Το Κιλκίς «επέστρεψε» στην ποιήτριά του Ε.Φρεγγίδου, όχι η ποιήτρια στην «Ιθάκη» της… το Κιλκίς!

10 Απριλίου, 2023

Σε ατμόσφαιρα πνευματικής ανάτασης, και παρουσία πλήθους κόσμου, που κατέκλυσε την αίθουσα, πραγματοποιήθηκε την Δευτέρα 27.3.23, στο συνεδριακό κέντρο Κιλκίς, η εκδήλωση παρουσίασης της νέας ποιητικής συλλογής της Κιλκισιώτισσας ποιήτριας Έλλης Φρεγγίδου, με τίτλο «Κιλκίς, χωμάτινή μου πόλη», την οποία διοργάνωσε η «Τέχνη».

Στην συλλογή αναφέρθηκε με μία μεστή και περιεκτική εισήγηση ο δημοσιογράφος και ποιητής Γιώργος Καλιεντζίδης (σ.σ.: παρατίθεται παρακάτω αυτούσια), με ουσιαστικές επισημάνσεις τόσο γιά το περιεχόμενο του έργου όσο και για την εμφάνιση και αισθητική του βιβλίου.

Ιδιαίτερο τόνο στην παρουσίαση έδωσε ο καταξιωμένος ηθοποιός Γρηγόρης Βαλτινός, που με την εκφραστική φωνή του απήγγειλε με μοναδικό τρόπο χαρακτηριστικά αποσπάσματα της συλλογής,

Η δημιουργός καταχειροκροτήθηκε, είχε, μαζί και με τους υπόλοιπους συντελεστές, δημιουργικό διάλογο με το πολυπληθές ακροατήριο και στο τέλος υπέγραψε αντίτυπα της έκδοσης.

Την εκδήλωση συντόνισε η δημοσιογράφος Όλγα Νίκου, ενώ στο θέμα της αναφέρθηκε και η πρόεδρος της «Τέχνης» Σοφία Κεσίδου.

Σημειώνεται, ότι η ποιητική συλλογή «Κιλκίς, χωμάτινή μου πόλη» είναι το 14^ο βιβλίο, που εκδίδεται στο πλαίσιο της σχετικής δραστηριότητας της «Τέχνης».

Η εισήγηση του Γιώργου Καλιεντζίδη έχει ως εξής:

« … Κιλκίς

Κιλκίς,

Κάθε στενό μια ανάμνηση χρωματισμένη,

δρόμοι όλο αναδυόμενα συναισθήματα.

Χωμάτινή μου πόλη,

στις άηχες μέρες μου σε πεθυμώ

να γεμίσουν φως τα μάτια μου,

αέρας βορινός να μ’ αγκαλιάσει.

Κι αν ποτέ μέμφομαι τα θολά σου τα χρώματα

δεν είναι που σε ξεπουλώ·

είναι που γυρεύω στην αγάπη μου να βρω την απόκριση.

Κιλκίς,

πόλη που δεν τραγουδήθηκες,

που, όμως, φιλότιμα,

μου χάρισες ήχους και πρόσωπα να προσδοκώ.

Τα κομμάτια που μου λείπουν

με προσοχή φυλάς

και στη ζωή μου εσύ συνέχεια επιστρέφεις.

Καλώς βρεθήκαμε, κυρίες και κύριοι,

Φίλες και φίλοι,

δεν ξέρω αν είναι εύκολο να δημιουργηθεί οικουμενική κυβέρνηση μετά τις εκλογές, όποτε αυτές κι αν γίνουν, σίγουρα όμως εμείς σήμερα εδώ έχουμε δημιουργήσει μια οικουμενική συντροφιά, υπό τη σκέπη της ποίησης. Και μόνο για τούτο είναι σημαντική αυτή η συνάντηση, αλλά γίνεται ακόμη πιο σημαντική, καθώς σήμερα τιμούμε όλες κι όλοι την ποίηση στο πρόσωπο τής Έλλης Φρεγγίδου, που με τη μεσολάβηση τής Μακεδονικής Καλλιτεχνικής Εταιρίας Τέχνη του Κιλκίς, σε ρόλο εκδοτικού οίκου, μας προσφέρει (η ποιήτρια) τον κόσμο της, τις σκέψεις της, την τέχνη της, την ψυχή της. Κι εμείς, ο κάθε ένας και η κάθε μια, με τον τρόπο μας προσφέρουμε στην τιμώμενη το αντιχάρισμά μας.

