Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΣΧΑ ΣΤΗΝ ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΑ
Θεολογική και λειτουργική προσέγγιση – Ήθη και έθιμα της περιόδου αυτής
Η Μεγάλη Εβδομάδα – Γενικά
Γράφει ο Γεώργιος Χ. Τοσιλιάνης*
Η Μεγάλη Εβδομάδα αποτελεί το τρίτο και τελευταίο μέρος της περιόδου του Τριωδίου. Το διήμερο του Σαββάτου του Λαζάρου και της Κυριακής των Βαΐων αποτελεί τον συνδετικό κρίκο της Μ. Τεσσαρακοστής με την Μ. Εβδομάδα.
Η Μεγάλη Εβδομάδα αρχίζει το εσπέρας της Κυριακής των Βαΐων, με τον Όρθρο της Μ. Δευτέρας (Ακολουθία του Νυμφίου), και ολοκληρώνεται το βράδυ του Μ. Σαββάτου με την Ακολουθία της Ανάστασης του Κυρίου μας Ιησού Χριστού. Είναι η τρίτη περίοδος του Τριωδίου (νηστήσιμη περίοδος κι αυτή), και θεωρείται η λαμπρότερη λειτουργικά περίοδος της Εκκλησίας μας.
Είναι αφιερωμένη στα Άγια Πάθη του Ιησού Χριστού και ονομάζεται Μεγάλη Εβδομάδα, όχι λόγω μεγέθους, αλλά λόγω των σημαντικών γεγονότων που διαδραματίζονται κατά την διάρκειά της, την ανάμνηση των οποίων βιώνει και τιμά η Εκκλησία μας, καθώς κάθε μία από τις ημέρες της είναι αφιερωμένη σε κάποιο ή κάποια επιμέρους περιστατικά των Παθών.
Ονομάζεται επίσης και «Αγία Εβδομάδα», για να διακρίνεται από τις άλλες εβδομάδες του έτους, καθώς επίσης και «Εβδομάδα ξηροφαγίας», επειδή κατά την διάρκειά της ακολουθείται αυστηρή νηστεία. Παλαιότερα ονομαζόταν και «άπρακτος εβδομάς», διότι παράλληλα με την αυστηρή νηστεία συνηθίζονταν και η πλήρης αποχή από κάθε εργασία.
Η Μ. Εβδομάδα και γενικότερα όλη η περίοδος του Πάσχα, βιώνεται, τιμάται και εορτάζεται σε κάθε γωνιά της πατρίδας μας, αλλά και σε όλον τον Ορθόδοξο κόσμο, σε άκρως κατανυκτικό κλίμα.
Κάθε γωνιά της πατρίδας μας βιώνει, τιμά και εορτάζει την Μ. Εβδομάδα και το Πάσχα με τον δικό της ιδιαίτερο τρόπο, και «κατά το διάστημα της προετοιμασίας έθιμα προχριστιανικά με χαρακτήρα λατρευτικό, εξαγνιστικό και αποτρεπτικό του κακού, που απειλεί τη βλάστηση και την παραγωγή, έχουν ενταχθεί στην χριστιανική λατρεία»[1].
Τις ημέρες αυτές, οι πιστοί βιώνουν τα πάθη αλλά και την Ανάσταση του Χριστού, συμμετέχοντας ενεργά σε αυτά με «συμπόρευση», «συσταύρωση» και «συνανάσταση», καθώς ο Χριστός με την θέλησή Του, έπαθε και Ανέστη για την σωτηρία όλων μας.
Κατά την Μ. Εβδομάδα έχουν θεσπιστεί ορισμένες αλλαγές στην λειτουργική πράξη της Εκκλησίας μας.
Ο Όρθρος με τα γεγονότα της κάθε ημέρας της Μ. Εβδομάδας τελείται το βράδυ της προηγούμενης ημέρας, ενώ τις πρωινές ώρες της κάθε ημέρας τελείται ο Εσπερινός και η Προηγιασμένη της ημέρας εκείνης.
Έτσι, ο όρθρος της Μ. Δευτέρας τελείται το Εσπέρας της Κυριακής των Βαΐων, ο δε Εσπερινός και η Προηγιασμένη, το πρωί της Μ. Δευτέρας, κ.λ.π.
Το Εσπέρας της Κυριακής των Βαΐων, της Μεγάλης Δευτέρας και της Μεγάλης Τρίτης, κατά τον Όρθρο της επόμενης ημέρας, τελείται η Ακολουθία του Νυμφίου. Το Μεγάλο Απόδειπνο τελείται λίγο νωρίτερα, τις πρώτες απογευματινές ώρες, ενώ τα πρωινά τελείται ο Εσπερινός των Προηγιασμένων Τιμίων Δώρων. Τα τροπάρια που ψάλλονται είναι το του Νυμφίου: «Ιδοὺ ὁ Νυμφίος έρχεται» και το «Τὸν Νυμφώνα σου βλέπω», ενώ το βράδυ της Μεγάλης Τρίτης ψάλλεται το τροπάριο της Κασσιανής («Κύριε, η εν πολλαίς αμαρτίαις…»).
Από το Εσπέρας της Μ. Τετάρτης τελείται η Ακολουθία των Παθών του Κυρίου μας, το δε βράδυ του Μ. Σαββάτου η Αναστάσιμη Θεία Λειτουργία.
Κατά την διάρκεια της εβδομάδας αυτής συνηθίζεται οι πιστοί να τελούν στα σπίτια τους το Μυστήριο του Ευχελαίου.
Διάφορες Προετοιμασίες
Καθάρισμα – ευπρεπισμός οικιών, αγορά καινούριων ενδυμάτων, κ.λ.π.
Κατά την περίοδο αυτή, λίγο πριν τις Άγιες ημέρες του Πάσχα, παράλληλα με την ψυχική προετοιμασία και την νηστεία για να υποδεχτούμε τον Αναστημένο Χριστό με καθαρή καρδιά, γίνονται και διάφορες άλλες προετοιμασίες.
Το ασβέστωμα των σπιτιών
Μία από τις προετοιμασίες που γίνονταν την περίοδο αυτή, λίγο πριν από το Πάσχα, ήταν και το καθάρισμα – γενικό ασβέστωμα του σπιτιού και των βοηθητικών του χώρων, το οποίο γινόταν συνήθως από τις νοικοκυρές. Άλλωστε, στα περισσότερα παραδοσιακά σπίτια της Γουμένισσας κυριαρχούσε το λευκό χρώμα, τόσο στους εξωτερικούς όσο και στους εσωτερικούς τοίχους, και μετά το νέο ασβέστωμα μοσχοβολούσαν και έλαμπαν.
Έτσι, παράλληλα με την νηστεία για την κάθαρση των ψυχών γινόταν και η κάθαρση των οικιών, για να υποδεχτούμε τον Αναστημένο Σωτήρα μας Ιησού Χριστό όχι μόνο με εξαγνισμένες και καθαρές τις καρδιές και τις ψυχές μας αλλά και με καθαρά τα σπίτια μας, σε καθαρό περιβάλλον.
Επίσης, οι νοικοκυρές έβαφαν και τις γλάστρες και τους γκαζοτενεκέδες με τα πολύχρωμα ανθισμένα λουλούδια που υπήρχαν σε κάθε αυλή. Επίσης, ασβέστωναν τους κορμούς των δένδρων που υπήρχαν στους κήπους των σπιτιών τους.
Ασβέστη προμηθεύονταν κυρίως από τις ασβεστοκάμινους που υπήρχαν στην κοντινή μας Γρίβα. Άλλωστε, στις αυλές πολλών σπιτιών υπήρχαν ασβεστόλακοι, όπου «έσβηναν» με την προσθήκη νερού τις ασβεστόπετρες που αγόραζαν από τις ασβεστοκάμινους και γίνονταν ασβέστης.
Καινούρια ρούχα
Επίσης θεωρούσαν καλό, τις Άγιες ημέρες του Πάσχα να φορέσουν κάτι καινούριο, κάποιο καινούριο ρούχο, για να υποδεχτούν ανακαινισμένοι και ανανεωμένοι ψυχοσωματικά τον Αναστημένο Ιησού Χριστό.
ΤΟ ΕΣΠΕΡΑΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΤΩΝ ΒΑΙΩΝ
Η Μ. Εβδομάδα αρχίζει λειτουργικά για την Εκκλησία μας το Εσπέρας της Κυριακής των Βαΐων, με τον Όρθρο της Μ. Δευτέρας – Ακολουθία του Νυμφίου.
ΜΕΓΑΛΗ ΔΕΥΤΕΡΑ
Η Μ. Δευτέρα, πρώτη ημέρα της Μ. Εβδομάδας, είναι αφιερωμένη από την Εκκλησία μας στην μνήμη του Πάγκαλου Ιωσήφ, προσώπου της Παλαιάς Διαθήκης, ο οποίος κατά τους Πατέρες αποτελεί προτύπωση του Ιησού Χριστού. Επίσης, η Μ. Δευτέρα είναι αφιερωμένη στην μνεία της παραβολής της άκαρπης συκιάς, την οποία καταράστηκε ο Ιησούς με έναν Του λόγο και ξεράθηκε (Ματθ. 21,18-22).
Λειτουργικά, ο όρθρος της Μ. Δευτέρας (Ακολουθία το Νυμφίου) τελείται, όπως προαναφέραμε, το Εσπέρας της Κυριακής των Βαΐων. Την Μ. Δευτέρα το πρωί τελείται Εσπερινός και Προηγιασμένη Θ. Λειτουργία – Ακολουθία των Ωρών και το Εσπέρας ο ΄Όρθρος της Μ. Τρίτης – Ακολουθία του Νυμφίου.
Η Ακολουθία του Νυμφίου ψάλλεται και κατά το Εσπέρας της Μ. Τρίτης, κατά την διάρκεια του Όρθρου της επόμενης ημέρας. Από το Εσπέρας της Μ. Τετάρτης και έως το Εσπέρας της Μ. Παρασκευής, ψάλλεται στους Όρθρους των Ορθοδόξων Ναών η Ακολουθία των Παθών, ενώ το βράδυ του Μ. Σαββάτου ψάλλεται η Ακολουθία της Ανάστασης.
Σύμφωνα με την διήγηση της Καινής Διαθήκης, βλέποντας ο Ιησούς Χριστός μια συκιά, πήγε προς το μέρος της για να φάει σύκα. Όμως η συκιά ήταν άκαρπη, γι’ αυτό και ο Χριστός την καταράστηκε να ξεραθεί, όπως και έγινε.
Σύμφωνα με τους Πατέρες της Εκκλησίας μας, ο Ιησούς Χριστός, ως Παντογνώστης, δεν ήταν δυνατόν να μην γνωρίζει ότι την εποχή αυτή δεν υπάρχουν σύκα. Όμως η διήγηση έχει συμβολικό νόημα.
