ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΟ ΚΙΛΚΙΣ ΜΕΧΡΙ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ ΠΕΡΑΣΜΕΝΟΥ ΑΙΩΝΑ – ΜΕΡΟΣ ΙΙΙ: ΚΑΠΝΕΡΓΑΤΡΙΕΣ

Μέχρι τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο και λίγα χρόνια μετά από αυτόν, στην εμπορική επεξεργασία των ανατολικών καπνών επικρατούσε η λεγόμενη «κλασική επεξεργασία». Η μέθοδος αυτή απέδιδε ιδιαίτερη σημασία στην καλαίσθητη διάταξη των φύλλων και στην κατασκευή δεμάτων με τέτοια συμμετρία διαστάσεων, ώστε να δίνουν όψη καλλιτεχνήματος. Η μέθοδος αυτή απαιτούσε μεγάλη αναλογία ανδρών στο σύνολο του χρησιμοποιούμενου εργατοτεχνικού προσωπικού. Από το 1925-27 η κλασική εμπορική επεξεργασία άρχισε να αντικαθίσταται από μια απλούστερη και οικονομικότερη, την «τόγκα», κατά την οποία τα φύλλα χωρίζονταν μεν ποιοτικά, όμως δεν δεματοποιούνταν αμέσως αλλά τσαλακώνονταν στα πατητήρια για να δεματοποιηθούν στο τέλος. Η τόγκα, που από το 1935 έγινε κυρίαρχη μέθοδος, εκτός από τη χρησιμοποίηση μηχανικών μέσων απαιτούσε εργασία που στο μεγαλύτερο μέρος της ταίριαζε με τη γυναικεία επιδεξιότητα. Η μεταβολή αυτή είχε σαν συνέπεια τη χρησιμοποίηση των γυναικών σε ευρεία κλίμακα όχι μόνο γιατί οι γυναίκες αποδείχθηκαν αποδοτικότερες στο ξεφύλλισμα των καπνών αλλά και γιατί η διαφορά του ημερομισθίου σε σχέση με τους άνδρες ήταν σημαντική.

Στα καπνομάγαζα η εργασιακή διαδικασία διαρθρωνόταν με ιεραρχικό τρόπο στον οποίο κυρίαρχο ρόλο είχαν οι εξειδικευμένοι τεχνίτες, οι «ντεκτσήδες», οι οποίοι συνεπικουρούνταν από τους «πασταλτζίδες» ή τις «πασταλτζούδες», καθήκον των οποίων ήταν το μάζεμα των άχρηστων και κατώτερης ποιότητας φύλλων καπνού. Ο καταμερισμός αυτός της εργασίας ήταν ανελαστικός και απόλυτος, εφ’ όσον απαγορευόταν στις γυναίκες καπνεργάτριες να ανέλθουν στην κατηγορία των «ντενκτσήδων» όσο ικανές κι αν ήταν.

Η μαζική έλευση των προσφύγων μετά το 1922 αποτέλεσε σημείο τομής για την εξέλιξη και τη συγκρότηση του καπνεργατικού δυναμικού. Οι πρόσφυγες, άνδρες και κυρίως γυναίκες, απορροφήθηκαν αμέσως στα καπνομάγαζα γιατί η ζήτηση των ελληνικών επεξεργασμένων καπνών εξακολουθούσε να είναι μεγάλη στις διεθνείς αγορές.

Σε όλο αυτό το διάστημα απεργίες εκδηλώνονταν σε όλες τις μεγάλες καπνεργατικές πόλεις και αντιμετωπίζονταν με το λοκ – άουτ των καπνεμπόρων και τη βίαιη κρατική καταστολή. Το 1933 η αντίδραση των καπνεργατών στη χρησιμοποίηση των γυναικών πήρε την πιο έντονη μορφή της. Οι καπνεργάτες κλείστηκαν στις καπναποθήκες και αρνούνταν να βγουν αν δεν κατοχυρωνόταν σε ευρεία κλίμακα η συμμετοχή τους στην καπνεργασία. Κάτω από αυτές τις συνθήκες εκδόθηκε ο Ν.5817/1933, δυνάμει του οποίου οι καπνέμποροι υποχρεώνονταν να χρησιμοποιούν στην επεξεργασία της «τόγκας» αριθμό ανδρών των διαφόρων ειδικοτήτων ίσο προς τον αριθμό των γυναικών, δηλ. 50% άνδρες και 50% γυναίκες.

