Ο Joseph Magee Haywood και η πυρκαγιά της Γουμένισσας τον Αύγουστο του 1947

Γράφει ο Χρήστος Π. Ίντος

Ο Joseph Magee Haywood, Άγγλος φωτογράφος, κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν διαπιστευμένος πολεμικός ανταποκριτής του περιοδικού “Picture Post”. Το περιοδικό εκδίδονταν στο Ηνωμένο Βασίλειο την περίοδο 1938-1957 και σημείωσε ιδιαίτερη επιτυχία. Ως ανταποκριτής συνέχισε  την αποστολή του στην Ελλάδα και κατά την περίοδο του εμφυλίου.

Στο μεγάλο και πολύτιμο αρχείο του συμπεριλαμβάνονται φωτογραφίες από τη Γουμένισσα. Την επισκέφθηκε τον Αύγουστο του 1947 μετά τη σύγκρουση εντός του οικισμού των αντιμαχόμενων δυνάμεων εκείνης της περιόδου. Φωτογράφισε χαλάσματα κατοικιών της οδού Σακελλαρίου. Η φωτογραφία είναι καλλιτεχνική, πέρα από τη θλιβερή εικόνα που παρουσιάζει,  δείχνει το μέγεθος της καταστροφής  στην εν λόγω οδό της Γουμένισσας. Επίσης στην κεντρική πλατεία φωτογράφισε πολιτοφύλακα περιστοιχισμένο από συντοπίτες. Από την έκφραση των προσώπων φαίνεται, πως ανέμεναν τη φωτογράφιση, η οποία ως αποτέλεσμα ήταν ζωντανή και εντυπωσιακή. Πέρα των άλλων, στις φωτογραφίες σημειώνεται, πως η λήψη έγινε “μετά από επιδρομή ανταρτών”.

Καταστροφές στη Γουμένισσα τον Αύγουστο του 1947, (φωτ Joseph Magee Haywood)

Σύμφωνα με ανταπόκριση εφημερίδας της Θεσσαλονίκης (ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ,  φ. 26-8-1947, σ. 4), τότε “…… 300 αντάρτες επιτέθηκαν στη Γουμένισσα και συνεπλάκησαν με άντρες του στρατού και της χωροφυλακής. Η μάχη κράτησε πέντε ώρες κατά τις οποίες οι αντάρτες κατά ομάδες κατόρθωσαν να εισδύσουν στην κωμόπολη και να βάλουν φωτιά σε 35 σπίτια και καταστήματα. Τελικά κάμφθηκαν και αποχώρησαν αφήνοντας τρεις νεκρούς και έναν τραυματία. Σκοτώθηκαν τρεις στρατιώτες, δύο άμαχοι πολίτες και τραυματίστηκαν δεκαπέντε.

Το ίδιο γεγονός περιγράφεται και σε εφημερίδα της Αθήνας (ΕΜΠΡΟΣ, φ. 26-08-1947, σ. 4) με τις επιπλέον πληροφορίες, πως η μάχη εντός του οικισμού κράτησε από τις εννέα το βράδυ ως τις τέσσερεις το πρωί. Στο σώμα των ανταρτών ηγούνταν ο Δαμιανός. Από την πλευρά τους οι αντάρτες είχαν έξι νεκρούς και έναν αιχμάλωτο. Οι άλλες πληροφορίες είναι ίδιες με το προηγούμενο δημοσιεύματα.

