Κακοποίηση ανηλίκων: Τί πρέπει να γνωρίζουν οι γονείς

Με τον όρο “κακοποίηση – παραμέληση παιδιών” περιγράφεται ένα φαινόμενο σύμφωνα με το οποίο ένας ή περισσότεροι ενήλικες που έχουν την ευθύνη της φροντίδας ενός παιδιού, προκαλούν ή επιτρέπουν να προκληθούν στο παιδί σωματικές κακώσεις ή συνθήκες στέρησης σε τέτοιο βαθμό, ώστε συχνά να επιφέρουν σοβαρές διαταραχές σωματικής, νοητικής, συναισθηματικής η κοινωνικής μορφής ακόμα και το θάνατο. Επισημαίνεται, ότι άτομα με σχέση φροντίδας ως προς το παιδί, μπορεί – εκτός των γονέων – να είναι άλλοι συγγενείς όπως και το προσωπικό ιδρυμάτων, δάσκαλοι, βρεφοκόμοι και άλλοι.

Α. Σωματική κακοποίηση
Η σωματική κακοποίηση περιλαμβάνει κάθε είδους τραυματισμούς ή κακώσεις διαφορετικής σοβαρότητας και συχνά διαφορετικών ηλικιών, που δεν οφείλονται σε ατυχήματα. Η κάκωση μπορεί να είναι μία ή πολλές, παρατηρούνται δε συχνότερα στο κεφάλι και στα άκρα του παιδιού, δηλαδή στα ακάλυπτα μέρη του σώματος. Οι επαγγελματίες υγείας οφείλουν, ακόμα και με την παραμικρή υποψία, να εξετάζουν με προσοχή όλο το σώμα του παιδιού.

Β. Ψυχολογική κακοποίηση
Η ψυχολογική κακοποίηση ενός παιδιού μπορεί να περιλαμβάνει πράξεις και συμπεριφορές οι οποίες εμπεριέχουν απόρριψη, εκφοβισμό, απομόνωση, εκμετάλλευση, υποτίμηση, συναισθηματική απροσφορότητα, όπως και κοινωνικά αποκλίνουσες πράξεις.

Γ. Παραμέληση
Ως παραμέληση θεωρείται το φαινόμενο σύμφωνα με το οποίο η διατροφή, η ιατρική φροντίδα, η ένδυση, η στέγαση, η σχολική φοίτηση ή η παρακολούθηση που παρέχεται στο παιδί είναι έντονα ανεπαρκής ή ακατάλληλη σε βαθμό τέτοιο ώστε να παραβλέπεται ή να τίθεται σε σοβαρό κίνδυνο ή υγεία και η ανάπτυξή του. Ένα παιδί είναι παραμελημένο εάν αφεθεί χωρίς φροντίδα για μακρά χρονικά διαστήματα ή εάν εγκαταλειφθεί.
Στα πλαίσια της παραμέλησης εντάσσεται και η ανεπάρκεια της αύξησης ή δυστροφία μη οργανικής αιτιολογίας. Λόγω των ιδιαιτέρων χαρακτηριστικών, αναφέρεται ως ξεχωριστή κατηγορία.

Δ. Σεξουαλική παραβίαση – Αιμομιξία
Σεξουαλική παραβίαση θεωρείται η συμμετοχή ή η έκθεση παιδιών και εφήβων σε πράξεις με σεξουαλικό περιεχόμενο υποκινούμενες από ενήλικα, συνήθως, που έχει σχέση φροντίδας ή οικειότητας με το παιδί, οι οποίες έχουν ως σκοπό τη σεξουαλική διέγερση ή/και ικανοποίηση του ενήλικα. Χαρακτηριστικά του φαινομένου είναι η ανηλικότητα του παιδιού, η σχέση εξάρτησης ή εμπιστοσύνης ανάμεσα στον ενήλικα και το παιδί, η έλλειψη συνειδητής κατανόησης της έννοιας και του περιεχομένου της πράξης αυτής, άρα και η έλλειψη συνειδητής συναίνεσης του παιδιού. Οι πράξεις αυτές παραβιάζουν όχι μόνο τον αιμομικτικό φραγμό, αλλά και τις γενικότερες αντιλήψεις της κοινωνίας σχετικά με τις οικογενειακές σχέσεις και τα όρια των οικογενειακών ρόλων.

Η σεξουαλική παραβίαση εμπεριέχει διάφορες μορφές με ή χωρίς επαφή, από την έκθεση σε επίδειξη, τις θωπείες και τις ασελγείς πράξεις, μέχρι το βιασμό και την αιμομιξία. Η παιδική πορνογραφία και η πορνεία δεν είναι παρά οι εμπορευματικές πλευρές αυτού του ζητήματος, οι οποίες αναφέρονται με τον όρο “σεξουαλική εκμετάλλευση”.

Άλλες μορφές κακοποίησης ή παραμέλησης, είναι: ανεπάρκεια αύξησης/δυστροφία μη οργανικής αιτιολογίας, σύνδρομο Μυγχάουζεν δια αντιπροσώπου, μη τυχαία δηλητηρίαση, σύνδρομο του αμέτοχου θεατή, παιδική εργασία και εκμετάλλευση, τελετουργική και σατανιστική κακοποίηση, κακοποίηση και παραμέληση παιδιών από το σύστημα και τους θεσμούς.

