Γεώργιος Δ. Τσαντάκης: Από τη Ροδώνη στους Κάτω Αποστόλους

Το θέμα της εισήγησης συνδέεται με τη συμπλήρωση 100 ετών αφότου οι πρόγονοί μας από τη Ροδώνη της Ανατολικής Θράκης εγκαταστάθηκαν στους Κάτω Αποστόλους Κιλκίς.

Η εισήγηση θα αναπτυχθεί σε τρεις θεματικές ενότητες:

Α. Ίδρυση και λειτουργία του πολιτιστικού συλλόγου

Το έτος 1982 ιδρύθηκε ο πολιτιστικός σύλλογος Κάτω Αποστόλων Κιλκίς με απόφαση του Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης, ύστερα από πρωτοβουλία ομάδας φοιτητών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και την ενθάρρυνση πολλών συμπατριωτών.

Το συμβούλιο των ετών 1983-1985 πραγματοποίησε αρκετές δράσεις:

1. Πολιτιστικές εκδηλώσεις με ομιλίες, συμμετοχή παραδοσιακών χορευτικών συγκροτημάτων και διασκέδαση.
2. Δημιουργία παιδικής χαράς στην πλατεία του χωριού.
3. Δενδροφύτευση στην πλατεία και στην κεντρική οδό του χωριού.
4. Το έτος 1984 διοργάνωση εκδρομής στην Ανατολική Θράκη με επίσκεψη στην πατρογονική εστία και διαμονή στην Κωνσταντινούπολη.
5. Δίαυλος επικοινωνίας και συνεργασίας με τη ραδιοφωνία της ΕΡΤ2 Θεσσαλονίκης και τη Θρακική Εστία Θεσσαλονίκης.
6. Σχεδιασμός συγγραφής βιβλίου, αξιοποιώντας προφορικές πηγές από τους παππούδες και τις γιαγιάδες που διέμεναν στην πατρίδα.

Β. Ο συνοικισμός των προγόνων στην Ανατολική Θράκη

1. Τη Νεολιθική εποχή (6500-3000 π.Χ.), πριν την κάθοδο στην Ελλάδα περίπου το 2000 π.Χ. των ελληνικών φυλών Αχαιών, Αιολέων, Ιώνων και Δωριέων πιθανότατα να ξεκίνησαν από τα βόρεια, στον Ελλαδικό χώρο κατοικούσαν οι Πρωτοέλληνες (4000-3000 π.Χ.) Αιγαίοι, Πελασγοί, Κάρες, Λέλεγες, Λυδοί, Φρύγες, οι οποίοι ενδεχομένως να προέρχονταν από τα νότια.

Από τα φύλα αυτά οι Πελασγοί συμβίωναν σε πολλά μέρη με τους Θράκες, όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος τη Σαμοθράκη την κατοικούσαν παλαιότερα οι Πελασγοί (Ἱστορίαι, Βιβλίον Β, 1921, στίχ.51). Στους Πελασγούς που έχτισαν στον Ελλήσποντο την Πλακία και τη Σκυλάκη·(Ἱστορίαι, Βιβλίον Α, 1921, στίχ.57). Ο Οτάνης διαδέχτηκε τον Μεγάβαζο … κυρίεψε τη Λήμνο και την Ίμβρο, που τότε και στις δύο κατοικούσαν ακόμη οι Πελασγοί (Ἱστορίαι, Βιβλίον Ε, 1921, στίχ.26). Τέλος, ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι των Θρακών το έθνος ήταν το πιο μεγάλο στον κόσμο, ύστερα βέβαια από τους Ινδούς (Ἱστορίαι, Βιβλίον Ε, 1921, στίχ.3). Επιπλέον, στη Θράκη ιδρύονται σημαντικοί Νεολιθικοί οικισμοί, τέτοιοι ανακαλύφθηκαν στην Παραδημή της Ροδόπης και στη Μάκρη του Έβρου.

Αργότερα οι Θράκες αυτονομήθηκαν και διαιρέθηκαν σε ξεχωριστές φυλές, γι΄ αυτό ο Όμηρος τη φυλή που ονόμασε Θράκες περιελάμβανε αυτές τις φυλές, όπως οι Ηδωνοί, οι Βισάλτες, οι Κίκονες, οι Βίστωνες, οι Μύγδονες, οι Σάτραι, οι Αψίνθιοι, οι Υψάλτες, οι Οδρύσες, οι Σαπαίοι κ.ά. (Στράβωνος, Γεωγραφικῶν, Βιβλίον Ζ., στίχ.331, 1817, σ.48).

