Ο Φίλιππος Νίκογλου και η συμβολή του στην απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης

του Μιχάλη Πυρίντζου*

Στην συμβολή των οδών Βασιλίσσης Όλγας και Κοσμά Αιτωλού, πολύ κοντά στο λαογραφικό μουσείο Θεσσαλονίκης υπάρχει ένα μικρό πάρκο στο οποίο βρίσκεται η προτομή του Στενημαχίτη ιατρού Φιλίππου Νίκογλου στο βάθρο της οποίας αναγράφεται: «Εθνικός Ανήρ-Νίκογλου Φίλιππος».

Το όνομα του παραπάνω ανδρός έχει δοθεί και σε ένα μικρό δρόμο, που εφάπτεται στο λαογραφικό μουσείο. Ποιός, όμως, υπήρξε ο Φίλιππος Νίκογλου και γιά ποιά σπουδαία του πράξη στήθηκε η προτομή του σε πάρκο της Θεσσαλονίκης και δόθηκε το όνομά σε οδό της πόλης ελάχιστοι νεοέλληνες το γνωρίζουν. Ο Φίλιππος Νίκογλου του Στεφάνου, γεννήθηκε από εύπορους Έλληνες γονείς στην ελληνικότατη Στενήμαχο Ανατολικής Ρωμυλίας το έτος 1871.

Σπούδασε ιατρός στην περίφημη Ζαρίφεια Σχολή της Φιλιππούπολης και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στην Γερμανία. Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του εγκαταστάθηκε στην Σόφια, όπου άσκησε το λειτούργημα του χειρούργου ιατρού στην ιδιόκτητη κλινική του. Με την έναρξη του πρώτου βαλκανικού πολέμου τον Σεπτέμβριου του 1912 επιστρατεύθηκε από το βουλγαρικό στρατό με το βαθμό του αντισυνταγματάρχου και τοποθετήθηκε στην 7η βουλγαρική μεραρχία ως διευθυντής υγειονομικού της μεραρχίας, που είχε προορισμό δράσης την κοιλάδα του Στρυμόνα ποταμού. Με την ιδιότητα του ιατρού είχε την δυνατότητα να μπαινοβγαίνει στα γραφεία των επιτελείων, να ακούσει συζητήσεις γιά το σχέδιο των Βουλγάρων να φθάσουν στην Θεσσαλονίκη πριν από τον ελληνικό στρατό. Πονούσε η ελληνική ψυχή του αλλά δεν έβρισκε τρόπο να ειδοποιήσει την ελληνική κυβέρνηση γιά τις προθέσεις και τα σχέδια των Βουλγάρων να καταλάβουν την Θεσσαλονίκη και ολόκληρη την Μακεδονία. Η Ελληνοβουλγαρική Συνθήκη, που είχε υπογραφεί τον Μάιο του 1912 δεν προέβλεπε διανομή εδαφών μεταξύ των συμμάχων μετά το τέλος του πολέμου.

Γιά τον λόγο αυτό ήταν αυτονόητο, ότι θα ίσχυε η αρχή των τετελεσμένων γεγονότων. Το κάθε σύμμαχο κράτος θα διεκδικούσε γιά τον εαυτό του τα εδάφη, που ο δικός του στρατός είχε ελευθερώσει-καταλάβει. Με τις σκέψεις αυτές η βουλγαρική κυβέρνηση κατάρτισε τα σχέδια των στρατιωτικών επιχειρήσεών της, που αποσκοπούσαν στην απελευθέρωση της Μακεδονίας από τους Τούρκους με σύγχρονη κατάληψή της από το βουλγαρικό στρατό. Γιά καλή τύχη, όμως, της Ελλάδας και της Μακεδονίας ειδικότερα, ο Νίκογλου στις 18 Οκτωβρίου 1912 συναντησε σε ξενοδοχείο της Ανω Τζουμαγιάς τον Ελληνα λοχαγό Αθανάσιο Σουλιώτη-Νικολαϊδη, που ήταν στρατιωτικός ακόλουθος της Ελληνικής Πρεσβείας στην Σόφια και σύνδεσμος με την 7η βουλγαρική μεραρχία.

Αυτοσυστήθηκε και στην συνέχεια τον ενημέρωσε γιά τα σχέδια των Βουλγάρων να καταλάβουν την Θεσσαλονίκη πριν την καταλάβει ο ελληνικός στρατός.

Παρότρυνε τον Σουλιώτη να αναχωρήσει αμέσως γιά την Σόφια και από εκεί διά της Ελληνικής Πρεσβείας να ενημερώσει την ελληνική κυβέρνηση γιά τις προθέσεις και τις κινήσεις των Βουλγάρων προς κατάληψη της Θεσσαλονίκης.