Εκλεκτό ακροατήριο,

Από το 2011 έως σήμερα μεσολαβούν δώδεκα χρόνια, όπου και μετρούμε τέσσερις τον αριθμό συλλογές τής Έλλης Φρεγγίδου, με τέταρτη συλλογή αυτήν για την οποία είμαστε απόψε εδώ. Δεν είναι μικρή σοδειά. Κάθε τρία χρόνια και μια συλλογή. Τις τρεις προηγούμενες μπορεί κανείς να τις θεωρήσει ως τον προπομπό, τον προάγγελο για την τελευταία της συλλογή, που έχει άλλον χαρακτήρα -ένα διαφορετικό παιδί, που έχει την αψάδα και τη θαλπωρή της γενέθλιας πόλης, της πόλης του Κιλκίς. Ναι, έχει και τα χρώματά της.

Όταν μου πρωτομίλησε -το φθινόπωρο του 2021- για την ποιητική συλλογή η κυρία Πρόεδρος τής Τέχνης, η αγαπητή Σοφία Κεσίδου, ενθουσιάστηκα για το θέμα της συλλογής. Τότε έκλεισε και η σημερινή μας συνάντηση. Τότε γνώρισα και την Έλλη και πραγματοποιήθηκε και η συνομιλία μαζί της για την ποίησή της στο πολιτιστικό ραδιόφωνο της ΕΡΤ3, στον 958fm. Οφείλω ένα μεγάλο ευχαριστώ πρώτα πρώτα στην Έλλη για την τιμή αυτή, να μιλήσω για τα ποιήματά της, όπως βεβαίως και στη Σοφία της Τέχνης για το προξενιό. Είναι μέγιστη τιμή να σε προσκαλεί ένας άνθρωπος να μιλήσεις για την αγάπη και μεράκι του.

Ας ξεκινήσουμε για τα της συλλογής:

Πρώτα από το εξώφυλλο: η εικόνα του είναι ένας πίνακας ζωγραφικής τής Αικατερίνης Γιαννίση με θέμα τον Κήπο του Κιλκίς, όπως τον είδε η ζωγράφος το 1973, τον Κήπο που σήμερα δεν μπορεί να μας θυμίσει, έστω κατ΄ ελάχιστο, αυτό που ήταν κάποτε. Η επιλογή του πίνακα εμπεριέχει τα στοιχεία τόσο της νοσταλγίας όσο και της αναπότρεπτης απώλειας. Το ψυχικό φορτίο των δύο αυτών καταστάσεων, το αποτύπωμά τους, η επιδραστικότητά τους, τα όρια όλων τούτων τα γνωρίζει καλύτερα η ίδια η Έλλη, καθώς τα της ψυχής έχει σπουδάσει. Άρα, από το εξώφυλλο ακόμη του βιβλίου της, η ποιήτρια μάς κλείνει το μάτι, μας προετοιμάζει για το τι θα συναντήσουμε στα ενδότερα. Τα χρώματα δεν γνωρίζω αν ανταποκρίνονται πιστά σε εκείνα του πίνακα ζωγραφικής, όμως αναδύουν ευωδιές της γης που περιέβαλλε το κτίσμα του Κήπου, του Κήπου όπως ήταν, με την ακαταμάχητη ομορφιά του χθες, που πολλές φορές (αυτή η ομορφιά) είναι το αποτέλεσμα της φαντασίας και απέχει από τις διαστάσεις της πραγματικότητας.

