Γεώργιος Χρυσοβέργης και Θεοφανώ Σιδερίδου

του Μιχάλη Πυρίντζου*

Ένα από τα εναπομείναντα ιερά χριστιανικά προσκηνύματα της Κωνσταντινούπολης, που διατηρούνται ακόμη και προσελκύουν πλήθος τουριστών και προσκηνυτών είναι και η Μονή της Ζωοδόχου Πηγής (Παναγίας του Μπαλουκλή).

Στον υπόγειο ναό της μονής, υπάρχει η γνωστή μαρμάρινη πηγή με τα εφτά ψάρια, την οποία οι πιστοί θεωρούν ως αγίασμα. Στην αυλή του ναού βρίσκονται τάφοι Πατριαρχών καθώς και οι τάφοι πέντε μεγάλων ευεργετών του Πατριαρχείου. Μεταξύ αυτών και ο τάφος του ευεργέτη Γεωργίου Χρυσοβέργη, επί του οποίου υπάρχει το επίγραμμα:

«Έτη υπερπεντήκοντα εμπορευθείς τιμίως εκ των καρπών του έργου του, επροίκησε πλουσίως: Ναούς Πατρίδος και σχολές, Έθνους νοσοκομεία. Ευλογητόν το έργον του και η μνήμη του αιωνία».

Σε παρακείμενη δε προτομή του υπάρχει η επιγραφή: «Γεννηθείς εν Στενημάχω, απεβίωσεν ενταύθα την 25η Αυγούστου 1899, ετών 69».
Πράγματι ο Γεώργιος Χρυσοβέργης γεννήθηκε στην Στενήμαχο Ανατολικής Ρωμυλίας το έτος 1830. Ορφάνεψε από πατέρα σε πολύ μικρή ηλικία. Την προστασία του ανέλαβε ο αδελφός της μητέρας του Χριστόδουλος Κατσίγρας, που κατοικούσε στην Φιλιππούπολη. Γιά τον λόγο αυτό ο Χρυσοβέργης αφού έμαθε τα πρώτα γράμματα στο σχολείο της γενέτειράς του (Στενήμαχο) συνέχισε τις σπουδές του στην Φιλιππούπολη.

Το έτος 1848 έφηβος πλεόν, πήγε στην Κωνσταντινούπολη γιά αναζήτηση καλύτερης τύχης. Εκεί συνεταιρίσθηκε με τον συμπατριώτη του Ιωάννη Μάρδα, που μαζί δημιούργησαν μικρές επιχειρήσεις, που στέφθηκαν με επιτυχία χάρη στην ευφυία, την εργατικότητα και τιμιότητά τους. Ο Κριμαϊκός Πόλεμος ευνόησε τις επιχειρήσεις τους, οι οποίες γρήγορα επεξετάθηκαν. Μετά από δέκα χρόνια συνεργασίας ο Μάρδας απεχώρησε από τον συνεταιρισμό, παίρνοντας μερίδιο τέσσερες χιλιάδες λίρες και εγκαταστάθηκε στην Φιλιππούπολη. Ο Χρυσοβέργης απαλλαγμένος πλέον από την συντηρητικότητα του συνεταίρου του ανέπτυξε μεγάλη εμπορική δραστηριότητα. Με την βοήθεια και των περιστάσεων δημιούργησε τεράστια περιουσία, την οποία διέθεσε υπέρ των συγγενών του, των συμπατριωτών του αλλά και γιά κοινωφελείς, φιλανθρωπικούς σκοπούς. Το έτος 1893 δαπάνησε περίπου τριάντα πέντε χιλιάδες χρυσές λίρες γιά την ανέγερση στο Πέραν της Κωνσταντινούπολης των «Χρυσοβεργείων Διαμερισμάτων», που βρίσκονται απέναντι από το Ζάππειο Παρθεναγωγείο, τα οποία και δώρησε στα «Εθνικά Φιλανθρωπικά Καταστήματα» του Βαλουκλή.

