω στο αρχείο μου, είχε εγκατασταθεί στο Κιλκίς ο νεαρός δικηγόρος Χριστόφορος Πετρουλιάς καταγόμενος από τη Βλαχοκερασιά, ένα χωριό κοντά στην Τρίπολη. Το γραφείο του βρισκόταν στο σημερινό ανθοπωλείο στη συμβολή της 21ης Ιουνίου με τη Βενιζέλου.
Από το Ξυλόκαστρο της Κορινθίας ήταν και ο άλλος Πελοποννήσιος δικηγόρος ο Κωνσταντίνος Βασιλάκος, που είχε το γραφείο του στην 21ης Ιουνίου, δίπλα στο οδοντοϊατρείο του Χρυσάφη.
Ο Θεόδωρος Τοσουνίδης, που είχε και άλλα δυο αδέρφια δικηγόρους, είχε το γραφείο του στην 21ης Ιουνίου.
Ο Βασίλειος Παπαδόπουλος, γιος του γνωστού εμπόρου Γιώραγα από τη Ροδώνα, δικηγορούσε περισσότερο στη Θεσσαλονίκη και είχε το γραφείο του και αυτός στην 21ης Ιουνίου, εκεί που ήταν αργότερα το γραφείο του δικηγόρου Γιάννη Κωνσταντινίδη.
Στον Επαγγελματικό Οδηγό Βορείου Ελλάδος 1937-38 καταχωρούνται τα ονόματα του Νικόλαου Παπαπετρόπουλου και του Νικόλαου Ευσταθόπουλου, ενώ στον Τύπο της εποχής συναντάμε τον Ευριπίδη Παπαδόπουλο.
Οι δικηγόροι αυτοί υπήρξαν σημαίνοντα πρόσωπα της τοπικής κοινωνίας όπως φαίνεται από την αναγραφή των ονομάτων τους δημοσιεύματα του Τύπου που αφορούσαν επίσημες εκδηλώσεις, προεκλογικές κινήσεις ακόμη και χοροεσπερίδες όπου παρευρίσκονταν μετά των κυριών τους. Κάποιοι δραστηριοποιήθηκαν στον στίβο της πολιτικής επιδιώκοντας να μετακινηθούν από τις πολυθρόνες των γραφείων τους στα βουλευτικά έδρανα. Ο Επαμεινώνδας Σωτηριάδης, ένθερμος βενιζελικός εκλέχθηκε για πρώτη φορά βουλευτής ν. Θεσσαλονίκης με το κόμμα των Φιλελευθέρων το 1932 και επανεξελέγη στις επαναληπτικές του 1933 λαμβάνοντας 37.535 ψήφους. Στις εκλογές του 1936, όταν πια το Κιλκίς ήταν ανεξάρτητος νομός έλαβε 9.972 ψήφους.
Ο Βασιλάκος πολιτεύθηκε με το Λαϊκό κόμμα του Τσαλδάρη αν και η πολιτική του διαδρομή χαρακτηριζόταν από παλινωδίες, όπως έγραφε η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ στις 10-7-1932: «Το Λαϊκόν κόμμα ήρχισε την προεκλογικήν του κίνησιν. Της οργανώσεως ενταύθα προΐσταται ο εκ Ξυλοκάστρου της Κορινθίας δικηγόρος κ. Βασιλάκος. Αντιβενιζελικός κατά τα πρώτα έτη της εγκαταστάσεώς του εν Κιλκίς ο κ. Βασιλάκος εφιλοξενήθη κατά καιρούς εις τα διάφορα κόμματα κάποτε υπήρξε και Φιλελεύθερος, η τελευταία του μεταμόρφωσις ήτο ως Καφανταρικού. Ήδη επανήλθεν εκεί όθεν εξεκίνησε προ εξαετίας. Παράγοντες του κόμματος είνε μία δραξ γηγενών εμπόρων και τινων εκ Παλαιάς Ελλάδος ξένων τελείως προς τους πρόσφυγας και την πλειονότητα των εντοπίων». Αργότερα τάχθηκε με το καθεστώς της μεταξικής δικτατορίας και τον συναντάμε να εκφωνεί στο Κιλκίς πανηγυρικούς για την επέτειο της 4ης Αυγούστου.
Ο Ευριπίδης Παπαδόπουλος κατέβηκε με το συνδυασμό «Προσφυγική αλληλεγγύη» το 1926, ενώ το 1936 ήταν στο ψηφοδέλτιο του Εθνικού Ριζοσπαστικού κόμματος του Γεωργίου Κονδύλη λαμβάνοντας 584 ψήφους.