Συγκλονιστικά στοιχεία περιέχονται σε έκθεση του Συνδέσμου για τη Βία στην Οικογένεια. Σύμφωνα με το Σύνδεσμο, οι καταγγελίες για κακοποίηση παιδιών στην οικογένεια παρουσιάζει ανησυχητικά αυξητική τάση. Το 2005 δηλώθηκαν ως θύματα κακοποίησης 73 παιδιά, ενώ για το πρώτο μόνο πεντάμηνο του 2006 ο αριθμός τους ανέβηκε στα 69. Σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, στις περιπτώσεις κακοποίησης ανήλικων παιδιών θύτης ή δραστης είναι τις περισσότερες φορές ο πατέρας ή ο πατριός.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις αν το παιδί δεν βοηθηθεί;
Στην περίπτωση που το παιδί δεν επικοινωνήσει με οποιονδήποτε τρόπο το συμβάν και οι δικοί του δεν το αντιληφθούν, μένει με φοβερά αισθήματα ενοχής, άγχους, κατάθλιψης, μειονεξίας, σοβαρά ψυχικά τραύματα που έχουν αρνητικές επιπτώσεις σε όλες τις εκδηλώσεις της προσωπικότητας και του χαρακτήρα του καθώς και στη φυσιολογική σεξουαλική του ζωή. Πολλά θύματα αποκτούν εξαρτήσεις από ουσίες και αντικοινωνική συμπεριφορά ή φτάνουν ακόμη και στην αυτοκτονία.

Η κατάθλιψη στους νεαρούς ενήλικες είναι σημαντική συνέπεια της παιδικής κακοποίησης και παραμέλησης, σύμφωνα με αμερικανική μελέτη που δημοσιεύεται στο επιστημονικό έντυπο Archives of General Psychiatry.
Έρευνες έχουν αποδείξει ότι τα παιδιά που είχαν υποστεί σωματική κακοποίηση είχαν 59% αυξημένο κίνδυνο να εξελιχθούν σε καταθλιπτικά άτομα σε κάποια φάση της μετέπειτα ζωής τους, ενώ αυτά που είχαν υποστεί πολλαπλές μορφές κακοποίησης είχαν 75% αυξημένο κίνδυνο κατάθλιψης μετέπειτα.

Τι πρέπει να γνωρίζουν οι γονείς;

• Το παιδί πάνω από τα τρία χρόνια του πρέπει να γνωρίζει τα μέρη του σώματός του, το όνομά τους και τη λειτουργία τους. Μιλάμε γι’ αυτά με την πρώτη κατάλληλη ευκαιρία και ανάλογα με την ηλικία.
• Το παιδί πρέπει να γνωρίζει να λέει «όχι» σε οποιονδήποτε προσπαθεί να το αγγίξει ενώ το ίδιο δεν θέλει. Το σώμα του παιδιού του ανήκει και πρέπει να απαιτεί σεβασμό από τους άλλους σε αυτό.
• Το παιδί πρέπει να σέβεται τους ενήλικες αλλά να μην συγκατατίθεται σε ό,τι του ζητούν, αν αυτό το ενοχλεί και το τρομάζει ή δεν το έχει διδαχθεί από τους ίδιους τους γονείς του.
• Δεν αφήνουμε το παιδί μόνο του, ή με κάποιον που δεν γνωρίζουμε καλά για πολλές ώρες και χωρίς διακριτική παρακολούθηση.

• Ενθαρρύνουμε το παιδί σε ανοιχτή και ειλικρινή επικοινωνία μαζί μας ώστε να μπορεί να μας εκμυστηρευθεί ό,τι του συμβαίνει, ακόμη κι αν αισθάνεται (συν-) ενοχή. Ακούμε πάντα προσεκτικά ό,τι μας λέει και δεν εκφραζόμαστε αρνητικά ή απορριπτικά αλλά το διερευνούμε. Αν του δείξουμε ότι δεν το πιστεύουμε, δεν θα μας ξαναεμπιστευθεί.

• Ελέγχουμε τους λόγους που κάνουν το παιδί να μην θέλει να μείνει με κάποιον ή που τον αποστρέφεται.
• Γνωρίζουμε πάντα τους φίλους και τους ανθρώπους που είναι κοντά του.
• Επιβλέπουμε το παιδί όταν πλοηγείται στο διαδίκτυο ή χρησιμοποιεί τον υπολογιστεί του.
Η στενή συνεργασία όλων μας, Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, Αστυνομία, Κοινωνικών Υπηρεσιών και άλλων, είναι πλέον αναγκαία ώστε να διασφαλίζεται η προστασία των ανηλίκων. Μόνον έτσι θα μπορέσουμε να ενθαρρύνουμε τα ανήλικα άτομα που βρίσκονται στην τραγική αυτή θέση να σπάσουν τη σιωπή τους.
Η κακοποίηση των παιδιών είναι ένα κοινωνικό πρόβλημα, δεν είναι ατομικό, ιδιωτικό ή προσωπικό. Τα παιδιά ανήκουν στην κοινωνία και αυτή οφείλει να τα στηρίξει.