Ας πάμε στον τίτλο τώρα: «Κιλκίς (κόμμα), χωμάτινή μου πόλη». Γιατί «χωμάτινη»; Γιατί «χωμάτινη πόλη»; Γιατί «χωμάτινή μου πόλη»; Φανταστείτε τον τίτλο χωρίς το κόμμα, που δημιουργεί μια απόσταση, μια ανάσα ανάμεσα στις λέξεις «Κιλκίς» και «χωμάτινη». Το κόμμα άλλωστε δεν εκτίθεται συχνά σε τίτλους βιβλίων. Και αμέσως μετά ακολουθεί η λέξη «πόλη». Το ξαναπάμε από την αρχή: «Κιλκίς (κενό), χωμάτινη πόλη». Μα δεν είναι αυτός ο τίτλος! Έχω παραλείψει αυτό το «μου», την κτητική αντωνυμία που δίνει έναν άλλο τόνο, άλλη βαρύτητα, άλλον κυματισμό στον ήχο της φωνής κατά την ανάγνωση του τίτλου, και βεβαίως άλλο νόημα: «Κιλκίς, χωμάτινή μου πόλη». Και αυτό το «μου», που τρυπώνει ανάμεσα στις λέξεις «χωμάτινη» και «πόλη», γίνεται μια εύπλαστη γέφυρα, που κάνει, που μεταμορφώνει τον τίτλο, άρα και το βιβλίο, σε κάτι οικείο, σε κάτι το δικό σου, που σε πλησιάζει, σε πιάνει από το χέρι και θέλει/επιθυμεί να μοιραστεί μαζί σου συναισθήματα, εικόνες, σκέψεις, λυγμούς. Αυτό το «μου» σε φέρνει πιο κοντά στον κόσμο εκείνο που υπάρχει μέσα στις λέξεις και στις σιωπές της ποίησης, με τις τελευταίες, τις σιωπές, να είναι εξ ίσου δυνατές σε νοήματα όσο και οι λέξεις.

Αξίζει όμως να δούμε, πριν περάσουμε στα ενδότερα της ποίησής της, την υπόθεση των ποιημάτων που γράφηκαν από άλλους, όπως από τον Γιωσέφ Ελιγιά, και που έχουν τίτλο «Κιλκίς».

Γιωσέφ Ελιγιά

(Γιάννενα, 1901 – Αθήνα, 27 Ιουλίου 1931)

ΚΙΛΚΙΣ

Ο Απρίλης να κρυφογελά, κι ο πόθος να σπαρτάρει

στο χάδι μιας απαντοχής,

η φύση γύρω σου να οργά στην πράσινή της χάρη.

-Κι εσύ φτωχέ μου στο Κιλκίς!

Κάπου δυο μάτια γαλανά το φως να χαιρετίζουν,

Κάπου το γάλα της αλκής,

η νιότη να βυζαίνει τα πουλιά να τερετίζουν

-Κι εσύ φτωχέ μου στο Κιλκίς!

Κάπου η ζωή να ξεχειλίζει ασπίδωτη κι ακράτη,

στη λάμψη μιας ανατολής,

κι εσύ φτωχέ, με τη βαριεστημένη σου ακάματη

ψυχή, να ζεις μεσ’ στο Κιλκίς!

Απρίλιος 1931

Αυτό λοιπόν είναι το Κιλκίς με τα μάτια του Γιωσέφ Ελιγιά, στα ποιήματα που έγραψε τη χρονιά που πέθανε, καθώς σε ηλικία τριάντα μόλις ετών, πεθαίνει στην Αθήνα στις 27 Ιουλίου του 1931. Και η παράθεση τού ποιήματος είναι ο φόρος τιμής για κάποιον που με τον τρόπο αυτό εισάγει το Κιλκίς στον χώρο και κόσμο της ποίησης, ένα άλλο Κιλκίς, διαφορετικό από αυτό που μας δίνει ο Κωστής Παλαμάς, δυο χρόνια νωρίτερα, το 1929, όπου όμως εκεί το Κιλκίς δεν είναι μια πόλη αλλά είναι ένα σύμβολο ηρωισμού, θυσίας και τιμής.