Ο δικολάβος Χρήστος Πυργάκης στις εκλογές του 1935 κατέβηκε με το κόμμα των βασιλοφρόνων λαμβάνοντας 783 ψήφους.
Για την απονομή της δικαιοσύνης και τις συνθήκες άσκησης του δικηγορικού επαγγέλματος στο προπολεμικό Κιλκίς θα γίνει αναφορά στην επόμενη ανάρτηση.
«Η κοινωνική ζωή της «Νέας Στρωμνίτσης» ήρχισε να λαμβάνη την φυσικήν και ήρεμον σειράν της και οι πρόσφυγες αρχίζουν να προσοικειούνται προς το νέον περιβάλλον. Σημειούμεν δε το χαρακτηριστικώτατον ότι υπεβλήθη αρμοδίως και αγωγή επί… διαζυγίω». Η καταπληκτική αυτή είδηση για το πρώτο διαζύγιο του Κιλκίς, που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΣΚΡΙΠ στις 22 Σεπτεμβρίου 1913, επιβεβαίωνε ότι κάποιοι από τους πρόσφυγες έχοντας την αίσθηση ελευθερίας στη νέα τους πατρίδα αποφάσισαν να επεκτείνουν τα όρια της ελευθερίας τους σπάζοντας και τα δεσμά του έγγαμου βίου, με τη συνδρομή βεβαίως δικηγόρου που ανέλαβε να συντάξει την αγωγή διαζυγίου.
Υπήρχε όμως «δικηγορική ύλη» αυτή την περίοδο για τους τότε δικηγόρους της πόλης μας; Ένα μεγάλο μέρος της επαγγελματική τους απασχόλησης παρέμενε ανενεργό αφού ήδη από το 1915 οι δικαιοπραξίες επί ακινήτων στις περιφέρειες των υποδιοικήσεων Θεσσαλονίκης, Κιλκίς, Γιαννιτσών και Χαλκιδικής είχε απαγορευτεί με ειδικό Βασιλικό Διάταγμα ενώ με το νόμο 1073/1917 «περί απαγορεύσεως και δικαιοπραξιών προς υπηκόους εχθρικών κρατών, μεσεγγυήσεως των εν Ελλάδι περιουσιών αυτών και διοικήσεως εγκαταλελειμμένων ακινήτων εις τας νέας χώρας» τα ακίνητα υπηκόων εχθρικών κρατών που βρίσκονταν στις Νέες Χώρες καταλαμβάνονταν διοικητικά και θέτονταν υπό την μεσεγγύηση του αρμόδιου υπουργού μέχρι το τέλος του πολέμου. Τόσο ο Α’ παγκόσμιος όσο και η μικρασιατική εκστρατεία που ακολούθησε «πάγωσαν» κυριολεκτικά τις υποθέσεις που υπό άλλες συνθήκες θα οδηγούνταν προς επίλυση στην αίθουσα του ειρηνοδικείου Κιλκίς και του ειρηνοδικείου Κιλινδίρ, που σύμφωνα με πίνακα που υπογράφεται από τον υποδιοικητή Κιλκίς στις 16-11-1914 φαίνεται ότι λειτουργούσε στο παραπάνω χωριό.
Άλλωστε και η απονομή της δικαιοσύνης αυτή την περίοδο φαίνεται ότι ήταν προβληματική, όπως συνάγεται από δημοσίευμα για το Κιλκίς της εφημερίδας ΑΣΤΥ στις 14 Μαρτίου 1914: «Ειρηνοδίκης διατελεί ο κ. Παπάς, περί της δράσεως του οποίου δεν ηκούσαμεν δυστυχώς τους επαίνους εκείνους ούς ηκούσαμεν περί όλων των άλλων δημοσίων υπαλλήλων. Τουναντίον μερικοί κακόηχοι ψίθυροι έφθασαν εις τα ώτα μας, οίτινες έφθασαν και εις τα ώτα του Διευθυντού της Δικαιοσύνης Μακεδονίας Εισαγγελέως Εφετών κ. Ρωμάνου, όστις, ως πληροφορούμεθα ασφαλέστατα, διέταξεν ένα των Εισαγγελέων Θεσσαλονίκης όπως ερχόμενος ενταύθα προβή εις την διενέργειαν αυστηρών ανακρίσεων, δια να εξακριβωθώσι τα διαδιδόμενα και παύση ο κατά τοιούτον τρόπον διασυρμός της δικαιοσύνης Μακεδονίας». Αλλά και οι ίδιοι οι πρόσφυγες δεν ήταν διατεθειμένοι να καταφύγουν στους δικαστικούς λειτουργούς, όπως έγραφε ο υποδιοικητής Κιλκίς Αντώνιος Γαλάνης: «Τόξερε όμως ο ειρηνοδίκης πως οι πρόσφυγες δεν είχανε συνηθίσει ακόμη τις πόρτες των δικαστηρίων κι είχε φέρει μαζί την τράπουλα και μας γίνηκε ο δάσκαλος στο πόκερ»!.
