Το μυστήριο της Αγίας Τριάδας
Γράφει ο Πολύδωρος Καβακιώτης
Το τριαδικό δόγμα είναι βασική διδασκαλία του Χριστιανισμού, που πηγάζει από την Αγία Γραφή και την Ιερά Παράδοση. Το μυστήριο του τριαδικού Θεού είναι ακατάληπτο από την ανθρώπινη σκέψη, γι’ αυτό είναι αδύνατο να το διερευνήσουμε λογικά. Γίνεται δεκτό μόνο με την πίστη. Η διατύπωση του τριαδικού δόγματος είναι η παρακάτω:
«Ο Θεός είναι Ένας ως προς την ουσία ή τη φύση και τριαδικός όσον αφορά τα πρόσωπα ή τις υποστάσεις (Πατήρ, Υιός και Άγιο Πνεύμα)».
Σχέση Μονάδας και Τριάδας στη Θεότητα
Η σχέση αυτή είναι απότοκος της ενότητας της θείας ουσίας, προς την οποία συναρμόζονται (: συνέχονται, συνάπτονται),η ενότητα της ενέργειας και των ιδιωμάτων και το μονοειδές του θείου θελήματος.
Βάση της Μονάδας στην Τριάδα είναι το πρόσωπο του Θεού Πατέρα και η ενότητα της θείας ουσίας. Στον Θεό υπάρχει μια αδιαίρετη θεία ουσία, η ουσία του Θεού και Πατέρα. Τα τρία πρόσωπα του τριαδικού Θεού είναι ομοούσια και έχουν τα προσωπικά τους ιδιώματα: ο Πατέρας είναι άναρχος ή αγέννητος, ο Υιός «γεννάται» προαιώνια από τον Πατέρα και το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται προαιώνια μόνον από τον Πατέρα. Η μια και ενιαία φύση του τριαδικού Θεού είναι άναρχη, αιώνια, άκτιστη, άπειρη και ακατάληπτη. Ο ομοούσιος τριαδικός Θεός, (Ένας και όμως Τρεις, Τρεις και όμως Ένας), εκδηλώνεται και ενεργεί προς τον κόσμο ενιαία και αδιαίρετα: «Ὁ Πατὴρ δι’ Υἱοῦ ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι ποιεῖ τὰ πάντα» (Μ. Αθανασίου, Επιστολή προς Σεραπίωνα, Α:28)[1]
Οι σχέσεις των -3- προσώπων
Τα -3- θεία πρόσωπα, επειδή έχουν μια κοινή ουσία και ενέργεια, αλληλοπεριχωρούνται και ενυπάρχουν το ένα στα -2- κατά τρόπο που δεν επιτρέπει σύγχυση ή υποταγή. Η αλληλοπεριχώρηση αυτή καθενός θείου προσώπου στ’ άλλα δύο, ως επακόλουθο του ομοούσιου, νοείται ως ενοίκηση των -3- προσώπων μεταξύ τους. «Ἐγὼ καὶ ὁ Πατὴρ ἕν ἐσμέν» (Ιωάν. 10:30) και σε μετάφραση: Εγώ και ο Πατέρας είμαστε ένα.
Τα παραπάνω αναφέρονται στην αΐδια ύπαρξη των προσώπων της Αγίας Τριάδας. Η αϊδιότητα είναι η ιδιότητα που αποδίδεται στον Θεό και που σημαίνει ότι δεν έχει αρχή ούτε τέλος.
Στην ορθόδοξη παράδοση έχουμε δύο ονομασίες για την Αγία Τριάδα: η πρώτη ονομασία είναι: Αΐδια Τριάδα και η δεύτερη: Οικονομική Τριάδα. Η διδασκαλία για την Αΐδια Τριάδα συνυφαίνεται με τη σχέση των 3 θείων προσώπων πέρα από τον τόπο και πέρα από τον χρόνο, ενώ η διδαχή για την Οικονομική Τριάδα ανάγεται στη φανέρωση των ενεργειών της Αγίας Τριάδας στην κτίση. Δηλαδή η Αγία Τριάδα φανερώθηκε μέσα στον χρόνο: 1) με τη δημιουργία του κόσμου, 2) την ενανθρώπηση του Θεού Λόγου και 3) την ίδρυση της Εκκλησίας με την επιφοίτηση του Αγ. Πνεύματος.
Στα πλαίσια της Οικονομικής Τριάδας και σε σχέση με τη διάκριση ουσίας και ενέργειας στον Θεό, έχουμε να τονίσουμε τα εξής: Η ουσία του Θεού είναι άκτιστη (: ανοικοδόμητη) και εντελώς άγνωστη στον άνθρωπο αλλά και σε κάθε κτιστό όν. Παραμένει γνωστή μόνο στα -3- θεία πρόσωπα. Επομένως οποιοδήποτε χαρακτηριστικό γνώρισμα αποδιδόμενο από τον άνθρωπο στον Θεό και οποιαδήποτε αποκάλυψη του Θεού στον άνθρωπο, βρίσκεται μακριά από τη φύση ή την ουσία του Θεού. Εκείνο που αποκαλύπτεται από τον Θεό στον άνθρωπο και συνεπώς εκείνο που γνωρίζει ο άνθρωπος από τον Θεό, είναι η ενέργεια του Θεού.