Και ακολούθησαν και άλλες αναφορές στην πόλη του Κιλκίς ή γενικότερα στο νομό Κιλκίς, σε τοπόσημά του ή οικισμούς του. Έχουν, δηλαδή, περπατήσει πολλοί και πολλές στους δρόμους της ποίησης, που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο μιλούν για το Κιλκίς ή ξεκινούν από το Κιλκίς για να μιλήσουν γι’ άλλα. Τα όσα ποιήματα ή τραγούδια γράφηκαν για το Κιλκίς, από άλλους ποιητές και ποιήτριες ή στιχουργούς, με καταγωγή ή όχι από το Κιλκίς, και μας φέρνουν στο σήμερα, όλο αυτό το ποτάμι δημιουργίας συνεχίζεται με την παρουσία της Έλλης Φρεγγίδου. Το ποίημα της «Κιλκίς», με το οποίο ξεκινήσαμε την παρουσίαση, παίρνει τη δική του θέση στην ιστορία της λογοτεχνίας. Είναι πολύ σημαντικό κάποιος ή κάποια να γίνεται δικαιωματικά με την αξία τής γραφής της, της γραφής του, ένας κρίκος στην πορεία της ποίησης ενός τόπου ή έστω να διεκδικεί κάτι τέτοιο. Και δεν είναι μόνο Γιωσέφ Ελιγιά. Είναι και οι Κώστας και Μιχάλης Αλμετίδης, Έλλη Αλμετίδου, Νίκος Γρηγοριάδης, Θεόκλητος Καρυπίδης, Κώστας Λαχάς, Μπάμπης Νίντας, Χρήστος Σαμουηλίδης, Είναι και οι άγνωστοι ποιητές -αλλά υπήρξαν κι αυτοί – ο Χαρίλαος Αργύρης και ο Γλάρος Γορμού. Αναφέρω μόνο ορισμένους / ορισμένες που δεν ζουν πια.

Το παρήγορο είναι ότι το ποτάμι συνεχίζει και χαράζει την πορεία του προς τη θάλασσα. Θεατές αυτής της διαδικασίας παρακολουθούμε τα δεκαοκτώ ποιήματα τής Έλλης Φρεγγίδου. Με εξαίρεση δύο μόνο ποιήματα που έχουν τίτλο «Αμάραντα» και «Γουμένισσα» τα υπόλοιπα δεκαέξι μιλούν για το Κιλκίς. Το γιατί, όμως, εκτός από την πόλη του Κιλκίς γίνονται αναφορές στα Αμάραντα, τη Δοϊράνη, το Παλατιανό, το Μεταλλικό (όχι άμεσα), τη Γουμένισσα και το Σκρα είναι προς απάντηση -από την ποιήτρια εννοείται.

Έχει ενδιαφέρον να δούμε με ποιον τρόπο η ποιήτρια επικοινωνεί με το Κιλκίς, πώς απευθύνεται σε αυτό, πώς το αποκαλεί. Διαβάζουμε: χωμάτινή μου πόλη / πόλη που δεν τραγουδήθηκες / όμορφη πόλη / μικρό Κιλκίς / μικρό μου Κιλκίς / πόλη μου, εσύ, Κιλκίς.

Ας σταθούμε για λίγο σε αυτές τις προσφωνήσεις, καθώς είναι μάρτυρες βαθύτερης διεργασίας που οικοδομείται ανάμεσα στην Έλλη και στην πόλη της. Αν και δεν σημειώνεται ο χρόνος γραφής δύο ποιημάτων, θα μας βοηθούσε πολύ να παρακολουθήσουμε αν κάτι συνέβη ή κάτι μεσολάβησε ανάμεσα στις προσφωνήσεις «μικρός Κιλκίς» του ενός ποιήματος και «μικρό μου Κιλκίς» του άλλου.

Στο κλεινόν Άστυ

Μίλα για τα βουνά

που κυλήσανε νωχελικά στα ποτάμια,

για το φως που βραδύνει

μην τύχει και σκιάσει τους ήρωες.

Μίλα για τα σώματα,

τα αμέτρητα, που σε περπάτησαν

μέρες και νύχτες.