Η συκιά συμβολίζει την αμαρτία, τα δε σύκα, ως γλυκός καρπός, την γλυκύτητα της αμαρτίας. Ο χυμός των φύλλων, ως κολλώδης ουσία, συμβολίζει την αμαρτία που προσκολλάται στον άνθρωπο, τα δε τραχιά της φύλλα συμβολίζουν την τραχύτητα της αμαρτίας.
Ο Ιησούς Χριστός με το Πάθος και την Σταυρική Του Θυσία αποξήρανε την αμαρτία, η οποία συμβολίζεται με την συκιά.
Εξόφληση των χρεών
Λόγω της «ξηρανθίσας συκιάς», τα παλιά τα χρόνια, οι παππούδες μας στην Γουμένισσα την Μ. Δευτέρα την ονόμαζαν «Ξερή Δευτέρα» και την ημέρα αυτή φρόντιζαν να ξεχρεώσουν τα όποια χρέη τους, για να «ξεραθεί το χρέος» και να μην χρειαστεί να χρεωθεί και πάλι η οικογένεια.
ΜΕΓΑΛΗ ΤΡΙΤΗ
Η Μεγάλη Τρίτη είναι αφιερωμένη από την Ορθόδοξη Εκκλησία μας, σύμφωνα με το τηρούμενο Μηναίο ή Μηνολόγιο, αφενός στην μνεία του Ιερού Ευαγγελίου το οποίο αναφέρεται στην δριμύτατη καταγγελία του Ιησού κατά των Γραμματέων και των Φαρισαίων (θρησκευτικών αρχηγών του Ισραήλ), και αφετέρου στην «παραβολή των Δέκα Παρθένων», Ματθ.25,1-13).
Σύμφωνα με την παραβολή αυτή, «Πέντε εξ αυτών ήσαν φρόνιμοι» και είχαν πάρει μαζί με τα λυχνάρια τους και αρκετό λάδι, ενώ «πέντε ήσαν μωραί», δεν φρόντισαν να έχουν το απαραίτητο λάδι, τα λυχνάρια τους έσβησαν και τελικά δεν έγιναν δεκτές στο γαμήλιο δείπνο.
Η παραβολή αυτή συμβολίζει την πίστη, την προνοητικότητα, την ετοιμότητα αλλά και την εγρήγορση που πρέπει να έχουμε για να δεχτούμε τον Ιησού Χριστό στις καρδιές μας.
Επίσης, την ημέρα αυτή αναγιγνώσκεται και «η παραβολή των ταλάντων», η οποία μας διδάσκει να είμαστε εργατικοί και να καλλιεργούμε και να αυξάνουμε τα πνευματικά μας χαρίσματα.
Λειτουργικά, ο όρθρος της Μ. Τρίτης (Ακολουθία του Νυμφίου) τελείται το Εσπέρας της Μ. Δευτέρας.
Την Μ. Τρίτη το πρωί τελείται Εσπερινός και Προηγιασμένη Θ. Λειτουργία και το Εσπέρας ο ΄Όρθρος της Μ. Τετάρτης (Ακολουθία του Νυμφίου) και το Δοξαστικό – τροπάριο της μοναχής Κασσιανής.
Η Κασσιανή
Η Οσία Κασσιανή ή Κασσία ή Ικασία ή Εικασία, η Υμνογράφος, γεννήθηκε μεταξύ του 805 και του 810 μ.Χ. στην Κωνσταντινούπολη και έζησε στα χρόνια του Αυτοκράτορα Θεοφίλου (829 -842 μ.Χ.).
Όταν μεγάλωσε, συνδύαζε την σωματική ομορφιά με την εξυπνάδα της. Έλαβε μέρος στην τελετή επιλογής νύφης για τον αυτοκράτορα Θεόφιλο, την οποία είχε οργανώσει η μητριά του Ευφροσύνη. Στην τελετή αυτή ο αυτοκράτορας θα επέλεγε την σύζυγο της αρεσκείας του, προσφέροντάς της ένα χρυσό μήλο.
Θαμπωμένος από την ομορφιά της Κασσίας ο νεαρός αυτοκράτορας την πλησίασε και της είπε: «Ως άρα δια γυναικός ερρύη τα φαύλα», δηλαδή: «Από μία γυναίκα ήρθαν στον κόσμο τα κακά», αναφερόμενος στην αμαρτία και τις συμφορές που προέκυψαν από την Εύα. Η Κασσία ετοιμόλογη του απάντησε: «Αλλά και δια γυναικός πηγάζει τα κρείττονα», δηλαδή: «Και από μία γυναίκα (ήρθαν στον κόσμο) τα καλά», αναφερόμενη στην ελπίδα της σωτηρίας από την ενσάρκωση του Χριστού μέσω της Παναγίας.
Ο εγωισμός του Θεόφιλου τραυματίστηκε, με αποτέλεσμα να απορρίψει την Κασσιανή και να επιλέξει την Θεοδώρα για σύζυγό του.
Στην συνέχεια, το 843 μ.Χ., η Κασσιανή έγινε μοναχή και ίδρυσε ένα κοινόβιο στα δυτικά της Κωνσταντινούπολης, κοντά στα τείχη της πόλης, του οποίου έγινε και η πρώτη ηγουμένη.
Σύμφωνα με την παράδοση, ο αυτοκράτορας Θεόφιλος, συνεχίζοντας να είναι ερωτευμένος μαζί της, επιθυμούσε να την δει για μία τελευταία φορά πριν πεθάνει, κι έτσι πήγε στο μοναστήρι όπου βρισκόταν.
Η Κασσιανή ήταν μόνη στο κελί της, γράφοντας το γνωστό τροπάριο που ψάλλεται στις Εκκλησίες το βράδυ της Μεγάλης Τρίτης, όταν αντιλήφθηκε την άφιξη της αυτοκρατορικής ακολουθίας. Τον αγαπούσε ακόμη αλλά κρύφτηκε, μη επιθυμώντας να αφήσει το παλιό της πάθος να ξεπεράσει τον μοναστικό της ζήλο.
Άφησε όμως τον μισοτελειωμένο ύμνο πάνω σε ένα τραπέζι. Ο Θεόφιλος ανακάλυψε το κελί της και μπήκε σε αυτό ολομόναχος. Την αναζήτησε αλλά μάταια. Εκείνη τον παρακολουθούσε μέσα από μία ντουλάπα στην οποία είχε κρυφτεί. Ο Θεόφιλος στενοχωρήθηκε, έκλαψε και μετάνιωσε που για μία στιγμή υπερηφάνειας έχασε μία τόσο όμορφη και έξυπνη γυναίκα.
Στην συνέχεια βρήκε τα χειρόγραφα της Κασσιανής επάνω στο τραπέζι και τα διάβασε. Μόλις ολοκλήρωσε την ανάγνωση κάθισε και πρόσθεσε ένα στίχο στον ύμνο. Σύμφωνα με την παράδοση, ο στίχος αυτός ήταν: «ὧν ἐν τῷ παραδείσῳ Εὔα τὸ δειλινόν, κρότον τοῖς ὠσὶν ἠχηθεῖσα, τῷ φόβῳ ἐκρύβη».
Φεύγοντας, εντόπισε την Κασσιανή που κρυβόταν στην ντουλάπα, αλλά δεν της μίλησε, σεβόμενος την επιθυμία της. Η Κασσιανή βγήκε από την κρυψώνα της μετά την αναχώρηση του αυτοκράτορα, διάβασε την προσθήκη του, και στην συνέχεια ολοκλήρωσε τον ύμνο.
Η μεγάλη αυτή ποιήτρια, υμνογράφος και μελωδός της εκκλησίας μας, η Αγία Κασσιανή, ταξίδεψε στην Ιταλία και την Κρήτη, και κατέληξε στην Κάσο όπου τελείωσε η επίγεια ζωή της.
Οι Κάσιοι καθιέρωσαν την μνήμη της την 7η Σεπτεμβρίου, και την 1η Σεπτεμβρίου 1889 μ.Χ. επισημοποιήθηκε η Αγιοκατάταξη της Κασσιανής από την Εκκλησία της Αλεξάνδρειας.
Η παρουσία της Κασσιανής επισκίασε τους υμνογράφους και μελωδούς της εποχής της, διότι αποτελεί την πλέον επιφανή γυναίκα μελωδό στην ιστορία της βυζαντινής μουσικής.
Από τα πιο γνωστά τροπάριά της είναι το περίφημο: «Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή», σε ήχο πλ. δ΄, που ψάλλεται στους ναούς το βράδυ της Μεγάλης Τρίτης, καθώς και οι ειρμοί από την Α΄Ε΄ ωδή του Κανόνος του Μεγάλου Σαββάτου: «Κύματι Θαλάσσης».
ΜΕΓΑΛΗ ΤΕΤΑΡΤΗ
Η Μεγάλη Τετάρτη είναι αφιερωμένη από την Εκκλησία μας στην μνήμη της αμαρτωλής γυναίκας που μετανόησε, πίστεψε στον Χριστό και άλειψε τα πόδια Του με μύρο, στην «αλείψασα τον Κύριον μύρο».
Λειτουργικά, ο Όρθρος της Μ. Τετάρτης (Ακολουθία του Νυμφίου), τελείται το εσπέρας της Μ. Τρίτης. Την Μ. Τετάρτη το πρωί τελείται ο Εσπερινός και Προηγιασμένη Θ. Λειτουργία και το Εσπέρας το Μέγα Ευχέλαιο και ο ΄Όρθρος (Ακολουθία των Παθών) της Μ. Πέμπτης.
Το Μυστήριο του Ευχελαίου
Καθ΄ όλη την διάρκεια της Μ. Εβδομάδας συνηθίζεται οι πιστοί να καλούν ιερέα και να τελούν το Μυστήριο του Ευχελαίου στις οικίες τους. Το Εσπέρας της Μ. Τετάρτης, το Μυστήριο του Ευχελαίου τελείται σε όλους τους Ναούς.
Το Μυστήριο του Ευχελαίου τελείται στους Ναούς την ημέρα αυτή από τα πρώτα Χριστιανικά χρόνια, για τρείς κυρίως λόγους:
α) Ο πρώτος λόγος είναι, διότι την επόμενη μέρα, Μ. Πέμπτη, πολλοί πιστοί θα κοινωνήσουν και το Ευχέλαιο τελείται πέραν «της θεραπείας ψυχών τε και σωμάτων» και «εις συγχώρεση αμαρτιών».