Η ενέργεια του τριαδικού Θεού στον κόσμο είναι ενιαία και κατά τη Θεολογία των Πατέρων είναι άκτιστη, επειδή χαρακτηρίζει την άκτιστη θεία ουσία. Επίσης είναι μια και η ουσία του. Ενώ όμως η ενέργεια είναι μία, ενιαία και κοινή για τα -3- θεία πρόσωπα, έχει μια ποικιλία στην εκδήλωσή της. Οι ενέργειες του Θεού είναι μεθεκτές από τα κτιστά όντα μερικώς, κατά διάφορο όμως τρόπο και σε διαφορετικό βαθμό. Έτσι άλλα κτίσματα μετέχουν μόνο στην ουσιοποιό ενέργεια (όλα τα ανόργανα), άλλα μετέχουν και στη ζωοποιό (φυτά και ζώα), άλλα μετέχουν και στη σοφιοποιό (όλα τα λογικά όντα) και τέλος άλλα μετέχουν και στη θεοποιό ενέργεια του Θεού (αγαθοί άγγελοι και άνθρωποι που επιστρέφουν στον Θεό). Μετέχοντας ο άνθρωπος στην άκτιστη θεοποιό ενέργεια του Θεού, βλέπει τον Θεό ως φως. Το φως αυτό είναι άκτιστο και γίνεται θεατό κατά αλάλητο τρόπο με τη μεταλλαγή των κτιστών αισθητηρίων οργάνων, την οποία πραγματοποιεί η χάρη του Αγίου Πνεύματος. Ο Θεός φανερόν ότι, ως φως γίνεται θεατός στους «καθαρούς τη καρδία» (Ματθ. 5:8) μέσω του φωτός της χάριτός του («εν τω φωτί σου οψόμεθα φως» Ψλ. 35:10).[2]
Οι άξονες της ορθόδοξης δογματικής βασίζονται στις σχέσεις των -3- θείων προσώπων, οι οποίες είναι αγαπητικές μεταξύ τους και αντανακλώνται στην αγαπητική σχέση της κοινωνίας. Δηλ. ο Θεός δεν είναι ένας, κάποιος, μόνος του, κάπου κ.λ.π., είναι Θεός που επικοινωνεί με τον άνθρωπο. Έχει την αγάπη και ο άνθρωπος καλείται να γίνει κατά χάρη Θεός μέσω της αγάπης.
Το μυστήριο των -3- θείων προσώπων είναι η σχέση τους, δηλ. σχετίζονται. Πώς; Φυσικώς. Η σχέση των προσώπων της Αγίας Τριάδας είναι φυσική. Κοινωνούν την ίδια ουσία. Δηλαδή τα πρόσωπα της Αγίας Τριάδας δεν σχετίζονται ενεργειακά μεταξύ τους.
Η ενεργειακή σχέση βρίσκει την εφαρμογή της μόνο στη σχέση ακτίστου τριαδικού Θεού με την κτιστή δημιουργία. Επειδή ακριβώς δεν έχουμε την ίδια φύση και ουσία γι’ αυτό και δεν μπορούμε παρά να επικοινωνούμε μόνον ενεργειακώς. Φυσικώς κοινωνούν μόνον όντα, τα οποία ανήκουν στην ίδια φύση. Δηλαδή ο άνθρωπος με μια πέτρα, με ένα τραπέζι δεν μπορεί να έχει φυσική σχέση, αφού είναι άλλης φύσεως. Επομένως ποια είναι η σχέση μου; Το ακουμπώ, το περιεργάζομαι, το δημιουργώ. Είναι ενεργειακή. Ενεργώ στο τραπέζι και αυτό επιστρέφει σε μένα μια κάποια μορφή ενέργειας, μικρότερης μορφής, γιατί πρόκειται για πράγμα.
Πηγή των ενεργειών των -3- προσώπων είναι η φύση της θεότητας. Εφόσον αυτή είναι άκτιστη, άκτιστες είναι και οι ενέργειες.[3]
[1] Δρίτσας Δ., Μπαλιάτσας Δ., Καραμάτσκος Δημήτριος, (Λεξικό Πρωτοχριστιανικών, Βυζαντινών και Νεοτέρων Ορθοδόξων Όρων), εκδόσεις Έννοια, Αθήνα 2005, σσ.329-330.
[2] Τσελεγγίδης Δημ. Δυτική Θεολογία και Πνευματικότητα, έκδοση Υπηρεσίας Δημοσιευμάτων ΑΠΘ, σσ.21-22.
[3] Σταμούλη Χρυσ. Έρως και θάνατος, εκδόσεις Ακρίτας, Αθήνα, 2009, σσ. 132,161,192.