Για την κυοφορία της μοναξιάς

μίλησέ μας

απόψε.

Δεν σε μνημονεύουν,

δεν σε κανακεύουν

-μικρό μου Κιλκίς-

εκεί μακριά στο κλεινόν άστυ

και ακόμη σπανιότερα σε κουβεντιάζουν.

Η ποιήτρια μητέρα, η ποιήτρια ερωμένη, η ποιήτρια παιδί στη σχέση της με την πόλη. λέει: σε πεθυμώ / με διώχνεις / Γεννάς τσιμέντο / αντιμάχεσαι τα χρώματα / μ΄ αγαπάς / με ξεχνάς / με παίρνεις στο κατόπι / σ’ αγαπώ.

Άλλες φορές παρατηρεί τις μεταμορφώσεις και τις αλλαγές της πόλης, τη γεωμετρία και γεωγραφία τού χώρου. Καμαρώνει ή διστάζει, καθώς διαπιστώνει την ύπαρξη τής «άλλης πόλης». Γίνεται τρυφερή μαζί της, προστατευτική. Είναι δεμένη η ζωή της με τη ζωή τής πόλης, καθώς όπως ομολογεί -από την αρχή κιόλας- «κάθε στενό [του Κιλκίς] μια ανάμνηση χωματισμένη / δρόμοι όλο αναδυόμενα συναισθήματα».

Απολογείται: απολογία ερωτική, με ενοχές: «Κι αν ποτέ μέμφομαι τα θολά σου χρώματα / δεν είναι που σε ξεπουλώ / είναι που γυρεύω στην αγάπη μου να βρω την απόκριση».

Υπερβάλλει, την κανακεύει: «πόλη που δεν τραγουδήθηκες / που όμως, φιλότιμα, μου χάρισες ήχους».

Ποια στοιχεία της πόλης τραβούν το βλέμμα της; χώμα, στενά, τσιμέντο, Στενημάχου γωνία, τα δέντρα του Κήπου, οι αντιπαροχές του ’90, ο Αϊ-Γιώργης, η οδός 21^ηΙουνίου.

Στο πρώτο ποίημα τής συλλογής, με τον τίτλο «Κιλκίς», στον τελευταίο στίχο του, κάνει μια ευφυή αντιστροφή, γράφει: «και στη ζωή μου εσύ συνέχεια επιστρέφεις». Η πόλη, δηλαδή, είναι αυτή που επιστρέφει στη ζωή της ποιήτριας, κι όχι η ποιήτρια στην πόλη της, στην Ιθάκη της. Η αντίστροφη διαδικασία σε σχέση με αυτήν τού Οδυσσέα, που επιστρέφει στην Ιθάκη του.

Και οι δύο στίχοι που προηγούνται του τέλους, φορτίζουν τη σχέση εξάρτησης, διαβάζω: «Τα κομμάτια που μου λείπουν / με προσοχή φυλάς».

Ξέρω, ότι είναι σπαράγματα ποιητικά αυτά που παραθέτω, κι ότι με τον τρόπο αυτό αδικώ το σώμα τής ποίησης, την ποίηση της Έλλης Φρεγγίδου, που αξίζει τής προσοχής σας. Γι’ αυτό, πιάστε στα χέρια σας το βιβλίο, αγγίξτε το, μυρίστε το και διαβάστε τα ποιήματα, σαν να διαβάζετε τα στοιχεία ταυτότητας ενός αγαπημένου σας προσώπου που το πεθυμήσατε. Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας και… ακούστε το τελευταίο ποίημα της συλλογής:

Υδροφόρος ορίζοντας

Υποσχέθηκες το λίγο.

Υποσχέθηκα το πολύ.

Συναντηθήκαμε μοιραία στο ανάμεσο,

πολλαπλασιάζοντας με χώμα και νερό

τις ποσότητες.

Η πόλη μετρά τον ίσκιο μας

στα παράθυρα,

σε πείσμα της εγκατάλειψης.

Στέλνει επιστολές για το αδύνατο.

Σε πείσμα των άπιστων,

ανθοφορεί ανεξάντλητα