Ο τερματισμός του καπνεργατικού ζητήματος επήλθε βίαια με το Ν.Δ 2358/1953. Ο νόμος αυτός κατάργησε την υφιστάμενη κατοχύρωση και αποκλειστική άσκηση του καπνεργατικού επαγγέλματος και εισήγαγε την απόλυτη ελευθερία στην καπνεργασία. Η μέθοδος κατεργασίας καπνού κατά το σύστημα της τόγκας, της υποχρεωτικής σύνθεσης των ομάδων επεξεργασίας κατά ποσοστό 50% ανδρών και 50% γυναικών τερματίστηκε. Το «Ταμείον Ασφαλίσεως Καπνεργατών» διαλύθηκε και τα βιβλιάρια εργασίας καπνεργατών και οι Επιτροπές Καπναποθηκών, που εκπροσωπούσαν τους καπνεργάτες, καταργήθηκαν. Τα μέτρα αυτά είχαν σαν συνέπεια ουσιαστική διάλυση της δυναμικής και του άριστα μέχρι τότε συνδικαλισμένου καπνεργατικού κλάδου, τον εκτοπισμό των παλαιών και ακριβότερα αμειβόμενων καπνεργατών και την αθρόα εισροή γυναικών εις το επάγγελμα.

Το σωματείο καπνεργατών Κιλκίς, τμήμα της Καπνεργατικής Ομοσπονδίας, ιδρύθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου 1924. Ο αγωνιστικός χαρακτήρας και η αλληλεγγύη μεταξύ των μελών επισημαίνονται στο καταστατικό του. Ιδρυτικά μέλη του σωματείου εκτός από τους άνδρες ήταν οι παρακάτω γυναίκες: Χ. Μαύρου, Ειρ. Ανθοπούλου, Π. Παρασκευά, Ανίτσα Σταύρου, Μαρία Δήμου, Πασχαλή Αγγελίδου, Μαρία Καραγιαννίδη.

Στον Τύπο της εποχής βρίσκουμε πληροφορίες για τους απεργιακούς αγώνες των καπνεργατών στην πόλη μας, όπως στο παρακάτω δημοσίευμα του ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ στις 5-5-1934: «ΚΙΛΚΙΣ 1 του Μάη. Πριν από δυο μήνες άνοιξαν όλα τα καπνεργοστάσια Κιλκίς. Οι καπνέμποροι πλήρωναν το μεροκάματο των 30-35 δραχμών στους εργάτες και 14-22 στις εργάτριες. Από καιρό τώρα ένας μεγάλος αναβρασμός επικρατούσε για τις εξευτελιστικές αυτές απολαβές. Και σα να μην έφτανε αυτό οι καπνέμποροι κοινοποίησαν πριν τρεις βδομάδες απόφαση της Γενικής Διοίκησης να δουλεύουν 10 ώρες. Αυτό κορύφωσε την αγανάχτηση των καπνεργατών και καπνεργατριών που επανειλημμένα διαμαρτυρήθηκαν.

Προχτές παρουσιάστηκε στη διεύθυνση της «Αυστροελληνικής» και υπέβαλε τα αιτήματα των εργατών για 35 δρχ μεροκάματο στις εργάτριες και 65 δρχ στους εργάτες καθώς και πιστή εφαρμογή του 8ώρου. Επειδή τα αιτήματα δεν έγιναν δεχτά κηρύχτηκε απεργία στο καπνεργοστάσιο. Η απεργία επεχτάθηκε και στα καπνεργοστάσια Τσιτσίμη, Μοσκώφ και Χατζησταυρόπουλου.

Χτες γενικεύτηκε η απεργία στην οποία προσχώρησαν άλλες 150 καπνεργάτριες του Σιδηρόπουλου και 100 του Μπογιατζή. Έτσι στην απεργιακή πάλη βρίσκονται 650 καπνεργάτες και καπνεργάτριες. Η αστυνομία ξαπέλυσε εξαιρετική τρομοκρατία. Οι καπνέμποροι αμέσως ειδοποίησαν τις καπνεργάτριες ότι ανεβάζουν τα μεροκάματά τους κατά 5 δραχμές για να τις στρέψουν ενάντια στα συμφέροντα των καπνεργατών. Οι καπνεργάτριες όμως εμμένουν στον απεργιακό αγώνα ζητώντας την πλήρη αποδοχή των αιτημάτων τους».

Οι καπνεργάτριες μαζί με τις κλωστοϋφαντουργίνες υπήρξαν από τα δυναμικά τμήματα της εργατικής τάξης, πρωτοπόρες στους ταξικούς αγώνες, μαχήτριες για τα δικαιώματα της γυναίκας για αξιοπρεπή ζωή και δουλειά, θαρραλέες απέναντι στην τρομοκρατία της εργοδοσίας, περήφανες για την ταξική τους θέση με μια περηφάνια που αποτυπώνεται με υπέροχο τρόπο στους αγαπημένους στίχους του τραγουδιού του Βασίλη Τσιτσάνη «Φάμπρικες»:

«Βλέπεις κοπέλες στα υφαντουργεία

και άλλες δουλεύουν στα αργαλειά,

στα καπνομάγαζα στα συνεργεία,

γεια σου περήφανη κι αθάνατη εργατιά».