Αρθρογραφία

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥ ΤΡΙΩΔΙΟΥ, ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΠΡΩΤΕΣ ΕΒΔΟΜΑΔΕΣ, ΤΟ ΘΕΟΛΟΓΙΚΟ ΤΟΥΣ ΝΟΗΜΑ ΚΑΙ ΣΧΕΤΙΚΑ ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΑ

Η Περίοδος του Τριωδίου – Γενικά

Γράφει ο Γεώργιος Χ. Τοσιλιάνης*

Την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου, τρείς εβδομάδες πριν την Μ. Τεσσαρακοστή, αρχίζει ο Λειτουργικός κύκλος του Πάσχα και ειδικότερα, η περίοδος του Τριωδίου. Ο Λειτουργικός κύκλος του Πάσχα είναι ο ευρύτερος λειτουργικός κύκλος της Εκκλησίας μας καθ’ όλη την διάρκεια του χρόνου, και διαρκεί έως και την Πεντηκοστή, πενήντα ημέρες μετά το Πάσχα.

Η περίοδος του Τριωδίου  είναι εκκλησιαστική περίοδος δέκα εβδομάδων, η οποία, όπως είπαμε, ξεκινά από την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου και φτάνει μέχρι και το βράδυ της Ανάστασης, το Μεγάλο Σάββατο. Θεωρείται η κατανυκτικότερη περίοδος του Λειτουργικού έτους. Μέσα στην περίοδο αυτή, περιλαμβάνονται οι τρείς πρώτες προπαρασκευαστικές της νηστείας της Μεγάλης Τεσσαρακοστής εβδομάδες, η Μεγάλη Τεσσαρακοστή καθώς και η Μεγάλη Εβδομάδα.

Η ονομασία της περιόδου αυτής, οφείλεται στο ομώνυμο Εκκλησιαστικό – Λειτουργικό βιβλίο, το «Τριώδιο», το οποίο περιλαμβάνει τους ύμνους που ψάλλονται στους ναούς κατά την συγκεκριμένη περίοδο και οι οποίοι έχουν τρεις ωδές, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους ύμνους της Εκκλησίας μας, οι οποίοι έχουν εννέα ωδές. Αυτός είναι και ο λόγος που το βιβλίο αυτό, και κατ’ επέκταση και η συγκεκριμένη χρονική περίοδος, ονομάστηκαν Τριώδιο. Κατά τον Εσπερινό του Σαββάτου προ της Κυριακής του Τελώνου και του Φαρισαίου, ο ιερέας παίρνει το βιβλίο του Τριωδίου από την βιβλιοθήκη του ναού, το μεταφέρει στο ψαλτήρι και το ανοίγει, ανοίγοντας έτσι το Τριώδιο.

Την ίδια αυτή ημέρα, την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου, στην Γουμένισσα, καθώς άρχιζε η περίοδος προετοιμασίας «για Νηστεία» και καθώς πλέον η ημέρα όλο και μεγάλωνε, οι νοικοκυρές ετοίμαζαν τον αργαλειό, βάζοντας μεγάλο στημόνι – «κρόσνου», για να είναι ευλογημένη η ύφανσή τους και να μπορούν να υφαίνουν.

Καθώς η περίοδος του Τριωδίου ανήκει στα προεόρτια του Πάσχα, και επειδή το Πάσχα είναι κινητή γιορτή, όλη αυτή η περίοδος δεν έχει σταθερή ημερομηνία.

Οι τρεις πρώτες εβδομάδες του Τριωδίου είναι εβδομάδες προπαρασκευής – προετοιμασίας, καθώς οι χριστιανοί προετοιμάζονται για την νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Κάθε Κυριακή αυτών των τριών εβδομάδων έχει την δική της σημειολογία.

Οι τρείς πρώτες εβδομάδες του Τριωδίου

Κυριακή του Τελώνη και του Φαρισαίου – Πρώτη εβδομάδα

Η πρώτη Κυριακή, η «Κυριακή του Τελώνη και του Φαρισαίου», σηματοδοτεί την έναρξη της περιόδου του Τριωδίου και με την συγκεκριμένη Παραβολή προτρέπονται οι Χριστιανοί να είναι ταπεινοί όπως ο Τελώνης και όχι υπερήφανοι όπως ο Φαρισαίος.

Την πρώτη εβδομάδα η οποία ονομάζεται «Προφωνή» γίνεται «κατάλυση στα πάντα», δηλαδή τρώγεται ελεύθερα κάθε φαγητό ακόμα και την Τετάρτη και την Παρασκευή. Για τον λόγο αυτό η εβδομάδα αυτή ονομάζεται και «ελεύθερη» ή «απολυτή».

Κυριακή του Ασώτου – Τσικνοπέμπτη – Ψυχοσάββατο – Δεύτερη εβδομάδα

Η δεύτερη Κυριακή, η «Κυριακή του Ασώτου», με την ομώνυμη Παραβολή, μας διδάσκει την αξία της μετάνοιας και το μεγαλείο της συγχώρεσης.

Την δεύτερη εβδομάδα του Τριωδίου, η οποία ονομάζεται «Κρεατή», γίνεται «κατάλυση στα πάντα» όλες τις ημέρες πλην της Τετάρτης και της Παρασκευής οπότε απέχουμε ακόμα και από τα λαδερά φαγητά όπως και τις ημέρες της Μεγάλης Σαρακοστής.