Εβαλε όμως και όρο: «Από τα ενοίκια των οικημάτων αυτών, να δίνονται κάθε χρόνο στις ελληνικές κοινότητες Στενημάχου και Φιλιππουπόλεως, από διακόσιες χρυσές λίρες στην καθεμία γιά την λειτουργία των αστικών σχολείων τους, και το υπόλοιπο να έμενε στα Εθνικά Φιλανθρωπικά Καταστήματα του Βαλουκλή». Εργατικός και έντιμος απέφευγε τις κλοπές και τις τοκογλυφίες και ο ενάρετος βίος του ήταν «ζωντανό» παράδειγμα γιά όλους όσους των γνώριζαν και συνεργαζόταν μαζί του. Πέθανε στις 25 Αυγούστου 1899. Ως μέγας εθνικός ευεργέτης ενταφιάσθηκε στα κοιμητήρια της αυλής της μονής Ζωοδόχου Πηγής (Μπαλουκλή), ανάμεσα στους τάφους των Πατριαρχών. Ο τάφος του βρίσκεται απέναντι από τον τάφο του Πατριάρχη Ιωακείμ Γ’.

Το εθνικό και θεάρεστο έργο του Χρυσοβέργη συνέχισε η ανεψιά του Θεοφανώ Σιδερίδου, κόρη της αδελφής του και σύζυγος του επίσης μεγάλου εθνικού ευεργέτη Σπυρίδωνος Σιδερίδη. Ο Χρυσοβέργης πάντρεψε την ανεψιά του με τον Σπυρίδωνα Σιδερίδη, συνεταίρο στις επιχειρήσεις, που καταγόταν από το Μικρό Χωριό Ευρυτανίας. Μετά τον θάνατο του συζύγου της και τον ενταφιασμό του στα κοιμητήρια της Ζωοδόχου Πηγής (Μπαλουκλή) δίπλα στον τάφο του Χρυσοβέργη εγκατέλειψε την Κωνσταντινούπολη και εγκαταστάθηκε στην Κηφησιά της Αθήνας, όπου και πέθανε στις 12 Οκτωβρίου 1932 σε βαθιά γεράματα.

Με την διαθήκη της η αρχόντισσα Θεοφανώ άφησε ένα εκατομμύριο δραχμές στο Ασυλο Ανιάτων Αθηνών. Από εκατό χιλιάδες δραχμές στο νοσοκομείο Μπαλουκλή και στην Μεγάλη του Γένους Σχολή. Από πενήντα χιλιάδες δραχμές στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και το Παρθεναγωγείο Χαλκηδόνος. Από σαράντα χιλιάδες δραχμές στην Φιλόπτωχο Αδελφότητα Χαλκηδόνος, στον ιερό ναό Παναγίας του Πέραν, στην Ελληνική Σχολή Σκουτάρεως, στο Πατριαρχικό Ιδρυμα Αθηνών και στον Οίκο Τυφλών Καλλιθέας.

Από είκοσι χιλιάδες δραχμές στους ναούς Αγίου Αλεξάνδρου του Παλαιού Φαλήρου και Μεταμορφώσεως Σωτήρος Κηφισιάς. Σε συγγενείς και φίλους (συνολικώς 101 άτομα) κληροδότησε διάφορα ποσά ανερχόμενα (συνολικώς) στο ποσό των έξι εκατομμυρίων εκατόν εξήντα έξι χιλιάδων δραχμών. Το υπόλοιπο της περιουσίας περιήλθε (εξ ίσου σύμφωνα με την διαθήκη) στο Ασυλο Ανιάτων, το Πατριωτικό Ιδρυμα και στον Οίκο Τυφλών.

Οι εθνικοί ευεργέτες Γεώργιος Χρυσοβέργης και η ανεψιά του Θεοφανώ Σιδερίδου, υπήρξαν άξια τέκνα της ευάνδρου Στενημάχου Ανατολικής Ρωμυλίας και συνεχιστές των ωραίων εθνικών παραδόσεων.

Είναι δύο «ξεχασμένοι» εθνικοί ευεργέτες και καλοί Χριστιανοί. Ενώ θα έπρεπε να προβάλλονται ο ενάρετος βίος και το κοινωνικό και φιλανθρωπικό έργο τους γιά να αποτελούν παράδειγμα προς μίμησιν, παραμένουν «ξεχασμένοι» στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας.
Δυστυχώς, πόσο άλλαξαν οι καιροί. Οι ευεργέτες σχεδόν έχουν εξαφανισθεί ενώ αφθονούν οι κλέφτες και οι καταχραστές του δημοσίου χρήματος.

*Μέλος του συλλόγου Στενημαχιτών Κιλκίς «Ο Άγιος Τρύφων»