β) Δεύτερος λόγος είναι η μαζική βάπτιση κατά τα πρώτα Χριστιανικά χρόνια των Κατηχούμενων την ημέρα του Πάσχα, αλλά και όλη την εβδομάδα της Διακαινησίμου, οπότε χρίονταν κατά το Μυστήριο του Ευχελαίου την Μ. Τετάρτη, «εις συγχώρεση αμαρτιών», για να είναι έτοιμοι για το βάπτισμά τους.
γ) Τρίτος λόγος είναι το ότι η χρίση μας με το Έλαιο μας παραπέμπει στην «Αλείψασα με Μύρο» τα πόδια του Ιησού Χριστού, την οποία τιμά η Εκκλησία μας την ημέρα αυτή.
Κατά την τέλεση του Μυστηρίου του Ευχελαίου στους ναούς, οι συμμετέχοντες πιστοί προσέρχονται στον ναό φέρνοντας πάνω σε δίσκο ένα σκεύος με αλεύρι, στο οποίο ανάβουν επτά κεριά, ένα για κάθε ευαγγέλιο που αναγιγνώσκεται κατά την διάρκεια του Μυστηρίου. Επίσης φέρνουν και ένα σκεύος με λάδι, μέσα στο οποίο ανάβουν κανδήλι. Επίσης, γράφουν σε ένα χαρτί με την ένδειξη «Υπέρ Υγείας» τα ονόματα των μελών της οικογένειάς τους και γενικότερα όσων επιθυμούν, «Υπέρ Υγείας» των οποίων τελείται το Μυστήριο, τα οποία διαβάζει ο ιερέας. Μετά το πέρας του Μυστηρίου, με το αλεύρι το οποίο χρησιμοποιήθηκε και ευλογήθηκε κατά την διάρκεια του Μυστηρίου ζυμώνουν ψωμί, πρόσφορο, ή κάποιο άλλο αρτοσκεύασμα.
Ευπρεπισμός – Καθαρισμός οικιών – μνημάτων
Τις ημέρες αυτές επίσης, οι Χριστιανοί, πέραν των οικιών, φρόντιζαν και φροντίζουν να καθαρίζουν και να ευπρεπίζουν και τους τάφους – μνήματα των οικείων τους και των συγγενών τους.
Επιβάλλεται να είναι καθαρά και τα μνήματα, καθώς τις επόμενες ημέρες, (Μ. Πέμπτη, Μ. Παρασκευή, Μ. Σάββατο, Πάσχα, κ.λ.π), τα επισκέπτονται οικείοι, συγγενείς και φίλοι, για να ανάψουν κεριά στους κεκοιμημένους τους.
Στην Γουμένισσα, τα παλαιότερα χρόνια, ο καθαρισμός και ευπρεπισμός των μνημάτων των οικείων και των συγγενών γινόταν ειδικά την Μ. Τετάρτη, ημέρα αφιερωμένη «στην αλείψασα τον Κύριον Μύρον», γεγονός που παραπέμπει στον ενταφιασμό Του.
Έτσι, οι πιστοί Χριστιανοί, πέρα από την δική τους ψυχοσωματική κάθαρση με την νηστεία, φροντίζουν να καθαρίσουν τις οικίες τους, αλλά και τους τάφους – κατοικητήρια των κεκοιμημένων τους, για την υποδοχή από όλα τα μέλη της Εκκλησίας μας, ζώντες (στρατευόμενη Εκκλησία) και τεθνεώτες (θριαμβεύουσα Εκκλησία), του Αναστημένου Σωτήρα μας Ιησού Χριστού.
Το έθιμο της βαφής των δύο κόκκινων αυγών την Μ. Τετάρτη
Ένα από τα πατροπαράδοτα έθιμα του Χριστιανικού κόσμου τις ημέρες αυτές είναι και το βάψιμο των κόκκινων αυγών.
Το αυγό συμβολίζει τον ερμητικά κλειστό Τάφο του Θεανθρώπου Ιησού Χριστού και την «Ζωή» που περικλείει μέσα του, ενώ το κόκκινο χρώμα του το αίμα που έχυσε ο Χριστός για την Λύτρωσή μας, αλλά και ως χρώμα χαρούμενο, τον θρίαμβο της Ανάστασης επί του Θανάτου.
Το βάψιμο των κόκκινων αυγών συνηθίζεται να γίνεται την Μ. Πέμπτη, ημέρα κατά την οποία ο Ιησούς Χριστός Σταυρώθηκε και έχυσε το Άγιο Αίμα Του.
Στην Γουμένισσα, εκτός από τα κόκκινα αυγά που θα καταναλωθούν μετά την Ανάσταση, κατά την Πασχαλινή περίοδο, τα οποία όπως προαναφέραμε βάφονται την Μ. Πέμπτη, οι νοικοκυρές βάφουν και δύο κόκκινα αυγά την Μ. Τετάρτη.
Καθώς το Εσπέρας της Μ. Τετάρτης τελείται στους Ναούς ο Όρθρος της Μ. Πέμπτης, ημέρα κατά την οποία ο Ιησούς Χριστός προδόθηκε από τον Ιούδα και παραδόθηκε στους Εβραίους, και αναγιγνώσκονται οι ανάλογες περικοπές, σύμφωνα με πατροπαράδοτο έθιμο των Γηγενών – Ντόπιων κατοίκων, οι νοικοκυρές έβαφαν και συνεχίζουν να βάφουν, πριν δύσει ο ήλιος, δύο κόκκινα αυγά. Το ένα αυγό είναι αφιερωμένο στην Παναγία και το άλλο του σπιτιού.
Επίσης, κόβουν ένα κλαδάκι τσουκνίδας το οποίο δένουν με κόκκινη κλωστή και το τοποθετούν σε ένα πιατάκι μαζί με τα δύο κόκκινα αυγά.
Η γιαγιά ή η μεγαλύτερη ηλικιακά νοικοκυρά του σπιτιού, αφού πάρει το ένα από τα δύο αυγά, «το αυγό της Παναγίας», «ευλογεί» με αυτό όλα τα μέλη της οικογένειας, πρώτα τα μικρότερα παιδιά, στην συνέχεια τους μεγαλύτερους και τελευταία τον εαυτό της.
Παίρνοντας με τα τρία της δάκτυλα το αυγό, το περιφέρει με δεξιόστροφη κίνηση τρείς φορές κυκλικά γύρω από το πρόσωπο του καθενός, ξεκινώντας από το μέτωπο και καταλήγοντας και πάλι στο μέτωπο και στην συνέχεια στο στόμα, για να το φιλήσει ο ευλογούμενος.
Ταυτόχρονα, σε κάθε κυκλική περιφορά με το αυγό, «ευλογεί» το άτομο, λέγοντας στην διάλεκτο των Γηγενών – Ντόπιων κατοίκων της Γουμένισσας την φράση: «Άσπρο κόκκινο, σε σένα η υγεία, στους Εβραίους το τρέμουλο».
Στην συνέχεια, το αυγό αυτό με το οποίο έγινε η «ευλογία» και το οποίο, όπως προαναφέραμε, είναι αφιερωμένο στην Παναγία, τοποθετείται στο εικονοστάσι του σπιτιού, όπου και φυλάσσεται έως την Μ. Τετάρτη της επόμενης χρονιάς, οπότε και αντικαθίσταται με το νέο αυγό, το δε παλιό εναποτίθεται με σεβασμό στον κήπο του σπιτιού.
Το δεύτερο αυγό, το αφιερωμένο στο σπίτι, τοποθετείται πάνω στα κεραμίδια στην σκεπή του σπιτιού, για την ευλογία όλου του σπιτικού.
Παράλληλα, το κλαδάκι τσουκνίδας δεμένο με κόκκινη κλωστή κρεμιέται σε κάποια κολόνα – «ντιρέκι» του σπιτιού.
Το πράσινο κλαδάκι τσουκνίδας, φυτό πικρό που όταν το ακουμπήσουμε προκαλεί οξύ ερεθισμό και πόνο, δεμένο με κόκκινη κλωστή, συμβολίζουν και μας θυμίζουν τα Πάθη του Θεανθρώπου Ιησού Χριστού και το Αίμα Του που έχυσε για την Λύτρωση – Σωτηρία του ανθρώπινου γένους.
Το κλαδάκι τσουκνίδας, δεμένο με την κόκκινη κλωστή, μένει κρεμασμένο καθ’ όλη την διάρκεια της χρονιάς, για να αντικατασταθεί την Μ. Τετάρτη του επόμενου έτους με καινούριο κλαδάκι, το δε παλιό εναποτίθεται στον κήπο του σπιτιού.
Εξόφληση χρεών – «Ξερή Τετάρτη»
Επίσης, και την ημέρα αυτή, φρόντιζαν όσοι δεν πρόλαβαν την Μ. Δευτέρα, να εξοφλήσουν τα χρέη τους, για να «Ξεραθούν τα χρέη και να μην χρειαστεί να ξαναχρεωθούν».
ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΜΠΤΗ
Η Μ. Πέμπτη είναι αφιερωμένη από την Εκκλησία μας στον Μυστικό Δείπνο, στην προσευχή του Κυρίου στον κήπο της Γεθσημανής, στην προδοσία του από τον Ιούδα, στην σύλληψη του Ιησού, στην ανάκρισή Του από τον Άννα, στην Άρνηση του Πέτρου και στην καταδίκη του Ιησού από τον Καϊάφα.
Λειτουργικά, ο Όρθρος της Μ. Πέμπτης (Ακολουθία του Νιπτήρος ή του Μυστικού Δείπνου) τελείται το εσπέρας της Μ. Τετάρτης, μετά την τέλεση του Μυστηρίου του Ευχελαίου. Σε κάποιες Εκκλησίες (π.χ. Ιεροσόλυμα) γίνεται αναπαράσταση του Νιπτήρος, με την πλύση ποδιών από τον Επίσκοπο.
Το πρωί της Μ. Πέμπτης τελείται ο Εσπερινός και η Θ. Λειτουργία του Μ. Βασιλείου, όπου μεταλαμβάνουν πολλοί πιστοί των Αχράντων Μυστηρίων. Το Εσπέρας τελείται ο ΄Όρθρος της Μ. Παρασκευής (Ακολουθία των Παθών), όπου αναγιγνώσκονται οι 12 περικοπές των 4 Ευαγγελίων και γίνεται η έξοδος του Εσταυρωμένου στον Ναό.
Φύλαξη Θ. Κοινωνίας στο Αρτοφόριο
Την Μ. Πέμπτη το πρωί, κατά την διάρκεια της Θείας Λειτουργίας, οι ιερείς φυλάσσουν από την Θεία Κοινωνία (Σώμα και Αίμα Κυρίου) της ημέρας αυτής, για χρήση της σε έκτακτες περιπτώσεις καθ΄ όλη την διάρκεια του χρόνου, την οποία τοποθετούν στο αρτοφόριο, πάνω στην Αγία Τράπεζα.