Τσικνοπέμπτη

Η Πέμπτη της δεύτερης εβδομάδας ονομάζεται «Τσικνοπέμπτη» διότι την ημέρα αυτή, από την εποχή του Βυζαντίου, καταναλώνονται ψημένα τα υπάρχοντα κρεατικά, αφού Τετάρτη και Παρασκευή είναι ημέρες νηστείας και καθώς τα παλιά τα χρόνια δεν υπήρχαν ψυγεία για να διατηρηθούν τα κρέατα για μεγάλο διάστημα, δεδομένου ότι μετά από τρεις ημέρες, την Κυριακή της Απόκρεω αρχίζει ουσιαστικά η νηστεία της Σαρακοστής, με την μη κατανάλωση κρέατος.

Μέγα Ψυχοσάββατο

Το Σάββατο πριν από την τρίτη Κυριακή, την «Κυριακή της Απόκρεω», ονομάζεται «Μέγα Ψυχοσάββατο ή Σάββατο των Ψυχών». Καθιερώθηκε από την Εκκλησία μας ως ημέρα κατά την οποία προσευχόμαστε και προσφέρουμε κόλλυβα για όλους τους νεκρούς που για διάφορους λόγους δεν μνημονεύονται σε μνημόσυνα, όπως άνθρωποι χωρίς συγγενείς. Παρόλο που κάθε Σάββατο του έτους είναι αφιερωμένο από την εκκλησία μας στους θανόντες, το συγκεκριμένο Σάββατο έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς ακολουθεί η «Κυριακή της Απόκρεω», αφιερωμένη στην Δευτέρα Παρουσία του Χριστού, και έτσι παρακαλούμε τον Θεό από την προηγουμένη ημέρα να τους αναπαύσει.

Το Ψυχοσάββατο, στην Γουμένισσα, πέρα από τα Κόλλυβα που μοιράζονται στην εκκλησία μετά την Απόλυση, οι νοικοκυρές έφτιαχναν ένα ειδικό γλύκισμα, την «κάσια» με νισιστέ και ζάχαρη, μέσα στο οποίο έβαζαν βρασμένο σιτάρι, και το μοίραζαν σε συγγενείς, γείτονες και φίλους, για την συγχώρεση των Ψυχών των νεκρών τους.

Τα «Ανθεστήρια» και τα «Υδροφόρια» των Αρχαίων Ελλήνων την ίδια σχεδόν εποχή.

Την ίδια περίπου εποχή, (τέλη Φεβρουαρίου, αρχές Μαρτίου), όπου παράλληλα με την προπαρασκευή της Νηστείας της Μ. Τεσσαρακοστής και το Μέγα Ψυχοσάββατο τελούνται και οι Καρναβαλικές εκδηλώσεις, στην Αρχαία Αθήνα και γενικότερα στις Ιωνικές πόλεις γιόρταζαν τα «Ανθεστήρια», γιορτή αφιερωμένη στον Θεό Διόνυσο, την δε τρίτη ημέρα των «Ανθεστηρίων» πραγματοποιούνταν τα «Υδροφόρια», εις ανάμνησιν όσων χάθηκαν στον Κατακλυσμό του Δευκαλίωνα. Οι Αθηναίοι έριχναν, ως προσφορά προς τις χθόνιες θεότητες, αλεύρι από σιτάρι ζυμωμένο με μέλι σε κάποιο χάσμα στην γη που υπήρχε στο τέμενος της Γης Ολυμπίας, μέσα στον ναό του Ολυμπίου Διός. Κατά την λήξη της τελετής, πίστευαν ότι οι ψυχές επέστρεφαν στον Κάτω Κόσμο.

Κυριακή της Απόκρεω – Τρίτη εβδομάδα

Η τρίτη Κυριακή, η «Κυριακή της Απόκρεω», αναφέρεται στην Δευτέρα Παρουσία, στην μέλλουσα κρίση, καθώς επίσης και στην χριστιανική αγάπη. Ονομάζεται έτσι, επειδή είναι η τελευταία ημέρα που οι Χριστιανοί επιτρέπεται να φάνε κρέας.

Την τρίτη Κυριακή, Κυριακή της Αποκριάς, πριν την «εβδομάδα της Τυρινής», με την έναρξη της αποχής από την κατανάλωση κρέατος, αρχίζει ουσιαστικά η περίοδος της νηστείας, που προηγείται του Χριστιανικού Πάσχα.

Την ημέρα αυτή, η νοικοκυρές στην Γουμένισσα έφτιαχναν και συνεχίζουν να φτιάχνουν ως παραδοσιακό Αποκριάτικο γλύκισμα «κανταΐφι», για την οικογένεια αλλά και για να το προσφέρουν ως κέρασμα στους επισκέπτες.

Η τρίτη εβδομάδα του Τριωδίου που ξεκινά μετά την «Κυριακή της Απόκρεω» ονομάζεται και «εβδομάδα της Τυρινής ή Τυροφάγου». Την εβδομάδα αυτή επιτρέπεται η βρώση γαλακτοκομικών, τυροκομικών, αυγών, ψαριών και φυσικά ελαιολάδου, απαγορεύεται όμως η κρεοφαγία, καθώς η Εκκλησία μας εισάγει στην σαρανταήμερη νηστεία σταδιακά.

Τελευταία ημέρα βρώσης γαλακτοκομικών είναι η Κυριακή της Τυρινής που ακολουθεί, με την οποία κλείνει η πρώτη περίοδος του Τριωδίου, και την επόμενη ημέρα, «Καθαρά Δευτέρα», αρχίζει η κανονική νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.

*M.Th. Θεολογίας – Καθηγητή Θεολόγου

Περισσότερα
Δείτε ακόμα