2. Η κατάκτηση περιοχών της Θράκης από τους Οθωμανούς πραγματοποιήθηκε νωρίτερα από την Άλωση της Πόλης (1453). Έτσι, οι Οθωμανοί κατέλαβαν την Καλλίπολη το 1354, το Διδυμότειχο το 1359, την Αδριανούπολη το 1362 στην οποία μετέφεραν το 1366 την πρωτεύουσά τους, η οποία έως τότε βρισκόταν στην Προύσα της Μικράς Ασίας.

3. 3. Με τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή 1774, το Χάτι Σερίφ 1839, το Χάτι Χουμαγιούν 1856 και το πρώτο οθωμανικό σύνταγμα του 1876, η Οθωμανική Αυτοκρατορία εξαναγκάζεται από τις Μεγάλες Δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία) να παραχωρήσει οικονομικές, εκπαιδευτικές και θρησκευτικές ελευθερίες σε όλους τους υπηκόους της.

4. Έτσι, μετά το έτος 1780 παρατηρείται μετακίνηση Ελλήνων στην Ανατολική Θράκη, ίσως από περιοχές στις οποίες η οθωμανική διοίκηση υπήρξε αυταρχική. Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκαν ελληνικοί συνοικισμοί στην ευρύτερη περιοχή, οι οποίοι αποτέλεσαν θεματοφύλακες του Ελληνισμού και της Ορθόδοξης Παράδοσης.

5. Μεταξύ των ετών 1830 και 1840 οι πρόγονοι μας ίδρυσαν συνοικισμό σε απόσταση 22 χιλιομέτρων βορείως της Επαρχίας Μαλγάρων του νομού Ραιδεστού, τον οποίο η οθωμανική διοίκηση ονόμασε Ντολού Κιόι (γεμάτο-μαζεμένο χωριό). Όσον αφορά τον χρόνο ίδρυσης του χωριού, συμπίπτουν πολλές αναφορές για γεννήσεις που καταγράφονταν μετά το έτος 1840.

6. Στον συνοικισμό αυτό κατοικούσαν μόνο Έλληνες, αναπτύσσοντας έντονη οικονομική, εκπαιδευτική και πολιτιστική δραστηριότητα:
7. Εκπαίδευση-Ενορία. α) Σε χώρο της πλατείας λειτουργούσε Δημοτικό Σχολείο στο οποίο φοιτούσαν μαθητές και μαθήτριες κι από το έτος 1876 εφαρμόζονταν το ωρολόγιο πρόγραμμα μαθημάτων της Ελλάδας, διότι από το 1870 η εκπαίδευση τίθεται στην υπηρεσία της ελληνικής αλυτρωτικής πολιτικής. Εορτάζονταν με κάθε επισημότητα στις 30 Ιανουαρίου οι Τρεις Ιεράρχες, ο πρώτος εορτασμός της γιορτής πραγματοποιήθηκε στις 30 Ιανουαρίου 1842 στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Σχολικές μονάδες δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης λειτουργούσαν στην Κεσσάνη και στα Μάλγαρα, ενώ σχολές ανώτερης και ανώτατης εκπαίδευσης λειτουργούσαν στην Κωνσταντινούπολη (Μεγάλη του Γένους Σχολή, Εθνική Σχολή Γλωσσών και Εμπορείου, Θεολογική Σχολή της Χάλκης) και την Αθήνα με την ίδρυση του Πανεπιστημίου το έτος 1837. Το νεοσύστατο ανώτατατο ίδρυμα αποτελούσαν οι σχολές Θεολογίας, Νομικής, Ιατρικής και Τεχνών, στο γνωστικό πεδίο της οποίας συγκαταλέγονταν οι Εφαρμοσμένες Επιστήμες και τα Μαθηματικά.

Την παρούσα χρονική περίοδο το Δημοτικό Σχολείο στην πατρογονική εστία δεν υφίσταται, διατηρείται μόνο η βάση της θεμελίωσης.

β) Σε χώρο της πλατείας λειτουργούσε ενοριακός Ιερός Ναός με ιερείς και ιεροψάλτες που κατάγονται από το χωριό, τηρώντας με ευλάβεια και συνέπεια το ορθόδοξο λειτουργικό τυπικό. Στα τέλη του 19^ου αιώνα ο ενοριακός Ιερός Ναός ανήκε εκκλησιαστικά-πνευματικά στην Ιερά Μητρόπολη Ηρακλείας με έδρα τη Ραιδεστό. Τον παρόντα χρόνο στη θέση του Ιερού Ναού στην πατρίδα λειτουργεί μουσουλμανικό τέμενος.

2. Οικονομία. α) Στη γεωργία καλλιεργούσαν σιτηρά, σουσάμι, βαμβάκι, καλαμπόκι, αμπέλια. Το έδαφος ήταν πολύ εύφορο και η καλλιεργήσιμη γη εκτείνονταν σε χιλιάδες στρέμματα.

β) Στην κτηνοτροφία εκτρέφαν βοειδή, αγελάδες, βουβάλια, αιγοπρόβατα, άλογα.