Συγκεκριμένα, ο ιερέας κάθε ναού, με την λαβίδα (κουταλάκι) της Θείας Κοινωνίας, ενσταλάζει Θεία Κοινωνία, Σώμα και Αίμα Κυρίου, επάνω στον «Αμνό» (το κεντρικό τετράγωνο τμήμα με την επιγραφή ΙΣΧΣ ΝΙΚΑ) ενός πρόσφορου, και αφού αποξηράνει τον «Αμνό» με την Θεία Κοινωνία τον τοποθετεί στο Αρτοφόριο (ειδικό σκεύος), το οποίο βρίσκεται πάνω στην Αγία Τράπεζα, διατηρώντας την Θεία Κοινωνία επί ένα χρόνο, έως την επόμενη Μ. Πέμπτη.
Σε έκτακτες περιπτώσεις, όταν καλείται να μεταλάβει κάποιον, παίρνει τεμάχιο από τον εμποτισμένο με Θεία Κοινωνία αποξηραμένο «Αμνό», και αφού το τοποθετήσει σε ειδικό δισκοπότηρο, στην συνέχεια προσθέτει οίνο και μεταλαμβάνει τον πιστό.
Το βάψιμο των αυγών
Η Μ. Πέμπτη είναι η ημέρα κατά την οποία ο Ιησούς Χριστός παραδόθηκε στους Σταυρωτές του, Σταυρώθηκε και έχυσε το Άγιο Αίμα Του.
Το Εσπέρας της ημέρας αυτής, στους Ναούς, κατά τον Όρθρο, αναγιγνώσκονται τα Δώδεκα Ευαγγέλια και γίνεται η έξοδος του Εσταυρωμένου.
Την ημέρα αυτή, ημέρα της Σταύρωσης του Ιησού Χριστού, κατά την οποία χύθηκε το Άγιο Αίμα Του, οι νοικοκυρές βάφουν τα κόκκινα αυγά. Η βαφή των κόκκινων αυγών είναι ένα από τα πατροπαράδοτα έθιμα όλου του Χριστιανικού κόσμου.
Το αυγό συμβολίζει τον ερμητικά κλειστό Τάφο του Θεανθρώπου Ιησού Χριστού και την «Ζωή» που περικλείει μέσα του. Το κόκκινο χρώμα του συμβολίζει το Αίμα που έχυσε ο Χριστός για την Λύτρωσή μας, αλλά και ως χρώμα χαρούμενο, συμβολίζει τον θρίαμβο της Ανάστασης επί του Θανάτου.
Μετά το «Χριστός Ανέστη», τα μεσάνυχτα του Μ. Σαββάτου, ακολουθεί το τσούγκρισμα των κόκκινων αυγών και το φιλί της Αγάπης με τα αγαπημένα μας πρόσωπα, ταυτόχρονα με τις ευχές: «Χριστός Ανέστη – Αληθώς Ανέστη!».
Ζύμωμα, πλάσιμο, ψήσιμο τσουρεκιών – το κουλούρι του Νουνού
Ανήμερα της Μ. Πέμπτης επίσης, οι νοικοκυρές, παράλληλα με το βάψιμο των αυγών, ζύμωναν και έψηναν τα τσουρέκια, τα κουλουράκια κ.λ.π., απαραίτητα εδέσματα για το Πασχαλινό τραπέζι και γενικότερα των ημερών του Πάσχα.
Επίσης, με την ίδια ζύμη που έφτιαχναν τα τσουρέκια έπλαθαν και τα ειδικά στρόγγυλα κουλούρια τα οποία θα προσέφεραν τα παιδιά της οικογένειας στον Νουνό τους, μαζί με πέντε κόκκινα αυγά, κατά την επίσκεψή τους στον Νουνό, την Δεύτερη συνήθως ημέρα της Λαμπρής.
Οι νοικοκυρές συνήθιζαν να κοινωνούν το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης, για να μπορούν να ασχοληθούν με το πλάσιμο των μη νηστήσιμων υλικών, με τα οποία έφτιαχναν τα διάφορα εδέσματα για τις ημέρες του Πάσχα.
Σφαγή αμνοεριφίων
Την ημέρα αυτή επίσης, η οποία ονομαζόταν από τον λαό μας και «κόκκινη Πέμπτη», ή και το Μ. Σάββατο, μετά τον πρωινό εκκλησιασμό, καθώς τα παλιά τα χρόνια δεν υπήρχαν ψυγεία για την πολυήμερη διατήρηση των σφαγίων, γινόταν και η σφαγή του οικόσιτου Πασχαλινού αμνού, ή εριφίου, από κάποιον χασάπη, ή και τον νοικοκύρη, για το γιορτινό Πασχαλινό τραπέζι της Λαμπρής.
Από τα εντόσθιά του θα ετοιμαζόταν από την νοικοκυρά η μαγειρίτσα για το γιορτινό Δείπνο, μετά το «Χριστός Ανέστη». Ενώ το κρέας του θα ετοιμαζόταν και θα καταναλωνόταν συνήθως ως ψητό, συνήθως στον φούρνο, ή και στην σούβλα, κατά το εορταστικό Πασχαλινό τραπέζι της οικογένειας.
Επισκέψεις Νονών στους βαφτισιμιούς και των βαφτισιμιών στους Νονούς τους
Την Μ. Πέμπτη ή και το Μ. Σάββατο, οι νονοί ή οι νονές επισκέπτονταν τα βαφτιστήρια τους, προσφέροντάς τους ως δώρα (είτε τους τα έστελναν με κάποιον άλλον εάν υπήρχε κώλυμα) τσουρέκι, κόκκινα αυγά, την λαμπάδα για το βράδυ της Ανάστασης και κάποιο δώρο, π.χ. ρουχαλάκι ή και χρήματα, ανάλογα με τις οικονομικές δυνατότητες του καθενός.
Την δεύτερη ημέρα του Πάσχα ήταν η σειρά των βαφτισιμιών να επισκεφτούν τον νονό ή την νονά τους, συνοδευόμενοι από κάποιον μεγαλύτερο όταν ήταν μικροί σε ηλικία. Επισκέπτονταν τον νονό τους προσφέροντάς τους ως δώρα ένα στρόγγυλο τσουρέκι – κουλούρι, κόκκινα αυγά (συνήθως πέντε) και χαλβά από ταχίνι, εκφράζοντας με αυτόν τον τρόπο την αγάπη και τον σεβασμό της οικογένειας προς αυτόν. Ο νονός τους υποδεχόταν με διάφορα κεράσματα και στο τέλος έδινε και κάποιο χρηματικό ποσό στον βαφτισιμιό του.
Καθαρισμός χώρων εκτροφής Μεταξοσκώληκα
Την Μεγάλη Πέμπτη επίσης, κατά την διάρκεια της ημέρας, οι ασχολούμενοι με την σηροτροφία στην Γουμένισσα, τακτοποιούσαν και ετοίμαζαν τους χώρους εκτροφής του Μεταξοσκώληκα. Τίναζαν και έστρωναν πάνω στα ειδικά ράφια τις καλαμωτές πάνω στις οποίες θα τοποθετούσαν τους μεταξοσκώληκες και έβαζαν τσουκνίδα και αυγό στον χώρο εκτροφής τους, για να ευλογηθεί η παραγωγή των κουκουλιών.
Η τακτοποίηση του χώρου εκτροφής των μεταξοσκωλήκων την ημέρα αυτή έχει άμεση σχέση με τον τοπικό μύθο, για την Παναγία και τους Μεταξοσκώληκες.
Σύμφωνα με τον τοπικό μύθο:
Tέτοια μέρα, μαθαίνοντας η Παναγία μας για την σύλληψη του Υιού της από τους Ιουδαίους, καθόταν λυπημένη στην αυλή του σπιτιού της. Καθώς είχε σκυμμένο το κεφάλι της από την θλίψη, είδε κοντά της ένα χελωνάκι να περπατάει στην αυλή.
Στην προσπάθεια του να περάσει πάνω από ένα εμπόδιο, το χελωνάκι αναποδογύρισε. Βλέποντας η Παναγία μας το χελωνάκι να κουνά τα ποδαράκια του προσπαθώντας να γυρίσει κανονικά, παρά την θλίψη της, ασυναίσθητα χαμογέλασε.
Συνειδητοποιώντας αμέσως ότι χαμογέλασε, για να τιμωρήσει τον εαυτό Της, καταράστηκε το στόμα της που χαμογέλασε «να γεμίσει σκουλήκια». Και ταυτόχρονα την κατάρα Της την μετέτρεψε σε ευχή και ευλογία: «Τα σκουλήκια αυτά να ταΐζουν τους ανθρώπους».
Έτσι, από το στόμα της Παναγίας μας δημιουργήθηκε ο ευλογημένος μεταξοσκώληκας, που με τα κουκούλια του και το μετάξι του «ταΐζει – δίνει ψωμί» στους ανθρώπους.
Το Εσπέρας – Βράδυ της Μ. Πέμπτης, (Όρθρος της Μ. Παρασκευής – Η Έξοδος του Εσταυρωμένου)
Το Εσπέρας – βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης τελείται o Όρθρος της Μ. Παρασκευής, η Ακολουθία των Αγίων και Αχράντων Παθών, (ή των Δώδεκα Ευαγγελίων).
Κατά την διάρκεια της Ακολουθίας αυτής αναγιγνώσκονται τα Δώδεκα Ευαγγέλια, δώδεκα περικοπές από τα τέσσερα Ευαγγέλια, (του Ματθαίου, του Μάρκου, του Λουκά και του Ιωάννη), σχετικά με τα Άγια Πάθη του Χριστού, από τον Μυστικό Δείπνο έως και την Ταφή Του.
Μετά την ανάγνωση του πέμπτου Ευαγγελίου γίνεται η έξοδος του Τιμίου Σταυρού με τον Εσταυρωμένο από την Αγία Τράπεζα, η περιφορά του σε όλο τον χώρο του ναού, ενώ ψάλλεται το «Σήμερον κρεμάται επι ξύλου» και η τοποθέτησή του στο μέσον του ναού.
Αγρυπνία στις Εκκλησίες, Μοιρολόι για τον Χριστό, στολισμός Επιταφίων
Το βράδυ της Μ. Πέμπτης, μετά την Ακολουθία των Αγίων και Αχράντων Παθών (των Δώδεκα Ευαγγελίων), έως και τις πρωινές ώρες της Μ. Παρασκευής, οι πιστοί προσέρχονται στους ναούς για να προσκυνήσουν τον Εσταυρωμένο, φέρνοντας και λουλούδια, τα οποία εναποθέτουν στον Εσταυρωμένο, στο κέντρο των ναών.
