Ο Πύργος της Ανατολικής Θράκης – Ψηφίδες αλησμόνητων πατρίδων στο Κιλκίς

12 Δεκεμβρίου, 2023

Έρευνα – παρουσίαση: Θεόδωρος Π. Μποράκης

Αφιερώνεται στην γενιά των ξεριζωμένων Ελλήνων των όπου γης πατρίδων, που διαλύθηκαν στη θύελλα της Ιστορίας και σκόρπισαν στον κόσμο, μα στάθηκαν όρθιοι κι έγιναν ακρίτες της Ελλάδας. Έναν αιώνα τώρα οι απόγονοί τους, ζωντανές ψηφίδες, στολίζουν το ψηφιδωτό του Κιλκίς με τα ήθη και τα έθιμα των αλησμόνητων πατρίδων τους.

Ο Πύργος της Ανατολικής Θράκης

Ο Πύργος βρίσκεται στην Ανατολική Θράκη και προ της ανταλλαγής των πληθυσμών ανήκε στη Μητρόπολη Δέρκων. Βρίσκεται δυτικά από το δάσος του Βελιγραδίου, 14 χιλιόμετρα ανατολικά από το χωριό Αρναούτκιοϊ, 10 χιλιόμετρα δυτικά των ακτών του Βοσπόρου και 15 χιλιόμετρα βόρεια – βορειοδυτικά του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως.

Για τον Πύργο πληροφορούμαστε από το περιοδικό «Θρακικά» πως η παλιά ονομασία του ήταν Μπουργκάζ ενώ σήμερα ονομάζεται Kemerburgaz και υπάγεται στην επαρχία Κωνσταντινουπολης. Το κεφαλοχώρι Πύργος βρίσκεται νοτιοδυτικά του Μπαχτσέ Κιοϊ και του Βελιγραδίου, στις όχθες του Βορβύση ποταμού. Είναι κτίσμα και θερινή διαμονή του Ανδρονίκου Κομνηνού (1183 – 1185) που ύψωσε εδώ τον πύργο του. Η νεότερη οικοδόμηση του πύργου του νερού (Βουργάζ) οφείλεται στον Οσμάν Β΄ κι έγινε προ του Οκτωβρίου 1622.

Απέναντι από την πλαγιά του δάσους ήταν χτισμένα τα σπίτια του μεγάλου αυτού χωριού· και στο άκρο του λόφου, βορειοδυτικά του Πύργου, υπήρχε το τουρκοκατοικημένο Πετεινοχώρι, που διατηρούσε το όνομά του από τον θεμελιωτή του βυζαντινό στρατηγό Πετεινό. Στο λουτρό του Πετεινοχωρίου πήγαιναν οι κυρίες του Πύργου, κατά τη γνωστή τουρκική συνήθεια.

Ο Πύργος ήταν το μεγαλύτερο από τα μεσόγεια χωριά της μητροπόλεως Δέρκων, είχε 550 οικογένειες. Από το 1782 απόκτησε πετρόκτιστο σχολείο και περί το 1878 χτίστηκε και δεύτερο, μεγαλύτερο, όπου και στεγάζονταν η ελληνοδημοτική σχολή του με 160 μαθητές και δύο διδασκάλους και το παρθεναγωγείο του με 60 μαθήτριες και μία δασκάλα. Στις δύο τελευταίες τάξεις των αρρένων μαθητών διδασκόταν η γαλλική γλώσσα. Το 1905 στον Πύργο λειτουργούσε Αστική Σχολή με 150 μαθητές και 3 δασκάλους και νηπιοπαρθεναγωγείο με 80 μαθητές και μία δασκάλα.

Η κωμόπολη του Πύργου αποτελούσε δήμο και ήταν έδρα του μουδίρη, στον οποίο υπάγονταν οι κοινότητες των γύρω χωριών, των οποίων οι μουκτάρηδες συγκεντρώνονταν κάθε Δευτέρα στον Πύργο και συσκέπτονταν για τα κοινοτικά τους.