Γιά να μην κινήσει υποψίες των Βουλγάρων η ξαφνική αναχώρηση του Σουλιώτη γιά την Σόφια ο Νίκογλου ως ιατρός, πιστοποίησε ασθένεια του Έλληνα αξιωματικού και μάλιστα, ότι η περίπτωσή του χρήζει επειγούσης εισόδου σε νοσοκομείο. Έτσι ο Σουλιώτης ανεχώρησε γιά την Σόφια το ίδιο βράδυ. Ενημέρωσε τον πρεσβευτή Πανά γιά όλες τις πληροφορίες, που του έδωσε ο Νίκογλου και γιά τις διευκολύνσεις που του παρέσχε γιά να φθάσει γρήγορα στην Σόφια. Ο Πανάς ενημέρωσε αμέσως την ελληνική κυβέρνηση με κρυπτογραφικό σήμα γιά τους σκοπούς των Βουλγάρων προς κατάληψη της Θεσσαλονίκης με αποτέλεσμα ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος να στείλει την πολυσυζητημένη διαταγή στον αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο να καταλάβει τάχιστα την Θεσσαλονίκη, καθιστώτας τον υπεύθυνο γιά κάθε καθυστέρηση. Έτσι η Θεσσαλονίκη ελευθερώθηκε και κατελήφθηκε από τον ελληνικό στρατό στις 26 Οκτωβρίου 1912 λίγες ώρες πριν την καταλάβουν οι Βούλγαροι. Είναι αναμφισβήτη η σημαντική συμβολή του Στενημαχίτη ιατρού Φιλίππου Νίκογλου στην ευτυχή γιά την Ελλάδα κατάληξη της Θεσσαλονίκης. Χωρίς τις πληροφορίες του Νίκογλου και την επιμονή του γιά ταχεία ενημέρωση της ελληνικής κυβέρνησης γιά τους σκοπούς των Βουλγάρων, ίσως η Θεσσαλονίκη να είχε χαθεί γιά τον Ελληνισμό.

Ο Γεώγιος Βεντήρης φίλος και συνεργάτης του Ελευθερίου Βενιζέλου στο βιβλίο του «Η Ελλάς του 1910-1920» αναφέρει σχετικά: «Η κυβέρνησις είχε και αμέσους πληροφορίας, περί της πορείας των Βουλγάρων. Ο Έλλην ιατρός Α.Δοξιάδης, υπηρετών εις το στρατηγείο του Σαβώφ, έμαθε την προέλασιν της μεραρχίας Ρίλου, μετέβη επίτηδες εις Σόφιαν και την εγνωστοποίησε προς τον πρεσβευτήν Πανά. Το αυτό έπραξε διά του στρατιωτικού συνδέσμου Σουλιώτη-Νικολαϊδη, ο ιατρός Νίκογλου, υπηρετών εις το χειρουργείο της 7ης βουλγαρικής μεραρχίας». Μετά την ήττα των Βουλγάρων στον β’ Βαλκανικό Πόλεμο ο Νίκογλου αποστρατεύθηκε τον Σεπτέμβριο του 1913 και επανήλθε στην Σόφια και την κλινική του. Στο μεταξύ άρχισαν νέοι διωγμοί εις βάρος των Ελλήνων της Ανατολικής Ρωμυλίας. Ο Νίκογλου πληροφορήθηκε από φίλο του Βούλγαρο ιατρό, ότι η εξτρεμιστική οργάνωση «Μακεδονικό Κομιτάτο» αποφάσισε να τον θανατώσει. Ο Φίλιππος Νίκογλου εγκατέλειψε τότε την περιουσία του και διέφυγε στο Μόναχο και από εκεί στο Παρίσι. Το έτος 1914 εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα ασκώντας το λειτούργια του ιατρού μέχρι τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Πέθανε το έτος 1953.

Με μεγάλη καθυστέρηση η Πατρίδα τον τίμησε γιά την συμβολή του στην απελευθέρωση της Θεσσαλονικης. Το έτος 1950 ο βασιλιάς Παύλος του απένειμε ανώτατο παράσημο. Μετά τον θάνατό του ο δήμος Θεσσαλονίκης έδωσε το όνομά του σε οδό της πόλης και με μέριμνα του Γ’ Σώματος Στρατού φιλοτεχνήθηκε η προτομή του.

Ο Φίλιππος Νίκογλου κατέγραψε τις αναμνήσεις του σε βιβλίο που κυκλοφόρησε το έτος 1963 με τίτλο «Το χρονικό της κατάληψης της Θεσσαλονίκης από τον ελληνικό στρατό 26.10.1912».

Αναμφισβήτητα ο Στενημαχίτης ιατρός Φίλιππος Νίκογλου ανήκει στην κατηγορία των αφανών ηρώων, που δεν επιζητούν τιμές και δόξες. Μοναδική τους ικανοποίηση είναι το γεγονός, ότι εκτέλεσαν το καθήκον τους προς την Πατρίδα.

Ο Φίλιππος Νίκογλου απέκτησε δύο γιους. Τον Στέφανο, που σπούδασε στην Γαλλία νομικά, οικονομικές και πολιτικές επιστήμες. Διετέλεσε νομάρχης των Σερρών, της Καβάλας, της Ροδόπης, της Ξάνθης και της Θεσσαλονίκης. Ο ίδιος συνέγραψε πολλές μελέτες και συνεργάσθηκε με την Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια. Ο δεύτερος γιός του Φιλίππου, που σπούδασε στην Γαλλία ιατρός, χειρουργός μαιευτήρας-γυναικολόγος διετέλεσε επιστημονικός διευθυντής του μαιευτηρίου της Ελενας Βενιζέλου «Μαρίκα Ηλιάδου».

Ο ανεψιός του Απόστολος Νίκογλου ίδρυσε στην Θεσσαλονίκη την γνωστή ανώνυμη βιομηχανική εταιρία «ΖΑΝΑΕ, ζυμών αρτοποιίας και κονσερβοποιίας». Ανεψιός από την σύζυγό του ήταν και ο βιομήχανος της χαρτοποιίας «Softex» Απόστολος Νικολαϊδης ο «πατριάρχης» του Παναθηναϊκού.

*Μέλος του συλλόγου Στενημαχιτών Κιλκίς