Πολλές γυναίκες ξενυχτούν τον Εσταυρωμένο Ιησού Χριστό μένοντας όλη την νύχτα στις εκκλησίες, ψάλλοντας διάφορους ύμνους, μεταξύ των οποίων και το «Μοιρολόγι της Παναγίας».
Παράλληλα, αρχίζει και ο στολισμός των Επιταφίων από τους παρευρισκόμενους στους ναούς, κυρίως τις γυναίκες.
Στην Γουμένισσα στολίζονται τρεις επιτάφιοι. Ο επιτάφιος του Μητροπολιτικού Ναού Αγίου Γεωργίου, ο επιτάφιος του Ναού – Ιεράς Μονής της Παναγίας και ο επιτάφιος του παρεκκλησίου του Αγίου Σάββα, ο οποίος βρίσκεται στο προαύλιο του Νοσοκομείου – Κέντρου Υγείας της Γουμένισσας. Στην εποχή μας τα λουλούδια με τα οποία στολίζουν τους επιταφίους είναι του εμπορίου και αγοράζονται από τα ανθοπωλεία. Τα παλιά τα χρόνια τα λουλούδια τα έκοβαν από τις αυλές των σπιτιών.
ΜΕΓΑΛΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ
Στολισμός Επιταφίου στην Γουμένισσα, δεκαετία 1960, (Αρχείο, «Κιβωτός»)
Η Μεγάλη Παρασκευή είναι αφιερωμένη στα Άγια Πάθη και στην Σταύρωση του Κυρίου μας Ιησού Χριστού.
Όπως προαναφέραμε, το Εσπέρας – βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης τελέστηκε o Όρθρος της Μ. Παρασκευής, η Ακολουθία των Αγίων και Αχράντων Παθών, (ή των Δώδεκα Ευαγγελίων) και η έξοδος του Εσταυρωμένου.
Όλη την νύχτα Μ. Πέμπτης προς Μ. Παρασκευή, πολλές γυναίκες ξενυχτούν στις εκκλησίες τον Εσταυρωμένο Ιησού Χριστό, ψάλλοντας διάφορους ύμνους μεταξύ των οποίων και το «Μοιρολόγι της Παναγίας».
Παράλληλα, οι πιστοί φέρνουν λουλούδια, εναποθέτοντάς τα στον Εσταυρωμένο και γίνεται το στόλισμα των Επιταφίων.
Λειτουργικά, την Μ. Παρασκευή δεν τελείται Θεία Λειτουργία, διότι ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός, ο «Αμνός του Θεού», κατέβηκε στον Άδη. Τις πρωινές ώρες της Μ. Παρασκευής τελείται η Ακολουθία των Μεγάλων Ωρών και ο Εσπερινός της Αποκαθήλωσης και το Εσπέρας ο Όρθρος του Μ. Σαββάτου, τα Εγκώμια και η περιφορά των επιταφίων.
Ήδη οι επιτάφιοι έχουν στολιστεί από την νύχτα, το βράδυ της Μ. Πέμπτης προς Μ. Παρασκευή.
Η Μ. Παρασκευή είναι η ημέρα της κορύφωσης του Θείου δράματος, των Παθών του Κυρίου μας. Είναι ημέρα απόλυτου πένθους, θλίψης και συγκίνησης σε όλον τον Χριστιανικό κόσμο, ημέρα Νηστείας και Αργίας.
Την ημέρα αυτή η Γουμένισσα βουλιάζει από κόσμο, όπως και τον Δεκαπενταύγουστο.
Κάθε Γουμενισσιώτης που αγαπάει τον τόπο του, όπου και να βρίσκεται, προσπαθεί και φροντίζει να βρεθεί στην Γουμένισσα, την γενέτειρά του, την ημέρα αυτή, κοντά στους οικείους του, να συναντήσει τους συγγενείς, τους φίλους και τους γνωστούς του, να επισκεφτεί το κοιμητήριο και να ανάψει ένα κερί στους κεκοιμημένους του, όπως και τον Δεκαπενταύγουστο.
Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής τελείται με κατάνυξη στους ναούς ο Όρθρος του Μ. Σαββάτου, αφιερωμένος στην Ταφή του Κυρίου μας, που περιλαμβάνει την «Ακολουθία του Επιταφίου» με τα Εγκώμια, και την περιφορά του Επιταφίου.
Η Ακολουθία των Μεγάλων Ωρών – Προσκύνηση Επιταφίων
Η Ημέρα της Μ. Παρασκευής, όπως προαναφέραμε, είναι η ημέρα της κορύφωσης του Θείου δράματος των Παθών του Κυρίου μας.
Είναι ημέρα πένθους, θλίψης, αυστηρής νηστείας, γενικής αργίας και συγκίνησης σε όλον τον Χριστιανικό κόσμο.
Τις πρωινές ώρες της Μ. Παρασκευής τελείται στους ναούς η Ακολουθία των Μεγάλων Ωρών και στην συνέχεια ο Εσπερινός της Αποκαθήλωσης. Ήδη από αργά το βράδυ και έως τις πρωινές ώρες, σε όλους τους Ναούς, έχει στολιστεί – ετοιμαστεί ο Ιερός Επιτάφιος, το κουβούκλιο με το Άγιο Σώμα του Κυρίου.
Στα πλαίσια του πένθους και της γενικής αργίας, οι νοικοκυρές την ημέρα αυτή δεν απλώνουν μπουγάδα, ιδίως λευκά, για να μην τους χτυπήσει χαλάζι τα κτήματα.
Από το πρωί οι πιστοί συμμετέχουν στην Ακολουθία των Μεγάλων Ωρών και στον Εσπερινό της Αποκαθήλωσης. Κατά την Αποκαθήλωση που τελείται στους Ναούς, ο ιερέας κατεβάζει τον Εσταυρωμένο από τον Σταυρό και τον τυλίγει σε καθαρό σεντόνι.
Οι πιστοί καθ΄ όλη την διάρκεια της ημέρας προσέρχονται στους Ναούς και προσκυνούν τους ανθοστολισμένους Επιταφίους. Κατά την προσκύνηση των επιταφίων, πολλοί, ιδίως τα μικρά παιδιά, περνούν κάτω από τον επιτάφιο σταυρωτά τρείς φορές, για να πάρουν την Θεία ευλογία.
Επίσκεψη στα κοιμητήρια
Καθ’ όλη την διάρκεια της ημέρας γίνεται επίσκεψη στα κοιμητήρια, για να ανάψουμε ένα κεράκι στους τάφους των αγαπημένων μας και των προγόνων μας, οικείων, συγγενών και φίλων, που βρίσκονται στον Ουρανό.
Η τελετή της Αποκαθήλωσης στο Ιερό Κοινόβιο του Οσίου Νικοδήμου στον Πεντάλοφο
Το απόγευμα της ημέρας αυτής, δημοφιλής προορισμός πολλών κατοίκων της περιοχής μας, αλλά και προσκυνητών από άλλες περιοχές, είναι το Ιερό Κοινόβιο του Οσίου Νικοδήμου του Αγιορείτου, 7 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Γουμένισσας, πάνω από το χωριό Πεντάλοφος.
Το Ιερό Κοινόβιο είναι μετόχι της Ιεράς Μονής Σίμωνος Πέτρας του Αγίου Όρους, βρίσκεται δύο χιλιόμετρα πάνω από το χωριό Πεντάλοφος και ιδρύθηκε το 1981.
Εκεί, σε μια πλαγιά του όρους Πάικον, έξω από το μοναστήρι, τελείται κάθε χρόνο, ήδη από τα πρώτα χρόνια της θεμελίωσης – ίδρυσης της Μονής το 1981, η τελετή της Αποκαθήλωσης του Σώματος του Ιησού Χριστού από τον Σταυρό, σε κλίμα βαθιάς θρησκευτικής ευλάβειας, κατάνυξης και συγκίνησης, με την παρουσία πλήθους προσκυνητών από την περιοχή μας, αλλά και από άλλες περιοχές.
Το Εσπέρας – Βράδυ της Μ. Παρασκευής
(Όρθρος του Μ. Σαββάτου, Εγκώμια, περιφορά Επιταφίων)
Το βράδυ της Μ. Παρασκευής όπως προαναφέραμε, τελείται με κατάνυξη σε όλους τους Ναούς ο Όρθρος του Μ. Σαββάτου.
Το Μ. Σάββατο είναι αφιερωμένο στην Ταφή και την Κάθοδο του Ιησού Χριστού στον Άδη, και ο Όρθρος του που τελείται το βράδυ της Μ. Παρασκευής περιλαμβάνει την «Ακολουθία του Επιταφίου» με τα Εγκώμια, και την περιφορά του Επιταφίου.
Εγκώμια – Περιφορά Επιταφίων
Περιφορά Επιταφίου στην Γουμένισσα την δεκαετία 1960 (Αρχείο «Κιβωτός»)
Στην Γουμένισσα, τα «Εγκώμια» ψάλλονται από τις χορωδίες του τόπου μας. Στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Γεωργίου ψάλλει τα Εγκώμια η Μικτή Χορωδία του Πολιτιστικού Συλλόγου «Οι Παίονες», ήδη από την ίδρυση του Συλλόγου το 1975, ενώ στον Ναό – Ιερά Μονή της Παναγίας, πρώην ενοριακό ναό και Προσκύνημα, τα Εγκώμια ψάλλονται από την Βυζαντινή Χορωδία του Ιδρύματος Αλευρά, προσθέτοντας με τις μελωδικές τους φωνές κατάνυξη και μεγαλοπρέπεια στην Ακολουθία.
Μετά τα «Εγκώμια», ακολουθεί, όπως σε όλα τα μέρη της πατρίδας μας, η περιφορά των Επιταφίων υπό την συνοδεία και τους ήχους των φημισμένων «χάλκινων» της Γουμένισσας, στους γραφικούς δρόμους της ιστορικής μας Κωμόπολής.
Η Περιφορά των Επιταφίων
Μετά τα «Εγκώμια», γίνεται η περιφορά των επιταφίων στους δρόμους της κωμόπολής μας.
Στην Γουμένισσα στολίζονται τρεις επιτάφιοι. Ο επιτάφιος του Μητροπολιτικού Ναού Αγίου Γεωργίου, ο επιτάφιος του Ναού – Ιεράς Μονής της Παναγίας και ο επιτάφιος του παρεκκλησίου του Αγίου Σάββα, ο οποίος βρίσκεται στο προαύλιο του Νοσοκομείου – Κέντρου Υγείας της Γουμένισσας.
Η περιφορά τους γίνεται υπό την συνοδεία και τους ήχους των φημισμένων χάλκινων της Γουμένισσας.