Οι κάτοικοι του Κιλκίς γενικά ήταν φιλήσυχοι, χωρίς να προβαίνουν σε έκνομες δραστηριότητες και δύσκολα θα βρει κανείς αναφορές σε παράνομες πράξεις όπως επιβεβαιώνει σε συνέντευξη του στην εφημερίδα ΦΩΣ στις 20-3-1939 ο μητροπολίτης Πολυανής και Κιλκισίου Κύριλλος Αφεντουλίδης: «Μπορεί μάλιστα να τονίσω ότι ο κόσμος της πόλεως του Κιλκίς και της περιφερείας είναι εργατικώτατος και φιλόνομος όσο σε ολίγες περιφέρειες. Εδώ δεν έχουμε εγκλήματα, δεν έχουμε διαρρήξεις δεν έχουμε κλοπές και αι περιουσίες του κόσμου μένουν εκτεθειμένες χωρίς να τις επιβουλεύεται κανείς. Η Ιερά Μητρόπολις μας λ.χ δεν φρουρείται από κανένα φύλακα και είνε αι πόρτες της ανοιχτές πάντοτε και όμως ποτέ κανείς δεν μας έκλεψε τίποτε. Αι μικροζημιές, αι αγροτικές διαφορές που παρουσιάζονται εις άλλες περιφέρειες και εις όλα τα χωρία και τα «μικροφιλότιμα» δεν μπορούν να αποτελούν αδικήματα ώστε να θίγουν εξαιρετικώς τον φιλόνομον και φιλήσυχον χαρακτήρα των κατοίκων του Κιλκίς και της περιφερείας».
Οι περισσότερες περιπτώσεις που κατέληγαν στην αίθουσα του Ειρηνοδικείου, που τότε βρισκόταν στην οδό Τσιρογιάννη (απέναντι από το κατάστημα του Παύλου Αβραμίδη), αφορούσαν μικροδιαφορές, συνήθως κτηματικές, αγροζημιές ή εξύβριση. Ο Σούλης Φωστηρόπουλος περιέγραψε το κλίμα που επικρατούσε στον προθάλαμο με τους αντίδικους να περιμένουν την εκφώνηση της υπόθεσής τους και στη δικαστική αίθουσα με τους δικηγόρους να επιχειρηματολογούν πομπωδώς προσπαθώντας να παρουσιάσουν το άσπρο ως μαύρο: «Θύμιζε εβραϊκή χάβρα. Φωνασκίες, βρισιές, αλληλοκατηγορίες, που διακόπτονταν συχνά από τα συνεχή κουδουνίσματα του ειρηνοδίκη για ησυχία. Όμως, μετά μικρή ανάπαυλα και ηρεμία επανέρχονταν δριμύτεροι. Και όλη αυτή η εικόνα καλυπτόταν από πυκνό νέφος καπνού από τα στριφτά τσιγάρα, που κάπνιζαν οι χωρικοί αρειμανίως, με τα ροζ τσιγαρόχαρτα του μονοπωλίου και τις γόπες να καλύπτουν το πάτωμα. Όταν πλησίαζε ο αριθμός της υπόθεσης, μεταξύ των αντιδίκων εμφανιζόταν και οι συνήγοροι για τις τελευταίες συμβουλές προς τους πελάτες τους. Αυτοί ήταν συνήθως δικολάβοι, φωνασκούντες και αυτοί για να δικαιολογήσουν την παρουσία τους και να αυτοδιαφημιστούν στην ομήγυρη των διαδίκων ως ένθερμοι, μαχητικοί και αποτελεσματικοί συνήγοροι.