γ) Λειτουργούσαν υδρόμυλοι, ανεμόμυλοι, γιαχανάς για την άλεση των σιτηρών και του σουσαμιού. Ερείπια τους διασώζονται και σήμερα.

δ) Δραστηριοποιούνταν κουρέας, καφενεία, παντοπωλεία, ράφτες, οργανοπαίχτες.

3. Στοιχεία λαϊκού πολιτισμού. α) Μουσική: Οι οργανοπαίχτες χρησιμοποιούσαν τις γκάιντες (άσκαυλος<ασκός+αυλός), τα ταμπουρίνα, (ντέφι<περσικά daf) και άδοντας θρακιώτικα τραγούδια δημιουργούσαν ευχάριστη διάθεση για διασκέδαση στην πλατεία του χωριού.

β) Γιορτές: 1. Διεξάγονταν μεγάλες πανηγύρεις του Αγίου Δημητρίου και της Ζωοδόχου Πηγής.

2. Το δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων έσφαζαν τα γουρούνια, ψάλλονταν τα κάλαντα, παρασκευάζαν μπάμπω (οματιές), στη Βασιλόπιτα τοποθετούσαν σε κάθε κομμάτι σύμβολα της οικιακής οικονομίας, τα Θεοφάνια με εύρεση του σταυρού σ΄ ένα από τα περιτιλύγματα, διότι δεν υπήρχε υδάτινος χώρος.
3. Την Αποκριά μεταμφιέζονταν, επισκέπτονταν σπίτια και μετά ακολουθούσε διασκέδαση.
4. Το Πάσχα έσφαζαν αρνί και τον Αη Γιώργη παρασκευάζαν το κουρμπάνι ή κουρπάνι.

γ) Έθιμα: Για τον γάμο, τη γέννηση, τη βάπτιση, την ανομβρία, τη βαρβάρα.

δ) Ενδύματα: 1. Ράφτες έραβαν τοπικές ενδυμασίες και τσαρούχια κυρίως για τους άνδρες.

2. Οι γυναίκες ύφαιναν υφαντά στον αργαλειό και έγνεφαν ενδύματα.

7. Τα έτη 1912-1923. α) Τον Οκτώβριο 1912, στη διάρκεια του Α΄ βαλκανικού πολέμου (Οκτώβριος 1912-Μάιος 1913), η Βουλγαρία απελευθέρωσε την Ανατολική Θράκη από τους Οθωμανούς κι ο πόλεμος τερματίστηκε με τη Συνθήκη του Λονδίνου στις 17 Μαΐου 1913 όπου η Ανατολική Θράκη παραχωρείται στη Βουλγαρία.

β) Ο Β΄ βαλκανικός πόλεμος (16 Ιουνίου-18 Ιουλίου 1913) διεξήχθη ανάμεσα στη Βουλγαρία και τις υπόλοιπες χώρες του βαλκανικού συνασπισμού τη Σερβία, την Ελλάδα και το Μαυροβούνιο. Μετά την ήττα της Βουλγαρίας ο πόλεμος τερματίστηκε με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου στις 28 Ιουλίου 1913.

γ) Τον Σεπτέμβριο 1913 η Βουλγαρία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία υπέγραψαν τη Συνθήκη Ειρήνης της Κωνσταντινούπολης, η οποία προέβλεπε την επιστροφή της Ανατολικής Θράκης στην οθωμανική κυριαρχία.

8. Τα έτη 1920-1921. α) Στις 20 Ιουλίου 1920 ο ελληνικός στρατός με επικεφαλής τον στρατηγό Εμμανουήλ Ζυμβρακάκη απελευθερώνει οριστικά την Ανατολική Θράκη από τους Οθωμανούς μέχρι τη γραμμή της Τσατάλτζας, 30 χιλιόμετρα από την Κωνσταντινούπολη.

β) Στις 10 Αυγούστου 1920 η Ανατολική Θράκη παραχωρείται με τη συνθήκη των Σεβρών στην Ελλάδα. Στη διεξαχθείσα ελληνική απογραφή της 19^ης Δεκεμβρίου 1920 οι Έλληνες των νομών Ραιδεστού αριθμούσαν 147.881 και Καλλιπόλεως 55.832, σύνολο 203.713.

γ) Τον Σεπτέμβριο 1921 δημοσιεύεται στο:

Παράρτημα τῆς Ἐφημερίδος τῆς Κυβερνήσεως τῆς Ἑλλάδος, Μετονομασία συνοικισμῶν τῶν Νομῶν ᾿Αδριανσυπόλέως, Σαράντα Εκκλησιών, Ραιδεστοῦ, Καλλιπόλεως, “Εβρου καὶ Ροδόπης, τεύχος Δεύτερον,

᾿Απόφασις, Περὶ μετονομασίας συνοικισμῶν τοῦ Νομοῦ Ραιδεστού, Β΄. Ἐν τῇ Ὑποδιοικήσει Μαλγάρων, σ.5, αύξων αριθμός 60, Νέον ὄνομα: Ροδώνη, Παλαιόν ὄνομα: Δουλού-κιόι, ᾿Αδριανούπολις, 18 Σεπτεμβρίου 1921.