Την βραδιά αυτή, όλοι οι Μουσικοί της Γουμένισσας, πάνω από διακόσια άτομα, όλων των ηλικιών, παππούδες, παιδιά και εγγόνια, συνοδεύουν υπό τους ήχους των χάλκινων και των άλλων μουσικών οργάνων τους Επιταφίους, δίνοντας ανεπανάληπτη νότα και μοναδικές συγκινήσεις και βιώματα σε όλους τους συμμετέχοντες.
Είναι η βραδιά που η Γουμένισσα βουλιάζει από κόσμο, καθώς την ημέρα αυτή, όπως και τον Δεκαπενταύγουστο, οι Γουμενισσιώτες όπου κι αν βρίσκονται, θεωρούν χρέος τους να βρεθούν στον τόπο τους, να προσκυνήσουν στους τάφους των προγόνων τους, να ανάψουν ένα κερί στα αγαπημένα τους πρόσωπα που δεν βρίσκονται πια στην ζωή και να συμμετέχουν στην περιφορά των Επιταφίων. Παράλληλα, στην Γουμένισσα βρίσκονται την ημέρα αυτή και πάρα πολλοί επισκέπτες από διάφορα μέρη της πατρίδας μας, οι οποίοι έρχονται για να βιώσουν την μαγεία και την ανεπανάληπτη εμπειρία της περιφοράς των Επιταφίων υπό τους ήχους των χάλκινων.
Κάθε επιτάφιος, με την μουσική και τον κόσμο που τον συνοδεύει, ακολουθεί συγκεκριμένη διαδρομή, για να συναντηθούν και οι τρεις στην πλατεία της «23ης Οκτωβρίου», όπου σε μικρή στάση που γίνεται, αναπέμπεται «Δέηση» προεξάρχοντος του Μητροπολίτη μας.
Στην συνέχεια όλοι μαζί προχωρούν προς την κεντρική πλατεία, όπου και εκεί γίνεται στάση και αναπέμπεται «Δέηση» και στην συνέχεια ομιλία από τον Μητροπολίτη μας κ.κ. Δημήτριο.
Στο σημείο εκείνο γίνεται η ανύψωση των Επιταφίων από τα παλικάρια που τους φέρουν, προσπαθώντας η κάθε ομάδα να ξεπεράσει την άλλη στο ύψος, στηρίζοντας τους επιταφίους στην άκρη κυριολεκτικά των δακτύλων τους.
Ακολουθεί η ευλογία και η ομιλία από τον Μητροπολίτη μας. Στην συνέχεια, ο κάθε Επιτάφιος ακολουθεί την δική του διαδρομή, για να καταλήξει στον Ναό από όπου ξεκίνησε.
Στην είσοδο του Ναού, ο Επιτάφιος ανυψώνεται και πάλι ψηλά, για να περάσουν από κάτω όλοι οι συμμετέχοντες στην περιφορά – λιτανεία, για να λάβουν την ευλογία του και να εισέλθουν στον Ναό για την συνέχεια της Ακολουθίας.
Το έθιμο της συνάντησης των επιταφίων και της ανύψωσής τους, άρχισε από την καθιέρωση του Ναού της Παναγίας ως Προσκύνημα το 1976[2] και την περιφορά του επιταφίου του, καθώς μετά την κατάργηση της Ενορίας της Παναγίας το 1951[3] περιφορά επιταφίου γινόταν μόνο από τον Ναό του Αγίου Γεωργίου.
Τότε, το μακρινό 1975, ορίστηκαν οι διαδρομές των δύο πλέον επιταφίων και η συνάντησή τους γινόταν στην κεντρική πλατεία με ολιγόωρη στάση και «Δέηση». Τότε, αυθόρμητα έγινε η ανύψωση των επιταφίων, προσπαθώντας τα παλικάρια της κάθε εκκλησίας να ξεπεράσουν σε ύψος τους άλλους, ίσως ως αναβίωση και ανάμνηση παρόμοιου παμπάλαιου εθίμου πριν καταργηθεί η ενορία της Παναγίας.
Η περιφορά του επιταφίου της Παναγίας αρχικά ακολουθούσε την διαδρομή δια των οδών: Ταβουλάρη, Ι. Πίτσουλα, Καπετάν Γκόνου, και Κουντουριώτου. Αργότερα η διαδρομή άλλαξε και γινόταν δια των οδών: Κουντουριώτου, Ι. Δραγούμη, Π. Μελά, Α. Σακκελαρίου, η οποία διαδρομή διατηρήθηκε έως και το 1991, ενώ η παλιά διαδρομή ακολουθούνταν πλέον κατά την Λιτανεία της εικόνας της Παναγίας, την πρώτη Κυριακή του Μαρτίου. Ο επιτάφιος του Αγίου Γεωργίου, όπως και σήμερα ακολουθούσε την διαδρομή δια των οδών: Βενιζέλου, Γίγκερη, Ι. Δραγούμη, Βενιζέλου.
Πολλοί περίμεναν στην κεντρική πλατεία και άλλοι ανέβαιναν πάνω στην τσιμεντένια πλάκα – στέγαστρο της ιδιόρρυθμης βρύσης που υπήρχε ακριβώς στην γωνία της πλατείας, με τα αναμμένα κεριά τους, για να δουν από ψηλά την συνάντηση των επιταφίων.
Η σημερινή διαδρομή των επιταφίων καθιερώθηκε από τον Μητροπολίτη μας κ.κ. Δημήτριο, μετά την ίδρυση της Ιεράς Μητρόπολης Γουμένισσας, Αξιουπόλεως και Πολυκάστρου, τον Οκτώβριο του 1991.
Καταλήγοντας οι Επιτάφιοι στους Ναούς από όπου ξεκίνησαν, οι συμμετέχοντες στην περιφορά τους πιστοί, περνούν κάτω από τους ανυψωμένους Επιταφίους στις εισόδους των Ναών, για να λάβουν την Θεία Ευλογία. Κατόπιν εισάγουν τους Επιταφίους μέσα στους Ναούς, όπου ο ιερέας με την ανάγνωση της προφητείας του Ιεζεκιήλ προαναγγέλλει την επερχόμενη Ανάσταση.
Μετά την τέλεση του Όρθρου και την Απόλυση, οι πιστοί αποχωρούν από τους ναούς ευχόμενοι αλλήλους «Καλή Ανάσταση!»
Ημέρα μοναδική με πλήθος συγκινήσεων, μοναδική και ανεπανάληπτη εμπειρία που την βιώνουμε στην Γουμένισσα μία φορά τον χρόνο.
ΜΕΓΑΛΟ ΣΑΒΒΑΤΟ
Το Μεγάλο Σάββατο, τελευταία ημέρα της Μ. Εβδομάδας και της νηστείας της Μ. Τεσσαρακοστής, του οποίου ο Όρθρος τελείται, όπως προαναφέραμε, το βράδυ της Μ. Παρασκευής, η Εκκλησία μας τιμά την «Εις Άδου Κάθοδο» του Θεανθρώπου Ιησού Χριστού.
Την ημέρα του Μεγάλου Σαββάτου η ψυχή του Θεανθρώπου Ιησού Χριστού με την Θεότητά Του βρισκόταν στον Άδη ενώ το σώμα Του βρισκόταν στον τάφο. Στον Άδη κατέβηκε η Θεάνθρωπη Ψυχή Του, ενώ το Θεάνθρωπο Του σώμα βρισκόταν στον τάφο.
Με την Κάθοδό Του στον Άδη και το κήρυγμά Του στους κεκοιμημένους άρχισε το Ζωοποιό και Απολυτρωτικό Του έργο, απελευθερώνοντας τις ψυχές των Δικαίων της Παλαιάς Διαθήκης από το κράτος του θανάτου και του διαβόλου.
Γι’ αυτό και η Εκκλησία μας αρχίζει και βιώνει την Ανάστασή Του ήδη από την στιγμή της κατάβασής Του στον Άδη.
Το Μεγάλο Σάββατο είναι η τελευταία ημέρα της Μεγάλης Εβδομάδας. Θεωρείται σημαντική ημέρα από την Ορθόδοξη Εκκλησία, ημέρα προσμονής της Ανάστασης του Κυρίου μας, καθώς αμέσως μετά τις 12.00 το βράδυ, δηλαδή την Κυριακή, θα εορτάσουμε την Ζωηφόρο Ανάσταση του Κυρίου μας και την ήττα της φθοράς και του θανάτου.
Πρωί του Μ. Σαββάτου – Η Πρώτη Ανάσταση
Λειτουργικά, το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου τελείται ο Εσπερινός της Κυριακής του Πάσχα, η λεγόμενη « Πρώτη Ανάσταση» και η Θεία Λειτουργία του Μ. Βασιλείου. Τις νυχτερινές ώρες (πριν και μετά τα μεσάνυχτα) τελείται η Ακολουθία της Παννυχίδος, το «Δεύτε λάβετε Φως», το «Χριστός Ανέστη» στην κεντρική πλατεία και στην συνέχεια, μετά την επιστροφή στον Ναό, ακολουθεί ο Όρθρος και η Αναστάσιμη Θ. Λειτουργία
Η Πρώτη Ανάσταση αποτελεί την προαναγγελία της Ανάστασης του Χριστού και η υμνολογία της είναι εστιασμένη στην λύτρωση όλης της κτίσης από την φθορά και τον θάνατο. Οι πιστοί ζουν με την προσμονή της Ανάστασης του Θεανθρώπου.
Οι ιερείς φορούν λευκά άμφια. Ο Ιερέας σε κλίμα πανηγυρικό και θριαμβευτικό ραίνει με φύλλα δάφνης τον ναό και τους πιστούς, ψάλλοντας το «Ανάστα ο Θεός ημών…», «Ανάστα, ο Θεός, κρίνων την γην, ότι συ κατακληρονομήσεις εν πάσι τοις έθνεσι», προαναγγέλλοντας την Ανάσταση του Κυρίου μας Ιησού Χριστού και γενικότερα της νίκης της Ζωής επί του Θανάτου.
Οι πιστοί συλλέγουν από τα φύλλα δάφνης με τα οποία ραίνει ο ιερέας τον Ναό, τα οποία στην συνέχεια τα τοποθετούν στο εικονοστάσι του σπιτιού τους για ευλογία και τα φυλάσσουν έως την επόμενη χρονιά.
Η Θεία Λειτουργία και η προετοιμασία του Μυστηρίου της θείας Ευχαριστίας τελείται την ημέρα αυτή πάνω στον Επιτάφιο, ο οποίος συμβολίζει τον τάφο του Ιησού Χριστού και βρίσκεται στο κέντρο του Ναού, ενώπιον του εκκλησιάσματος.
