Οι ψυχικές διεργασίες ασθενών στο τελικό στάδιο της ζωής τους

Ο θάνατος αποτελεί μέρος της καθημερινής μας ζωής, μια αναπόφευκτη πραγματικότητα που όλοι θα αντιμετωπίσουμε κάποια στιγμή. Η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου βύθιζε ανέκαθεν τους ανθρώπους σε θλίψη.

Το 1969 ήταν μια χρονιά στη διάρκεια της οποίας πραγματοποιήθηκε μια από τις πιο σημαντικές μελέτες σε άτομα που βρίσκονταν στο τελικό στάδιο της ζωής τους. Μια ελβετικής καταγωγής ψυχίατρος, η Elisabeth Kubler-Ross δημοσίευσε το βιβλίο της «On Death and Dying», ένα από τα πιο πολυσυζητημένα βιβλία σε ολόκληρο τον κόσμο. Σύμφωνα με την Elisabeth Kubler-Ross, η ψυχική διεργασία που βιώνει το άτομο καθώς πορεύεται προς το θάνατο χαρακτηρίζεται από 5 βασικά στάδια. Η διερεύνηση και η κατανόηση αυτών των σταδίων είναι ιδιαίτερα σημαντική, προκειμένου να προωθήσουμε την ποιότητα ζωής του ασθενή και να τον ανακουφίσουμε από τον ψυχικό πόνο.

1ον Στάδιο της Άρνησης
Σε ένα πρώτο επίπεδο, ο ασθενής που του ανακοινώνεται ότι πάσχει από μια θανατηφόρα ασθένεια εμφανίζει μια ξεκάθαρη άρνηση απέναντι στο γεγονός. Ας συλλογιστούμε λίγο τον τρόπο που αντιδράσαμε εμείς οι ίδιοι όταν μας ανακοίνωσαν ένα δυσάρεστο και με καταστροφικές συνέπειες γεγονός. Η πρώτη και πιο φυσιολογική αντίδραση είναι να αρνηθούμε ότι μπορεί να συνέβη σε μας κάτι τόσο τραγικό. Σε ακραίες περιπτώσεις ο ασθενής αρνείται να ακολουθήσει τις οδηγίες του θεράποντος ιατρού, αρνείται τη διάγνωση, αρνείται ακόμη και τα ίδια τα συμπτώματα της ασθένειας, με αποτέλεσμα την επιδείνωση της υγείας του.

2ον Στάδιο του Θυμού
Ο θυμός αποτελεί μια φυσιολογική αντίδραση ενός ατόμου το οποίο είναι υποχρεωμένο να δεχθεί ότι η ζωή του αλλάζει ριζικά και το μέλλον του χαρακτηρίζεται από αβεβαιότητα. Είναι, με άλλα λόγια, το «παράπονο» που εκφράζουν συχνά οι ασθενείς, η βαθύτερη αίσθηση αδικίας που συνοψίζεται στη φράση τους «Γιατί να τύχει σε μένα αυτό το κακό;». Κάθε «γιατί» κρύβει πίκρα και θύμό, μια και νιώθουν ότι «προδόθηκαν» από το ίδιο τους το σώμα. Συχνά, οι ασθενείς μεταθέτουν το θυμό τους προς τα οικεία τους πρόσωπα, τους συγγενείς, τους φίλους ή και προς το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό. Παρ’ όλο που ο θυμός είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα, ταυτόχρονα δημιουργεί εντάσεις στις διαπροσωπικές σχέσεις, με αποτέλεσμα να αποξενώνει τον άρρωστο σε μια περίοδο που έχει την ανάγκη της υποστήριξης του περιβάλλοντος.

3ον Στάδιο της Διαπραγμάτευσης
Η διαπραγμάτευση δίνει στον ασθενή την αίσθηση ότι μπορεί να καθυστερήσει ή να αποτρέψει την αρνητική εξέλιξη της αρρώστιας ή το θάνατο. Αυτές οι διαπραγματεύσεις γίνονται συνήθως με κάποιο άτομο κύρους ή το Θεό. Για παράδειγμα, μπορεί ο ασθενής να υπόσχεται στο γιατρό πλήρη συμμόρφωση με τις οδηγίες του προκειμένου να αποφύγει την επιδείνωση της υγείας του. Μπορεί επίσης να κάνει «τάματα» και να υπόσχεται στο Θεό πλήρη αφοσίωση με την ελπίδα να εισακουστεί και να εξασφαλίσει την πολυπόθητη ίαση.

4ον Στάδιο της Κατάθλιψης
Ο άρρωστος πλέον αρχίζει να δέχεται ότι πρόκειται να πεθάνει και θρηνεί. Η κατάθλιψη μπορεί να προκαλείται όταν συγκρίνει τον εαυτό του, την εμφάνιση και την ενεργητικότητά του με την εικόνα του πριν έρθει αντιμέτωπος με την ασθένεια. Επίσης, η κατάθλιψη μπορεί να έρχεται όταν συλλογίζεται τις επικείμενες απώλειες, εν όψει της πιθανότητας του θανάτου.

5ον Στάδιο της Αποδοχής
Στο στάδιο αυτό ο άρρωστος διακρίνεται από μια εσωτερική ηρεμία. Έχει αρχίσει πια να συμφιλιώνεται με την ιδέα του θανάτου και παύει να αγωνίζεται να σωθεί. Η λεκτική επικοινωνία με το περιβάλλον είναι συνήθως περιορισμένη, ενώ το βλέμμα και η συμπεριφορά του εκφράζουν την αποδοχή της κατάστασής του.

Η επικοινωνία μεταξύ του αρρώστου και όσων βρίσκονται στο άμεσο περιβάλλον του επηρεάζει σημαντικά την τελική φάση της ζωής του ατόμου. Η ψυχολογική υποστήριξη που παρέχουν στο άτομο οι συγγενείς και το προσωπικό υγείας είναι ανεκτίμητη, όταν τον ενθαρρύνουν να ζήσει ολοκληρωμένα τις σχέσεις του με τους ανθρώπους που αγαπά μέχρι την τελευταία στιγμή της ζωής του. Το ενδεχόμενο του θανάτου είναι καλό να αναγνωρίζεται και να συζητείται ανοιχτά με τον ασθενή σε ένα πλαίσιο επίγνωσης και ανοιχτής επικοινωνίας. Με τον τρόπο αυτό δίνεται στο άτομο η δυνατότητα να βρει υποστήριξη στο περιβάλλον του, να ολοκληρώσει τα σχέδια του, να τακτοποιήσει τις υποθέσεις του και να αποχαιρετήσει τα αγαπημένα του πρόσωπα.