Το τι επακολουθούσε μετά την εκφώνηση της απόφασης δεν περιγράφεται. Οι αντίδικοι συνοδευόμενοι από τους συνηγόρους τους σε ξεχωριστές ομάδες συνέχιζαν τους διαξιφισμούς και εκτός αιθούσης, στους δρόμους για να καταλήξουν στις ταβέρνες, οι μεν για να εορτάσουν τα «επινίκια» οι δε να βρουν παρηγοριά για τη «χασούρα» στο τσίπουρο, επιρρίπτοντας στο συνήγορό τους την ευθύνη για την καταδίκη τους». (ΗΜΕΡΗΣΙΑ 24-5-2007).
Οι αμοιβές των δικηγόρων προφανώς δεν ήταν υπέρογκες αφού κάτι τέτοιο δεν το άντεχε το βαλάντιο των φτωχών κατοίκων και τα γραφεία τους, επίσης, δεν είχαν σχέση με τα μεταγενέστερα επιβλητικά δικηγορικά γραφεία με τις δερμάτινες πολυθρόνες και τις μεγάλες βιβλιοθήκες με τους δερματόδετους τόμους της νομικής επιστήμης. Ο Επαμεινώνδας Σωτηριάδης στα απομνημονεύματα του, που μου εμπιστεύθηκε η κόρη του Τούλα Ορφανού, αναφέρει για την πρώτη του επαγγελματική στέγη: «Άνοιξα το δικηγορικό μου γραφείο, ένα άθλιο καλυβάκι μ’ ένα τραπέζι, μια καρέκλα, ένα μπάγκο από σανίδι για τους πελάτες και μια χοντροκομμένη ταμπέλα επάνω και έξω από την πόρτα, που για να μπεις έπρεπε να σκύψεις και να κάμψης το σώμα σε ορθή γωνία. Το πάτωμα ήταν χώμα, το ίδιο και οι τοίχοι που έπεφταν συνέχεια απ’ αυτούς χώμα και ασβέστης. Το εμβαδόν του γραφείου αυτού ήταν 4 τετραγωνικά μέτρα».
Εκτός από τους δικηγόρους υπήρχαν και οι δικολάβοι, που χωρίς να έχουν πτυχίο νομικής παρείχαν νομικές συμβουλές ή εκπροσωπούσαν τους πελάτες τους σε ειρηνοδικεία με μικρό αριθμό δικηγόρων. Δικολάβοι στο Κιλκίς ήταν διορισμένοι το 1937 ο Ιωάννης Θεοδοσιάδης, πατέρας της συμβολαιογράφου Έλλης Θεοδοσιάδου, ο Νικόλαος Μαλαπέτσας, ο Δημήτριος Παρασκευάς, ο Χρήστος Πυργάκης από την Καλαμάτα και ο Γεώργιος Πατακός από την Κρήτη, που αρχικά υπηρέτησε ως χωροφύλακας στις Μουριές και από το 1936 εργάστηκε ως δικολάβος στο Κιλκίς.
Το μεγάλο αίτημα του νομικού κόσμου αλλά και των κατοίκων της περιφέρειας του Κιλκίς ήταν η ίδρυση Πρωτοδικείου, όπως φαίνεται από το δημοσίευμα της εφημερίδας ΦΩΣ στις 29-9-1936: «Το Κιλκίς έχει πάψει προ πολλού να είνε χωριό. Τώρα τελευταία μάλιστα με την προαγωγή του εις δήμον με την ίδρυσιν νομαρχίας, με τας νέας δημοσίας υπηρεσίας που συνεστήθησαν έγινε πόλις με ζωήν, με κίνησιν, με δράσιν. Το Πρωτοδικείον μονάχα του λείπει κα η στέρησις του δια μίαν έδραν νομού είνε αρκετά αισθητή. Αν η σύστασις και του ιδρύματος αυτού πραγματοποιηθή ή μάλλον επιταχυνθή τότε το Κιλκίς θα πάρη την πραγματικήν όψιν νομού, χωρίς τίποτε να του λείπη και θα βαδίση ολοταχώς προς την εξέλιξιν και την πρόοδον».
Η ίδρυση του πρωτοδικείου καθυστέρησε 4 δεκαετίες, καθώς χρειάστηκε να έρθει το σωτήριον έτος 1975 για να επιτευχθεί. Αλλά είπαμε: σ’ αυτόν τον τόπο όλα γίνονται με απελπιστική χρονοκαθυστέρηση. Αλλά κι αυτό λίγο δεν είναι, αφού συνήθως δεν γίνεται τίποτε και τα σημαντικά έργα αναβάλλονται με τον ίδιο τρόπο που αναβάλλονται και οι πρωτοείσακτες δικαστικές υποθέσεις …