Κατά την Πρώτη Ανάσταση, όπως και την Μ. Πέμπτη, μεταλαμβάνουν των Αχράντων Μυστηρίων πολλοί Χριστιανοί, ενώ πολλοί επιλέγουν να Μεταλάβουν κατά την Αναστάσιμη Θεία Λειτουργία, μετά το «Χριστός Ανέστη».
Η Μ. Παρασκευή και το Μ. Σάββατο είναι ημέρες αυστηρής νηστείας για την Εκκλησία μας. Το Μ. Σάββατο είναι το μόνο Σάββατο του χρόνου κατά το οποίο νηστεύεται και το λάδι, για αυτό και ονομάζεται και «Αλάδωτο Σάββατο». Η νηστεία λήγει το βράδυ της Ανάστασης, μετά το «Χριστός Ανέστη».
Υποδοχή του Αγίου Φωτός
Το μεσημέρι του Μ. Σαββάτου τελείται στα Ιεροσόλυμα, το τελετουργικό της Αφής του Αγίου Φωτός και της Ανάστασης του Κυρίου μας. Στην συνέχεια το Άγιο Φως θα μοιραστεί σε όλον τον Ορθόδοξο κόσμο.
Τις απογευματινές ώρες θα υποδεχτούμε και στην Γουμένισσα το Άγιο Φως, που έρχεται αεροπορικώς από τα Ιεροσόλυμα, αναμμένο από την κανδήλα πάνω από τον Τάφο του Χριστού μας.
Το εξαγιασμένο από τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Άγιο Φως, είναι φυσικό, εξαγιασμένο λόγω της επαφής του με τον Πάνσεπτο Τάφο του Χριστού μας και λόγω της ειδικής ευχής του Πατριάρχη, όπως ακριβώς εξαγιάζεται με τις ειδικές ευχές το νερό και γίνεται Αγιασμός και το λάδι και γίνεται Ευχέλαιο.
Η ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΤΗΣ ΠΑΝΝΝΥΧΙΔΑΣ – ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟ ΒΡΑΔΥ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΣΑΒΒΑΤΟΥ (Χριστός Ανέστη!)
Λίγο πριν τα μεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου προς την Κυριακή του Πάσχα αρχίζει η τέλεση, κατά το ορθόδοξο τυπικό, της Ακολουθίας της Αναστάσεως – Παννυχίδας και ψάλλεται το «Χριστός Ανέστη!».
Από τις 23.00 η ώρα, με το χτύπημα της Καμπάνας, οι πιστοί ξεκινούν για τους ναούς, για να παρακολουθήσουν την Ακολουθία της Αναστάσεως.
Πηγαίνουν στις εκκλησίες οικογενειακώς, παππούδες, γονείς και παιδιά, ντυμένοι με τα καλά τους, κρατώντας τις αναστάσιμες λαμπάδες και έχοντας από ένα κόκκινο αυγό στην τσέπη τους, για το αυγοτσούγκρισμα μετά το «Χριστός Ανέστη!».
Λίγο πριν τα μεσάνυχτα αρχίζει η Ακολουθία της Αναστάσεως – Παννυχίδα. Με το «Δεύτε Λάβετε Φως» και την εμφάνιση του ιερέα στην Ωραία Πύλη με την αναμμένη με το Άγιο Φως λαμπάδα του, πολλοί πιστοί σπεύδουν να ανάψουν την λαμπάδα τους από την λαμπάδα του. Σύντομα το Άγιο Φως μεταδίδεται σε όλους τους πιστούς.
Στην συνέχεια το εκκλησίασμα εξέρχεται από τον ναό και με προπορευόμενη την εικόνα της Αναστάσεως, τα λάβαρα και τους ιερείς, κατευθύνονται εν πομπή προς την κεντρική πλατεία, για το «Χριστός Ανέστη!».
Εκεί, στην κεντρική πλατεία, συγκεντρώνονται οι ιερείς και οι πιστοί των Ναών της Γουμένισσας. Αφού ανέλθουν οι ιερείς στην ειδικά για την περίσταση στημένη εξέδρα, αρχίζει η Ακολουθία και αναγιγνώσκεται το Αναστάσιμο Ευαγγέλιο.
Με την εκφώνηση του «Χριστός Ανέστη», υπό τους χαρμόσυνους ήχους των καμπάνων, ακολουθούν οι ασπασμοί της αγάπης και το τσούγκρισμα των κόκκινων αυγών μεταξύ των πιστών, υπό την ρίψη πυροτεχνημάτων και βεγγαλικών, ενώ ψάλλεται χαρμόσυνα, δέκα φορές, σύμφωνα με το Ορθόδοξο τυπικό, ο Αναστάσιμος Ύμνος «Χριστός Ανέστη εκ νεκρών…».
Αμέσως μετά την Τελετή της Αναστάσεως, οι ιερείς, με προπορευόμενη την Εικόνα της Αναστάσεως και τα λάβαρα, οι επίσημοι και οι πιστοί μεταβαίνουν πίσω στους Ναούς, όπου τελείται ο Όρθρος και η Αναστάσιμη Θεία Λειτουργία της Κυριακής του Πάσχα.
Από το συγκεντρωμένο στην κεντρική πλατεία πλήθος των ανθρώπων, άλλοι (οι περισσότεροι συνήθως) αποχωρούν για τα σπίτια τους για το τραπέζι με την μαγειρίτσα, ενώ άλλοι ακολουθώντας τους ιερείς, εν πομπή, επιστρέφουν στους ναούς.
Αφού προσκυνήσουν την εικόνα της Αναστάσεως παρακολουθούν τον Όρθρο και την Αναστάσιμη Θεία Λειτουργία που αρχίζει αμέσως μετά και διαρκεί έως τις πρωινές ώρες της Κυριακής του Πάσχα. Πολλοί πιστοί κοινωνούν των Αχράντων Μυστηρίων κατά την Αναστάσιμη Θεία Λειτουργία.
Επιστρέφοντας στα σπίτια τους μετά το τέλος της Αναστάσιμης Θείας Λειτουργίας, γεύονται την μαγειρίτσα, ή και την συκωταριά στο τηγάνι, τα κόκκινα αυγά, τα τσουρέκια, τα κουλουράκια και άλλα εδέσματα, μετά από σαρανταεπτά ημέρες νηστείας.
«Χριστός Ανέστη – Αληθώς Ανέστη!»
Από την βραδιά της Αναστάσεως και επί σαράντα ημέρες, έως και την εορτή της Αναλήψεως του Κυρίου μας, αντί κάθε άλλου χαιρετισμού λέγεται το «Χριστός Ανέστη» – «Αληθώς Ανέστη!». Επίσης, επί σαράντα ημέρες αντικαθίσταται η Πρωινή προσευχή των μαθητών στα σχολεία, με το: «Χριστός Ανέστη εκ νεκρών …» και το «Ανάστασιν Χριστού Θεασάμενοι ..».
Η ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ – ΛΑΜΠΡΗ
Το Πάσχα είναι η μεγαλύτερη και λαμπρότερη γιορτή της Ορθοδοξίας. Γιορτάζουμε την Ανάσταση του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, την νίκη και τον θρίαμβο της Ζωής επί του θανάτου.
Την Κυριακή του Πάσχα η Εκκλησία μας αφήνει πίσω τον πόνο και την θλίψη των εβδομάδας των Παθών και διακηρύττει την αγαλλίαση και την ελπίδα της Ανάστασης.
Ο λαός μας την ημέρα του Πάσχα την ονομάζει και Λαμπρή καθώς είναι η λαμπρότερη ημέρα του χρόνου, ημέρα χαράς και θριάμβου, «εορτή εορτών», «πανήγυρις πανηγύρεων» και «βασιλίς των ημερών», σύμφωνα με τους ύμνους της Εκκλησίας μας.
Είναι ημέρα κατά την οποία ακόμη και η φύση βρίσκεται στα καλύτερά της και αγάλλεται, καθώς συμμετέχει και αυτή στην χαρά της Ανάστασης του Θεανθρώπου.
Το Εορταστικό Πασχαλινό τραπέζι
Η ημέρα του Πάσχα εορτάζεται από τον λαό μας οικογενειακά σε γιορτινή και χαρμόσυνη ατμόσφαιρα, γύρω από το εορταστικό Πασχαλινό τραπέζι, παρέα με συγγενείς και φίλους. Είναι ημέρα χαράς.
Κύριο πιάτο της ημέρας αυτής είναι το ψημένο αρνί, είτε κατσίκι, ψημένο είτε στον φούρνο, είτε στην γάστρα, είτε στην σούβλα, με σαλάτες, κόκκινα αυγά, τσουρέκια, κουλουράκια, κ.λ.π. και βέβαια μπρούσκο ντόπιο κρασί. Ακολουθεί γλέντι και χορός.
Κατά την έναρξη του γεύματος όλοι εύχονται αλλήλους το «Χριστός Ανέστη» και βέβαια γίνεται το παραδοσιακό αυγοτσούγκρισμα των κόκκινων αυγών. Τα κόκκινα αυγά συμβολίζουν τον κλειστό τάφο και το τσούγκρισμα το άνοιγμα και η εμφάνιση της ζωής από μέσα του.
Όσοι έχουν χάσει πρόσφατα, μέσα στον χρόνο, δικό τους άνθρωπο, την πρώτη ημέρα του Πάσχα (όπως και τα Χριστούγεννα και τον Δεκαπενταύγουστο), λόγω πένθους δεν τρώνε κρέας αλλά ψάρι.
Ο ψημένος Αμνός – Οβελίας και ο συμβολισμός του
Την Κυριακή του Πάσχα είθισται ως κύριο πιάτο το ψημένο αρνί, ψημένο είτε στον φούρνο, είτε στην γάστρα, είτε στην σούβλα.
Το ψήσιμο του οβελία στην σούβλα ήταν κυρίως έθιμο του Μωριά και της Ρούμελης, το οποίο διαδόθηκε στον υπόλοιπο Ελλαδικό χώρο, ενώ συνηθέστερο στον τόπο μας ήταν το ψήσιμο του αρνιού στον φούρνο ή στην γάστρα.
Ο αμνός συμβολίζει τον Χριστό, ο οποίος οδηγήθηκε στην θυσία χωρίς να αντισταθεί αν και ήταν αθώος και αναμάρτητος, «ως πρόβατον επί σφαγή», καθώς ο Ιησούς Χριστός δεν ήλθε στο κόσμο σαν στρατηλάτης, όπως τον περίμεναν οι Εβραίοι τον καιρό εκείνο.
Ήδη ο Ιωάννης ο Βαπτιστής, βλέποντας τον Ιησού Χριστό, αναφώνησε: «Ιδού ο αμνός του Θεού, ο αίρων την αμαρτίαν του κόσμου». (Ιω, 1.36), παρομοιάζοντάς τον, λίγο πριν την Βάπτισή Του, με τον αμνό του Θεού ο οποίος θα σηκώσει στις πλάτες του τις αμαρτίες του κόσμου.
Το ψήσιμο του αρνιού το Πάσχα έχει τις ρίζες του στο Εβραϊκό Πάσχα. Το ψήσιμο ειδικά στην σούβλα σχετίζεται με την διάταξη του Μωσαϊκού Νόμου, να μην σπάσει κανένα κόκκαλο από τον Πασχάλιο αμνό. Η διάταξη αυτή, κατά τους Πατέρες της Εκκλησίας μας, αποτελεί προεικόνιση της μη συντριβής των σκελών του Εσταυρωμένου Ιησού Χριστού από τους Ρωμαίους στρατιώτες.
Η εν λόγω διάταξη του Μωσαϊκού Νόμου συνδέεται με την Έξοδο των Εβραίων από την Αίγυπτο.
Λίγο πριν ξεκινήσουν το ταξίδι τους για την Γη της Επαγγελίας, ο Μωυσής, σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη, ζήτησε από κάθε οικογένεια να θυσιάσει ένα αρνί και με το αίμα του να βάψουν τους παραστάτες των θυρών των σπιτιών τους, ως σημάδι, για να μην εξολοθρευθούν από τον άγγελο του Θεού, που εκείνο το βράδυ θα έφερνε τον θάνατο στα πρωτότοκα των Αιγυπτίων. Το βράδυ της εξόδου, κάθε οικογένεια πρόσφερε ως θυσία στον Θεό ένα αρνί για την σωτηρία όλου του λαού. Το έφαγαν χωρίς να σπάσουν τα κόκαλά του, μαζί με άζυμο ψωμί και πικρά χόρτα.
Μετά τον θάνατο των πρωτότοκων αγοριών των Αιγυπτίων ο Φαραώ επέτρεψε την έξοδο των Ισραηλιτών από την Αίγυπτο.
Ο ΕΣΠΕΡΙΝΟΣ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ
Λειτουργικά, το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα (σε κάποια μέρη στις 11 το πρωί) τελείται σε όλον τον Ορθόδοξο κόσμο ο «Εσπερινός της Αγάπης», η λεγόμενη «Δεύτερη Ανάσταση».
Ονομάζεται έτσι διότι ο Χριστός Σταυρώθηκε και Αναστήθηκε από αγάπη για τους ανθρώπους, για να μπορέσει ο άνθρωπος να δημιουργήσει λυτρωτική σχέση κοινωνίας με τον Θεό. Επίσης, για να αποκτήσει ο άνθρωπος προοπτική σωτηρίας, θεμελιωμένη στην άφθαρτη, άνευ όρων και ορίων αγάπη του Θεού για τον άνθρωπο.
Κατά την διάρκεια του Εσπερινού της Αγάπης αναγιγνώσκεται το Αναστάσιμο Ιερό Ευαγγέλιο σε διάφορες γλώσσες, για να ακουστεί από όλους τους λαούς – παγκοσμίως το μήνυμα της Αναστάσεως του Χριστού και να διατρανωθεί παγκοσμίως η νέα εποχή της Αναστάσιμης ελπίδας.
Ο Εσπερινός της Αγάπης στην Γουμένισσα. Η Λιτανεία της Εικόνας της Αναστάσεως και της εικόνας του Αγίου Γεωργίου το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα
Στην Γουμένισσα, το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα, μετά τον Εσπερινό στον Ναό της Παναγίας, γίνεται λιτανεία της Εικόνας της Αναστάσεως, με προορισμό τον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου.
Η λιτανεία δια των οδών Κουντουριώτου και Βενιζέλου καταλήγει στον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου, όπου τελείται ο Εσπερινός της Αγάπης, κατά την διάρκεια του οποίου αναγιγνώσκεται το Ιερό Ευαγγέλιο της Ανάστασης σε διάφορες γλώσσες, για να λάβουν το μήνυμα της Αναστάσεως όλοι οι λαοί.
Στην συνέχεια, όταν συμπέσει να εορτάζεται την επόμενη ημέρα η εορτή του Αγίου Γεωργίου, τελείται αρτοκλασία και λιτανεία της Ιερής εικόνας του Αγίου Γεωργίου και της εικόνας της Αναστάσεως στους δρόμους της Γουμένισσας. Η λιτανεία τελείται δια των οδών: Βενιζέλου, Κ. Γκόνου, Γιαννιτσών, Γίνγκερη, Ι. Δραγούμη και καταλήγει και πάλι στον Ναό του Αγίου Γεωργίου όπου οι πιστοί, εισερχόμενοι μετά την λιτανεία, προσκυνούν την εικόνα του Αγίου.
Κατά την Απόλυση του Εσπερινού την Αγάπης, διανέμονται ως ευλογία από τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη μας κ.κ. Δημήτριο κόκκινα αυγά και άνθη από τον Επιτάφιο σε όλο το εκκλησίασμα. Τα άνθη αυτά, από τον Επιτάφιο, τα τοποθετούμε στο εικονοστάσι του σπιτιού έως ην επόμενη χρονιά. Η εικόνα της Αναστάσεως θα επιστρέψει στον Ναό της Παναγίας τις επόμενες ημέρες.
Η Αρτοκλασία την παραμονή της εορτής του Αγίου Γεωργίου
Όσοι έφεραν πρόσφορα για την αρτοκλασία, Υπέρ Υγείας των εορταζομένων την επόμενη ημέρα, μοιράζουν σε γείτονες, συγγενείς και φίλους τεμάχια των ευλογημένων άρτων, Υπέρ της Υγείας τους.
Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΗΜΕΡΑ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ – ΛΑΜΠΡΟΔΕΥΤΕΡΑ
Την Δεύτερη ημέρα του Πάσχα, το πρωί, τελείται Αρχιερατική Θεία Λειτουργία στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Γεωργίου.
Όταν συμπέσει η Δεύτερη ημέρα του Πάσχα με τον εορτασμό του Μεγαλομάρτυρα και Τροπαιοφόρου Αγίου Γεωργίου, μετά την Αρχιερατική Θεία Λειτουργία ακολουθεί τράπεζα Αγάπης στο προαύλιο του Ναού, με προσφορά των αμνών για την τράπεζα από τοπικούς κτηνοτρόφους, έθιμο που καθιερώθηκε τα τελευταία χρόνια.
Ο Εορτασμός του Αγίου Γεωργίου, την Δεύτερη ημέρα του Πάσχα
Ως γνωστόν, την 23η Απριλίου η Εκκλησία μας τιμά την μνήμη του Αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου. Καθώς το Πάσχα είναι κινητή γιορτή, όταν η 23η Απριλίου τύχει μετά το Πάσχα, εορτάζεται κανονικά. Όταν όμως η 23η Απριλίου, ημέρα εορτής του Αγίου Γεωργίου, τύχει πριν την Ανάσταση του Κυρίου μας, σε περίοδο νηστείας, η εορτή του Αγίου, λόγω του χαρμόσυνου χαρακτήρα της, μετατίθεται για την δεύτερη ημέρα του Πάσχα.
Επίσκεψη των βαφτισιμιών στους Νονούς με κουλούρι και κόκκινα αυγά
Την δεύτερη ημέρα του Πάσχα, συνήθως, γινόταν και γίνεται η καθιερωμένη επίσκεψη των βαφτισιμιών στους νονούς ή τις νονές τους.
Όταν ο βαφτισιμιός είναι μικρός, συνήθως συνοδεύεται από κάποιον μεγαλύτερο αδελφό ή στενό συγγενή του.
Κατά την επίσκεψη, προσφέρουν ως δώρο στους νονούς ή τις νονές ένα στρόγγυλο τσουρέκι – κουλούρι με πέντε κόκκινα αυγά και χαλβά από ταχίνι.
Το κουλούρι του νονού τα παλιά τα χρόνια πλάθονταν και ψήνονταν από τις νοικοκυρές μαζί με τα υπόλοιπα τσουρέκια την Μ. Πέμπτη, ενώ στις ημέρες μας είναι του εμπορίου, αγορασμένο από τους φούρνους ή τα ζαχαροπλαστεία του τόπου μας.
Ο νονός υποδέχεται με χαρά τον βαφτισιμιό του, με διάφορα κεράσματα, και στο τέλος της επίσκεψης του χαρίζει και ένα χρηματικό ποσό.
Η ΤΡΙΤΗ ΗΜΕΡΑ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ – ΛΑΜΠΡΟΤΡΙΤΗ
Η Θεία Λειτουργία και η Λιτανεία της εικόνας της Παναγίας την Τρίτη Ημέρα του Πάσχα στην Γουμένισσα
Την Τρίτη Ημέρα του Πάσχα, ανέκαθεν και από παράδοση, στην Γουμένισσα λειτουργεί μόνο ο Ναός της Παναγίας, όπου τελείται Μεγαλοπρεπής και Πανηγυρική Θεία Λειτουργία και ακολουθεί Λιτανεία της Ιερής Εικόνας της Παναγίας της Γουμένισσας στους δρόμους της πόλης μας, προς ευλογία του τόπου μας.
Με αυτόν τον τρόπο, σύμφωνα με την παράδοσή μας, οι κάτοικοι της πόλης μας τιμούν, συνεορτάζουν και συμπανηγυρίζουν με την Παναγία, για την Ανάσταση του Υιού Της και Θεού μας.
Στην Πανηγυρική αυτή Θεία Λειτουργία και Λιτανεία της Εικόνας της Παναγίας συμμετείχε πάντοτε και ο οικείος Μητροπολίτης στον οποίο υπάγονταν ο τόπος μας, είτε εκπρόσωπός του, καθώς επίσης και οι τοπικές Αρχές.
Οι ρίζες του εθίμου αυτού, της Λιτανείας της Εικόνας της Παναγίας την Τρίτη ημέρα του Πάσχα, όπως επίσης και την Τρίτη ημέρα του Δεκαπενταύγουστου, ανάγονται αιώνες πίσω.
Την Τρίτη ημέρα του Πάσχα τελείται επίσης Λιτανεία της Εικόνας της Παναγίας της Πορταίτισσας στην Ιερά Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους και καθώς η Μονή αυτή είχε Μετόχι στην Γουμένισσα, πιθανότατα το έθιμο αυτό στην Γουμένισσα να γίνεται κατά μίμησιν της Λιτανείας της Μονής Ιβήρων.
Καλή Ανάσταση!
Καλό Πάσχα!
[1] Aικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη, Διευθύντρια του Κέντρου Λαογραφίας.
[2] ΦΕΚ 281/1-11-1976/τ. Α΄.
[3] (Β.Δ.15/8-12-1951).