Για το γεγονός γίνεται λόγος και σε άλλη εφημερίδα της Αθήνας (ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, φ. 10153/26-08-1947, σ. 2) με τον τίτλο “Αντάρτες στη Γουμένιτσα” και το παρακάτω κείμενο: “ Συνδυασμένες επιθέσεις του Δημοκρατικού Στρατού εκδηλώθηκαν σε όλη την περιοχή του Πάικου (Κ. Μακεδονία). Προχθές το βράδυ συνδυασμός ανταρτών μπήκε στην κωμόπολη Γουμένιτσα. Το Υπουργείο Δημόσιας Τάξης ανακοίνωσε  ότι έγινε μάχη που βάστηξε ως χθες το πρωί. Δεν αναφέρεται όμως τι είδους κυβερνητικές δυνάμεις “ημύνθησαν”. Αφού όμως το ανακοινωθέν ομιλεί περί “πυρποληθεισών οικειών” είναι φανερό ότι οι αντάρτες κατέλαβαν τη Γουμένιτσα και προσέβαλαν ορισμένους στόχους. Η Γουμένιτσα έχει περί τις 5 χιλ. κατοίκους και βρίσκεται στο 61ο χλμ της σιδηροδρομικής γραμμής (με την οποία συνδέεται με αμαξιτή οδό) Θεσσαλονίκης – Γευγελής”.

Σύμφωνα με μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν τα γεγονότα, το βράδυ της Κυριακής 24 Αυγούστου 1947 μέχρι το πρωί της επόμενης ημέρας στη μανία της φωτιάς παραδόθηκε μεγάλο οικοδομικό τετράγωνο της κωμόπολης περικλειόμενο από τις οδούς Σακελλαρίου, Μελά, Βενιζέλου, Φιλίππου. Καταστράφηκαν πολλά σπίτια και καταστήματα. Πρόκειται για μεγάλη καταστροφή περιουσιών αποτέλεσμα της εμφύλιας σύγκρουσης. Δεν ήταν η μόνη πυρκαγιά για την κωμόπολη στην ιστορική της διαδρομή και ιδιαίτερα για την περίοδο 1940-1950. Ήταν η τρίτη μέσα στο 1947. Οι άλλες δύο σημειώθηκαν τους μήνες Απρίλιο και Ιούνιο.

Όπως συμβαίνει, απασχολεί μετέπειτα το ερώτημα, “ποιος έβαλε την φωτιά”! Οι απόψεις διίστανται. Η κάθε πλευρά των αντιμαχομένων απαλλάσσει τον εαυτό της από τις ευθύνες επιρρίπτοντας τα αίτια της συμφοράς στον αντίπαλο. Έτσι συνέβη και στην περίπτωση που αναφερόμαστε. Ανταπόκριση εφημερίδας κάνει λόγο για φωτιά που έβαλαν οι αντάρτες και άλλοι υποστήριζαν, πως η φωτιά ξεκίνησε από τους αμυνόμενους στο κτίριο της τότε υποδιοίκησης χωροφυλακής Παιονίας, κτίσμα της περιοχής, για να μπορέσουν να αποκρούσουν τους επιτιθέμενους.

Ο φωτογράφος Joseph Magee Haywood, (πηγή, διαδίκτυο)

Η αλήθεια ήταν μία και αναμφισβήτητη: Η καταστροφή ακινήτων, στέγης και οικοσκευής οικογενειών ήταν τεράστια. Το πως μπόρεσαν να ορθοποδήσουν στη συνέχεια εκείνοι το ήξεραν. Σήμερα όλα φαίνονται ήρεμα και ωραία. Ούτε καν αναρωτιόμαστε, γιατί και τώρα τόσα κενά οικόπεδα στην περιοχή του τετραγώνου που κάποτε, κατά τις περιγραφές παλαιοτέρων, ήταν στολίδι με ωραία κτίσματα. Ο χρόνος επούλωσε πληγές και οι πικραμένοι έφυγαν προ πολλού από τη ζωή.

Οι φωτογραφίες του Joseph Magee Haywood, επώνυμου φωτογράφου και ανταποκριτή, διέσωσαν εικόνες της Γουμένισσας του 1947. Ίσως στα πλαίσια της αποστολής του έκανε και άλλες λήψεις στην κωμόπολη, στην περιοχή, στο Πάικο, όπου οι επιχειρήσεις των αντικρουόμενων ήταν πολλές. Από την έρευνα και τη μελέτη του συγκεκριμένου αρχείου ίσως έρθουν στο φως και άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία.