Η ΠΕΤΡΑ ΤΟΥ ΚΑΛΟΓΕΡΟΥ (ΚΑΛΟΥΓΚΕΡ ΚΑΜΙΝ) ΣΤΗΝ ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΑ, ΣΧΕΤΙΚΟΙ ΘΡΥΛΟΙ, ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ

Νέοι της Γουμένισσας καθαρίζουν εθελοντικά τον χώρο γύρω από την πέτρα του Καλόγερου (Φωτ. Γεωργίου Σ. Πέτκου)

Γράφει ο Γεώργιος Χ. Τοσιλιάνης*

Η πέτρα του Καλόγερου – γενικά

Δύο περίπου χιλιόμετρα νοτιοδυτικά από την Γουμένισσα, δυτικά της επαρχιακής οδού που οδηγεί στον Πεντάλοφο και δίπλα στην περιοχή «Κρατιτίρ», σε μια κατάφυτη με δασική βλάστηση πλαγιά, βρίσκεται η «Πέτρα του Καλόγερου», το «Καλούγκερ Κάμιν», όπως ονόμαζαν τον βράχο οι παππούδες μας και οι γονείς μας, στο τοπικό ιδίωμα. Την ονομασία αυτή ο βράχος την χάρισε ως μικροτοπονύμιο και στην ευρύτερη περιοχή γύρω του.

Πρόκειται για έναν μεμονωμένο γκριζωπό μεγάλο βράχο, τον μεγαλύτερο στην περιοχή μας, τραπεζοειδούς σχήματος, δυόμισι περίπου μέτρων ύφους και πάνω από τρία μέτρα πλάτους, σημείο ορόσημο και τοπόσημο της περιοχής. Στην βάση του υπάρχει ένα σχεδόν κυλινδρικό σωληνοειδές άνοιγμα, σαν μικρή σπηλιά, μια κυλινδρική σχισμή η οποία διαπερνά τον βράχο και καταλήγει στο επάνω μέρος του. Στο σωληνοειδές αυτό άνοιγμα, μετά βίας χωράει να μπει ένας μικρόσωμος άνθρωπος. Πάνω από το άνοιγμα της βάσης, μόλις που διακρίνεται το σκάλισμα στον βράχο ενός μικρού σταυρού.

Στο επάνω μέρος του βράχου, όπου καταλήγει το κυλινδρικό σωληνοειδές άνοιγμα, υπάρχουν, εκτός από το άνοιγμα, πολλές ρηχές τρύπες, οι οποίες μοιάζουν με ίχνη, πατημασιές ανθρώπων και ζώων, και προκαλούσαν την φαντασία των απλοϊκών ανθρώπων τα παλιά τα χρόνια.

Η ονομασία του βράχου

Την ονομασία «Καλούγκερ Κάμιν» που σημαίνει «η Πέτρα του Καλόγερου» ο βράχος την οφείλει, σύμφωνα με τις διηγήσεις γεροντότερων, στο ότι εκεί, στον τόπο εκείνο, ζούσε και ασκήτευε κάποιος καλόγερος, ο οποίος, κατά τις πεποιθήσεις τους, αγίασε, και κατά χάριν αγιάστηκε και ο βράχος.

Σύμφωνα με διηγήσεις κάποιων υπέργηρων, μεταξύ των οποίων και η αδελφή του παππού μου Ανδρονίκη Τοσιλιάνη, η οποία είχε γεννηθεί το 1890, ο ασκητής ζούσε πάνω στον βράχο και προσευχόταν μέσα στο σωληνοειδές άνοιγμα. Το γεγονός αυτό, στην σύγχρονη εποχή μας που κυριαρχείται από τον ορθολογισμό, μας φαίνεται απίθανο, αδύνατο και αποκύημα φαντασίας. Όμως υπάρχουν παραδείγματα παλαιών ασκητών στο Άγιον Όρος, οι οποίοι στα πλαίσια της άσκησής τους φορούσαν εφ΄ όρου ζωής σιδερένιους θώρακες, ή και ζούσαν μέσα σε στενές σπηλιές, για να καταπονήσουν το σαρκικό τους φρόνημα.

Ίσως, ο άγνωστός μας ασκητής, να έμενε ως στυλίτης και να προσευχόταν γονατιστός επάνω στον βράχο, όπως ο Άγιος Σεραφείμ του Σαρώφ, ο οποίος προσευχόταν επάνω σε έναν βράχο επί τρία ολόκληρα χρόνια.

Ίσως, να είχε στήσει το καλυβάκι του επάνω στον βράχο, ή και δίπλα, και να ανέβαινε επάνω στον βράχο να προσευχηθεί.

Πάντως, ο άγνωστός μας αυτός ασκητής, είτε ζούσε ως στυλίτης επάνω στον βράχο, είτε είχε το κελί του επάνω ή και δίπλα στον βράχο και προσευχόταν γονατιστός επάνω στον βράχο, ή και μέσα στην σχισμή του βράχου, στην συνείδηση των απλοϊκών ανθρώπων του τόπου μας θεωρούνταν ότι αγίασε, ότι στέφτηκε Άγιος από τον Θεό. Επίσης και ο τόπος, ο βράχος στον οποίο ζούσε, ασκήτευε και προσευχόταν, «η Πέτρα του Καλόγερου», ως τόπος άσκησης, θεωρούνταν τόπος αγιασμένος δια της Θείας Χάρης, εξαιτίας της επαφής του με τον ασκητή, και ότι είχε αγιαστικές, θαυματουργικές δυνάμεις και υπερφυσικές ιδιότητες.

Ώς γνωστόν, ο τόπος μας από τα παλιά τα χρόνια, υπήρξε κέντρο μοναχισμού και εντός του οικιστικού ιστού της Γουμένισσας αλλά και γύρω από αυτήν υπήρχαν Μοναστήρια και Μετόχια – Σκήτες Μοναστηριών.

Έτσι, εντός του οικιστικού ιστού, υπήρχε τα παλιά τα χρόνια ο Ενοριακός Ναός – Μοναστήρι της Παναγίας, αλλά και τρία Μετόχια Μονών, το «Μετόχι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου» που ανήκε στην Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους, το «Μετόχι του Αγίου Γεωργίου» που ανήκε στην Μονή Ζωγράφου του Αγίου Όρους και το «Μετόχι της Αγίας Τριάδος» που ανήκε στον Πανάγιο Τάφο. Επίσης, έξω από την Γουμένισσα, υπήρχαν το «Μοναστήρι του Αγίου Αντωνίου», στον ομώνυμο λόφο, πάνω από την περιοχή «Γκράντιστα», και το «Μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής» έξω από τον Πεντάλοφο, από όπου κατά την τοπική μας παράδοση ήρθε με θαυματουργικό τρόπο η Εικόνα της Παναγίας της Γουμένισσας.

Ο άγνωστός μας λοιπόν ασκητής, θα ανήκε σε κάποιο από τα παραπάνω Μοναστήρια ή τα Μετόχια, πριν αποφασίσει να ασκηθεί μόνος του στον χώρο του βράχου, και ο βράχος θεωρούνταν αγιασμένος λόγω της επαφής του με τον Όσιο στην συνείδηση του κόσμου, αυτόν μοναχό – ασκητή.

Οι θαυματουργικές και υπερφυσικές ιδιότητες του βράχου

Όταν κάποιο βρέφος ή παιδάκι αρρώσταινε, οι γονείς του το πήγαιναν στον βράχο, και αφού κρατώντας το στην αγκαλιά τους σχημάτιζαν με το σωματάκι του το σημείο του σταυρού, έναν ενήλικας το περνούσε μέσα από το σωληνοειδές άνοιγμα – την σχισμή που υπάρχει στο επάνω μέρος του βράχου, και αφού το περνούσαν μέσα από τον βράχο, άλλος ενήλικας το έπιανε από το κάτω άνοιγμα στην βάση του βράχου.

Πίστευαν ότι διαπερνώντας το βρέφος ή το παιδί μέσα από τον βράχο, από το σωληνοειδές κυλινδρικό άνοιγμα – σχισμή του, θα θεραπευτεί, χάρη στην αγιαστική δύναμη του βράχου. Όπως προαναφέραμε, η κατά χάριν αγιαστική και θαυματουργική δύναμη του βράχου αποδίδονταν στην διαμονή και την προσευχητική άσκηση επάνω του, του συγκεκριμένου ασκητή.

Επίσης, και μεγαλύτεροι – ενήλικες, οι οποίοι αντιμετώπιζαν κάποιο πρόβλημα υγείας, επιχειρούσαν, εάν η σωματική τους διάπλαση το επέτρεπε, και διαπερνούσαν τον βράχο μέσα από το σωληνοειδές άνοιγμα, πιστεύοντας ότι θα θεραπευτούν.

Πίστευαν μάλιστα, ότι μπαίνοντας κάποιος μέσα στο άνοιγμα, εάν είναι αμαρτωλός – ηθικά ανάξιος, η πέτρα τον σφίγγει και δεν του επιτρέπει να βγει. Σε αυτή την περίπτωση, έπρεπε να την εξευμενίσει για να του επιτραπεί να βγει, αφήνοντας μέσα στην σχισμή του βράχου κάποιο ρούχο του, ή κομμάτι από το ρούχο του, ή και κάποιο προσωπικό του αντικείμενο.

Η βαθιά πεποίθηση στην συνείδηση των κατοίκων της Γουμένισσας, τα παλαιότερα χρόνια, για την θαυματουργική, θεραπευτική και αποτρεπτική κάθε κακού, δύναμη του συγκεκριμένου βράχου, φαίνεται και στο έθιμο με την βαφή των δύο κόκκινων αυγών, «του αυγού της Παναγίας», και του «αυγού του σπιτιού», που τελείται την Μεγάλη Τετάρτη στην Γουμένισσα, το οποίο έχουμε περιγράψει σε παλαιότερη εργασία μας.

Παίρνοντας την Μ. Τετάρτη, η γηραιότερη νοικοκυρά του σπιτιού, το βαμμένο κόκκινο «Αυγό της Παναγίας», «ευλογούσε» περιφέροντάς το τρείς φορές με δεξιόστροφη κίνηση γύρω από το πρόσωπο των μελών της οικογένειας, αρχίζοντας από τον μικρότερο, λέγοντας ταυτόχρονα την ευχή – φράση: «Άσπρο, κόκκινο, σε εσένα η Υγεία, στους Εβραίους το τρέμουλο». Κάποιες καλόψυχες νοικοκυρές, στα πλαίσια της Χριστιανικής Αγάπης, άλλαζαν την φράση της «Ευλογίας», αντικαθιστώντας την λέξη «Εβραίους» με την λέξη «Καλούγκερ Κάμιν» (=Πέτρα του Καλόγηρου), για να πάει το τρέμουλο – κακό στην συγκεκριμένη πέτρα και να εκμηδενιστεί.

Το Σάββατο του Αγίου Θεοδώρου, πρώτο Σάββατο της Μ. Τεσσαρακοστής, πολλοί κάτοικοι της Γουμένισσας, πηγαίνοντας ως προσκυνητές στο Μοναστήρι του Αγίου Αντωνίου, όπως η παράδοση προστάζει, από τον χωματόδρομο, διαμέσου της περιοχής «Γκράντιστα», επισκέπτονταν και την θαυματουργική «Πέτρα του καλόγερου» που ήταν κοντά στον χωματόδρομο, διηγούμενοι μεταξύ τους και τις σχετικές με τον βράχο παραδόσεις.

Τα ίχνη του «Κράλε (Πρίγκηπα) Μάρκου» πάνω στον βράχο και ο σχετικός μύθος

Στο επάνω μέρος του βράχου, όπως προαναφέραμε, υπάρχουν διάφορες τρύπες, ανοίγματα, που μοιάζουν με ίχνη, πατήματα ανθρώπων και ζώων.

Κάποιοι ευφάνταστοι παππούδες, διηγούνταν ότι όταν ο Θεός έπλασε τον κόσμο και τα διάφορα ζώα και πτηνά, αυτά πέρασαν από τον βράχο και άφησαν πάνω του το αποτύπωμά τους.

Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, τα ίχνη ανήκουν στον «Κράλε (Πρίγκηπα) Μάρκο» και το άλογό του, έναν μυθικό ήρωα, γνωστό στις παραδόσεις όλων των βαλκανικών λαών, του οποίου οι μύθοι για την ζωή του και τα κατορθώματά του, έχουν πολλά κοινά στοιχεία με τους μύθους των Ακριτών του Βυζαντίου (Διγενή Ακρίτα, κ.λ.π.).

Ο μύθος του «Κράλε (Πρίγκηπα) Μάρκου» και των ιχνών του

Σύμφωνα με τον τοπικό μύθο – θρύλο, που συνδέει τον «Κράλε (Πρίγκηπα) Μάρκο» με τον βράχο μας και τα αποτυπωμένα επάνω του ίχνη, ο συγκεκριμένος μυθικός ήρωας, ζούσε στο πολυτελές κάστρο του πάνω στο βουνό, με την όμορφη γυναίκα του.

Κάποτε, που έφυγε από το κάστρο του πηγαίνοντας για κυνήγι, αφήνοντας μόνη της την όμορφη γυναίκα του, βρήκε την ευκαιρία ο Τούρκος πασάς της Θεσσαλονίκης, πήγε με στρατό και την απήγαγε για το χαρέμι του.

Ειδοποιημένος από ένα πουλί που του μίλησε με ανθρώπινη λαλιά, γύρισε πίσω στο κάστρο του, μπήκε στον στάβλο με τα εβδομήντα καθαρόαιμα άλογά του και τα ρώτησε, ποιό από όλα θα τον πήγαινε το γρηγορότερο στην Θεσσαλονίκη για να σώσει την καλή του.

Όλα σιώπησαν, μόνο το αγαπημένο άλογο της πριγκίπισσας, μια κάτασπρη φοράδα, που την τάιζε η πριγκίπισσα με τα χέρια της, του αποκρίθηκε ότι πετώντας, με τρία πηδήματα θα τον πάει στην Θεσσαλονίκη για να σώσουν την αγαπημένη τους πριγκίπισσα.

Ιππεύοντας λοιπόν το αγαπημένο άλογο της καλής του, πήγε πετώντας, από το κάστρο του πάνω στο βουνό έως την Θεσσαλονίκη, με τρία πηδήματα του αλόγου.

Με το πρώτο πήδημα του αλόγου, από τον ψηλότερο πύργο του κάστρου του πάνω στο βουνό, προσγειώθηκε πάνω στον βράχο μας, στο «Καλούγκερ κάμιν» (=Πέτρα του Καλόγερου), όπου αποτυπώθηκαν τα ίχνη αυτού και του αλόγου του.

Με δεύτερο πήδημα από το βράχο μας, προσγειώθηκε με το άλογό του στην περιοχή «Μάρκαβα Τράγκα» (Μικροτοπονύμιο της Γουμένισσας) που σημαίνει: «Το ίχνος του Μάρκου», επτά χιλιόμετρα περίπου δυτικά της Γουμένισσας, δίπλα στην πηγή με γάργαρο νερό, από όπου ήπιαν δροσερό νερό αυτός και το άλογό του και ξεδίψασαν και όπου και εκεί, επάνω σε βράχο, δίπλα στην πηγή, είναι αποτυπωμένα τα ίχνη αυτού και του αλόγου του.

Με τρίτο πήδημα, προσγειώθηκε με το άλογό του στα τείχη της Θεσσαλονίκης, πάνω από την Πύλη του Βαρδάρη, την ώρα που πλησίαζε ο πασάς με τον στρατό του και την αιχμάλωτη βασιλοπούλα στο κέντρο, για να την φυλακίσουν στο χαρέμι.

Τότε ο Μάρκος έσυρε το σπαθί του από την θήκη, το άπλωσε στο πλάι, και με το άλογό του όρμησε προς τους εχθρούς. Τρείς γύρους έκανε γύρω από τους Τούρκους στρατιώτες, και με το απλωμένο του σπαθί τους θέρισε σαν στάχυα, σώζοντας την καλή του από τα χέρια τους.

Την ανέβασε στο άλογό του, και κρατώντας την γερά στην αγκαλιά του, με τρία πηδήματα και πάλι, επέστρεψαν στο κάστρο τους όπου έζησαν αγαπημένοι και ευτυχισμένοι το υπόλοιπο της ζωής τους.

*Μ. Th. Θεολογίας – Καθηγητή Θεολόγου