Από το 1882 ο Πύργος είχε «Φιλόμουσον Αδερφότητα» που ιδρύθηκε από τους νέους της κωμοπόλεως, με σκοπό να ενισχύσει τα εκπαιδευτήριά του. Το 1918 η δημογεροντία του κατέγραψε 992 σπίτια με 5.000 πληθυσμό. Οι κάτοικοί του, πτηνοτρόφοι και αγρότες, αλλά οι ίδιοι ιδιοκτήτες, εργάτες και πωλητές συχρόνως των προϊόντων των πλούσιων κήπων τους.

Κατά το τριήμερο της 15 Αυγούστου μετά την λειτουργία, οι κάτοικοι συγκεντρώνονταν σε κοντινό αγίασμα, όπου κάποιος από αυτούς έφερνε μεγάλο άρτο· ο ίδιος πρόσφερε στην εκκλησία ποσότητα λαδιού σε πρώτη προσφορά, που πολλές φορές έφτανε τις 150 οκ. επειδή οι ευπορότεροι των κατοίκων ολοένα και πλειοδοτούσαν. Στη συνέχεια διαμοιράζονταν στον λαό τα κόλλυβα και ψητό βοδινό (κουρμπάνι).

Σχετικά με την εκκλησία του Πύργου, καταγράφεται από πηγές του διαδικτύου πως η εκκλησία είχε θαυμάσια αφιερώματα, ακόμα και της Ρωσσικής Κυβέρνησης (εποχή της Μεγάλης Αικατερίνης) όπως ο Επιτάφιος Θρήνος, οι κρεμαστές καντήλες, η Αγία Τριάδα σλαβικής τεχνοτροπίας και άλλα. Ήταν δε κτισμένη κατά το όπως επιτρεπόταν στην εποχή της Τουρκοκρατίας, δηλαδή ελαφρά ημιυπόγεια (κατέβαινες ένα σκαλί) με καφασωτό εξώστη για τις γυναίκες και ήταν αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Γύρω και κάτω απ’ αυτή βρισκόταν το Νεκροταφείο.

Σύμφωνα με τη συνθήκη της Λωζάνης που όριζε την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ της Τουρκίας και της Ελλάδας, οι Έλληνες κάτοικοι του Πύργου την 10^η Οκτωβρίου 1924 μετακινήθηκαν στο Μπουγιούκ Ντερέ όπου επιβιβάστηκαν σε πλοία με προορισμό την Ελλάδα. Στα σπίτια των Ελλήνων του Πύργου εγκαταστάθηκαν οικογένειες τουρκικής καταγωγής από τη Θεσσαλονίκη. Η πλειονότητα των Πυργιωτών εγκαταστάθηκε στην Εύβοια όπου συγκρότησε το χωριό Νέος Πύργος ενώ άλλες οικογένειες σκορπίστηκαν σε περιοχές της βόρειας Ελλάδας μεταξύ των οποίων και η περιοχή του Κιλκίς.

Πηγές:

Ιστοσελίδα «Νέος Πύργος Εύβοιας».
«ΘΡΑΚΙΚΑ, σύγγραμα περιοδικόν εκδιδόμενον υπό του εν Αθήναις «Θρακικού Κέντρου». Τόμος 13ος , Εν Αθήναις 1940». Θεματική ενότητα: «Από την Ανατολικήν Θράκην – Η επαρχία Δέρκων» σελ. 140 [27. Μπογάζκιοϊ] του Αθ. Γαϊτάνου – Γιαννιού.
Θεόδωρος Π. Μποράκης, «Κοινότης Πλαγίων εν Παιονία Κιλκίς» – Ιδιωτική έκδοση 2002.
ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ των εθνικών φιλανθρωπικών καταστημάτων 1906 – Έτος δεύτερον – Εν Κωνσταντινουπόλει.
Ιστοσελίδα ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ «Kemerburgaz».

Φωτογραφία: Υδραγωγείο στην περιοχή του Πύργου (πηγή: Διαδίκτυο).