Οι νομικές, δεοντολογικές και ηθικές διαστάσεις του επαγγέλματος του ψυχολόγου

Πολλοί άνθρωποι αντιμετωπίζουν την επίσκεψη σε ψυχολόγο ως κάτι μαγικό και μυστηριακό. Αδιαμφισβήτητα, η αντίληψη αυτή, εν μέρει, έχει διαμορφωθεί και από τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζεται ο ψυχολόγος από τα Μ.Μ.Ε. Από την άλλη, η ανάγκη του πελάτη να πιστέψει, ότι υπάρχει «ο θεραπευτής της ψυχής του», είναι αυτή που συνήθως μυθοποιεί την εικόνα του ειδικού.
Η απομυθοποίηση της επίσκεψης σε ψυχολόγο είναι συνήθως το πρώτο βήμα, που θα περιορίσει τις προσδοκίες του θεραπευομένου και θα τον βοηθήσει να επωφεληθεί, όσο το δυνατόν περισσότερο, από την καθοδήγηση κάποιου ειδικού. Η δυσκολία που αντιμετωπίζουν συνήθως οι θεραπευτές, είναι το αίτημα του πελάτη να βρει μία λύση στο πρόβλημα ή το δίλημμα που αντιμετωπίζει στο «εδώ και τώρα», γεγονός που δυσχεραίνει τη θεραπευτική διαδικασία.

Πέρα, όμως, από τις προσδοκίες του θεραπευόμενου, στην θεραπευτική σχέση τίθενται καθημερινώς θέματα τόσο νομικής διάστασης όσο και δεοντολογίας, τα οποία πρέπει να απασχολούν κάθε επαγγελματία που ασχολείται με την ψυχική υγεία, αλλά και κάθε «υποψήφιο» πελάτη ενός ψυχολόγου.

Όπως σε κάθε επάγγελμα, έτσι και στον κλάδο της ψυχολογίας, υπάρχουν επαγγελματίες που ταιριάζουν στα ατομικά μας πιστεύω και αντιλήψεις και που συνάδουν με την προσωπική μας κοσμοθεωρία και επαγγελματίες που η μέθοδο που ακολουθούν δε μας ταιριάζει. Δεν υπάρχει τίποτε το μεμπτό σε αυτό
Υπάρχουν, ωστόσο, και κάποια υποχρεωτικά κριτήρια, που ένας πελάτης οφείλει να ελέγχει πριν επισκεφτεί έναν ψυχολόγο:
• Επειδή στην Ελλάδα, δυστυχώς, καμμία φορά ισχύει το «ότι δηλώσεις είσαι», δεν σημαίνει πάντα, ότι όποιος δηλώνει ψυχολόγος έχει νομικώς και την δυνατότητα να εξασκεί το επάγγελμα του ψυχολόγου. Στην Ελλάδα νομικό δικαίωμα εξάσκησης επαγγέλματος έχουν μόνον όσοι κατέχουν νόμιμη άδεια ψυχολόγου που έχει εκδοθεί από την νομαρχία της περιοχής τους. Ζητήστε, λοιπόν, να σας δοθεί η σχετική άδεια από τον μελλοντικό ψυχολόγο σας, ούτως ώστε να είστε σίγουροι για την επιστημονικότητα και την καταλληλότητα της θεραπείας σας.

• Μην παραπλανάσθε από τίτλους, όπως «σύμβουλος ψυχικής υγείας», «ψυχοθεραπευτής», «σύμβουλος ανθρώπινου δυναμικού», «σύμβουλος γάμου», «οικογενειακός σύμβουλος» και άλλα παρεμφερή και «ευφυή» τεχνάσματα, χωρίς να προηγείται η ιδιότητα «ψυχολόγος». Στην Ελλάδα κάποια ιδιωτικά πανεπιστήμια, κολέγια και εκπαιδευτήρια χορηγούν διπλώματα και υποτιθέμενα «πτυχία» ψυχολογίας. Οι κάτοχοι αυτών των διπλωμάτων δεν έχουν αξιολογηθεί για την κατάρτισή τους από αμερόληπτο κρατικό φορέα, δεν νομιμοποιούνται να παρέχουν ψυχολογικές υπηρεσίες και, άρα, δεν έχουν το δικαίωμα να αυτοχαρακτηρίζονται «ψυχολόγοι».
• Χωρίς να είναι νομικώς απαραίτητο, ένας μεταπτυχιακός ή διδακτορικός τίτλος στην ψυχολογία προσδίδει πρόσθετη εγκυρότητα στον επαγγελματία ψυχολόγο και δηλώνει την εξειδίκευσή του σε κάποιο τομέα της ψυχολογίας.
Ο Πανελλήνιος Ψυχολογικός Σύλλογος είναι ένας οργανισμός ιδιωτικού Δικαίου ο οποίος ιδρύθηκε τον Φεβρουάριο του 1998 και στον οποίο έχουν το δικαίωμα προαιρετικής εγγραφής όλοι οι ψυχολόγοι που κατέχουν κατά νόμον και συνταγματική τάξη άδεια άσκησης επαγγέλματος ψυχολόγου.

Ένας από τους θεμελιώδεις καταστατικούς σκοπούς του πανελληνίου Ψυχολογικού Συλλόγου, που επισφραγίζει την ουσιαστική του παρουσία στα ζητήματα του κλάδου, είναι η ίδρυση και η λειτουργία νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου (ΝΠΔΔ), επιστημονικού – επαγγελματικού συλλόγου ψυχολόγων, με παραρτήματα σε όλες τις περιφέρειες της χώρας. Η ίδρυση Ν.Π.Δ.Δ., αποσκοπεί στην προαγωγή, προάσπιση και εξέλιξη των δικαιωμάτων του κλάδου των ψυχολόγων και στην κατοχύρωση ενός υψηλού επιπέδου ψυχολογικών σπουδών και άσκησης του επαγγέλματος.

Είναι, λοιπόν, το νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου (ΝΠΔΔ) ο φορέας, που θα αναβαθμίσει το ρόλο και το επάγγελμά ψυχολόγου, παρέχοντας άσκηση εποπτείας και διαρκούς επιστημονικής και επαγγελματικής κατάρτισης του κλάδου, που θα καλλιεργήσει σχέσεις συνεργασίας με ελληνικούς και ξένους φορείς και που θα διεκδικήσει και θα υπερασπιστεί τα δικαιώματα όσων κατέχουν, κατά νόμον, άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου από όσους αντιποιούνται το επάγγελμα. Το Ν.Π.Δ.Δ. δε θα κατοχυρώσει, όμως, νομικά, μόνο τους ψυχολόγους αλλά και όλους τους ενδιαφερόμενους-θεραπευόμενους πελάτες ενός ψυχολόγου.
Ένα από τα φλέγοντα ζητήματα του κλάδου των ψυχολόγων είναι αυτό της αντιποίησης του ρόλου και των αρμοδιοτήτων τους. Η προσπάθεια όλων όσοι χρησιμοποιούν ανυπόστατα επιτηδεύματα σαν επιστημονικές-επαγγελματικές ιδιότητες, για να «επιπλεύσουν», θα πέσει στο κενό. Ο κλάδος των ψυχολόγων δεν είναι, και ούτε πρέπει να επιτρέψουν οι συνάδελφοι να γίνει ποτέ, «ξέφραγο αμπέλι» και οι αρμοδιότητες του επαγγέλματός, όσο κι αν κάποιοι σκοπίμως εθελοτυφλούν, καθορίζονται ρητώς από ειδικές διατάξεις του νόμου.

Όντας αντιμέτωποι με τέτοια φαινόμενα αντιποίησης του τίτλου και του ρόλου του ψυχολόγου, όλοι οι συνάδελφοι οφείλουν να χρησιμοποιούν ορθώς τους τίτλους που απέκτησαν μετά την λήψη του βασικού πτυχίου ψυχολογίας. Η «συμμόρφωση των νόμιμων» είναι μια από τις πιο σημαντικές προκλήσεις που ο Πανελλήνιος Ψυχολογικός Σύλλογος καλείται να αντιμετωπίσει, προκειμένου να διασφαλιστεί η φερέγγυα εκπροσώπηση που προσφέρει στα μέλη του απέναντι στην ελληνική κοινωνία και Πολιτεία και να προασπιστεί πλήρως το κύρος και ο ρόλος της επιστήμης μας. Τίτλοι όπως «Κλινικός ψυχολόγος», «Παιδοψυχολόγος», «Συμβουλευτικός ψυχολόγος», «ψυχολόγος-ψυχοθεραπευτής», «Ψυχολόγος-Σύμβουλος», «Σύμβουλος οικογένειας» κτλ, είναι μη νομίμως κατοχυρωμένοι και χρησιμοποιούνται καταχρηστικώς στην χώρα μας. Είναι χρέος, λοιπόν, όλων των συναδέλφων να προωθήσουν και να διασφαλίσουν τη νομιμότητα, να προστατεύσουν τον Έλληνα πολίτη που αγνοεί την παρατυπία και να μη στηριχτούν στην ‘αμέλειά’ του να πληροφορηθεί περαιτέρω.

Η θεσμοθέτηση «ειδικοτήτων» στον κλάδο των ψυχολόγων είναι μια ενέργεια που απαιτεί συγκεκριμένη μελέτη πάνω στα ζητήματα του εύρους και της διάρκειας των βασικών σπουδών στα τμήματα ψυχολογίας. Με τη θεσμοθέτηση ειδικοτήτων οι πελάτες θα έχουν σαφή γνώση του ποιος επαγγελματίας αρμόζει στην περίπτωσή τους και θα γνωρίζουν καλύτερα που χρειάζεται να απευθυνθούν.
Ας μη λησμονούμε πως ο επαγγελματίας ψυχολόγος ασκεί τα καθήκοντά του και προσφέρει τις υπηρεσίες του, με αφοσίωση, σε ποικίλες δομές της ελληνικής Πολιτείας, όπως αυτή της υγείας, της εκπαίδευσης, της πρόληψης, της κοινωνικής αλληλεγγύης, και σε πολλές άλλες. Χρέος όλων, λοιπόν, είναι η κατοχύρωση του πολίτη ως προς τις μεθόδους και τη δεοντολογία των ψυχολόγων, ούτως ώστε να μην κλονίζεται η εμπιστοσύνη τού κοινωνικού συνόλου προς τον επαγγελματικό και επιστημονικό μας κλάδο.