Ροδώνη (η) τριανταφυλλιά, τόπος κατάφυτος με τριανταφυλλιές.

ΣΧΟΛΙΟ Στην αρχαία ελληνική γραμματεία ῥοδών, –ῶνος τριανταφυλλιά.

Με τις αποφάσεις αυτές 1.019 πόλεις και χωριά σε σύνολο 1.126 μετονομάστηκαν και απογράφηκαν με τα καινούργια τους τοπωνύμια.

9. 9. Τα έτη 1922-1923. α) Τον Αύγουστο 1922 η μέθη της ελευθερίας διακόπτεται βιαίως μετά την ήττα του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία.

β) Στις 11 Οκτωβρίου 1922 υπογράφεται η Ανακωχή των Μουδανιών, εκπρόσωποι της Ελλάδος ο στρατηγός Αλέξανδρος Μαζαράκης-Αινιάν κι ο αντισυνταγματάρχης Πτολεμαίος Σαρηγιάννης. Όταν οι Έλληνες απεσταλμένοι έφτασαν στη σύσκεψη αρνήθηκαν να υπογράψουν τη συνθήκη και αποχώρησαν, όμως κατόπιν πιέσεων από τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τις Μεγάλες Δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία) και κυρίως τον Γάλλο Πρωθυπουργό και Υπουργό Εξωτερικών Ρεϋμόν Πουανκαρέ (1922-1924), η Ελλάδα υποχρεώθηκε σε τριάντα ημέρες να εκκενώσει την Ανατολική Θράκη από τον ελληνικό στρατό και τους 229.578 (112.682 άνδρες και 116.896 γυναίκες) Έλληνες.

Έτσι, στις 12 Νοεμβρίου 1922 παραχωρείται οριστικά από την Ελλάδα στο νεοϊδρυθέν Τουρκικό κράτος, ενώ προηγήθηκε η διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις 1 Νοεμβρίου του 1922.

γ) Η αναχώρηση των προγόνων μας από τη Ροδώνη πραγματοποιείται περίπου το τρίτο δεκαήμερο του Οκτωβρίου 1922 (παλαιό ημερολόγιο). Σχηματίστηκε φάλαγγα χιλιομέτρων από τις άμαξες, οι οποίες μετέφεραν μόνο τον αναγκαίο εξοπλισμό, εγκαταλείποντας στο χωριό ό,τι περιουσιακό στοιχείο διέθεταν, διότι ήταν διάχυτη η προσδοκία της επιστροφής. Διέσχισαν τον φουσκωμένο ποταμό Έβρο και διασκορπίστηκαν στις δυτικές του όχθες. Εγκαθίστανται προσωρινά σε περιοχες της Αλεξανδρούπολης, του Σουφλιού και του Διδυμοτείχου.

δ) Στις 30 Ιανουρίου 1923 υπογράφεται μεταξύ της Ελλάδας και του νέου Τουρκικού κράτους η Σύμβαση της υποχρωτικής ανταλλαγής των πληθυσμών, η οποία στη συνέχεια ενσωματώνεται στο άρθρο 142 της Συνθήκης της Λοζάνης στις 24 Ιουλίου 1923.

Το άρθρο 2 της Συμβάσης ανταλλαγής εξαιρούσε τους Έλληνορθόδοξους (Ρωμιούς) κατοίκους της Κωνσταντινούπολης και τους Μουσουλμάνους κατοίκους της Δυτικής Θράκης. Επίσης, από την ανταλλαγή εξαιρούνταν, σύμφωνα με το αρθρο 14 της Συνθήκης της Λοζάνης, οι κάτοικοι της Ίμβρου και της Τενέδου. Έτσι, εξαιρέθηκαν το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως κι οι Έλληνες της Κωνσταντινουπόλεως, της Ίμβρου και της Τενέδου σύνολο κατοίκων 125.000, καθώς και οι Μουσουλμανοι της Δυτικής Θράκης σύνολο κατοίκων 118.000.

Με τις αποφάσεις αυτές οι προπάτορές μας αντιλαμβάνονται ότι οφείλουν να αναζητήσουν αλλού μόνιμη εγκατάσταση.

ε) Σήμερα το χωριό στην πατρίδα φέρει το όνομα Ντολού Κιόι και κατοικούν από το 1924 Οθωμανοί αγρότες πρόσφυγες που διέμεναν σε περιοχές της Νέας Απολλωνίας και του Λαγκαδά του νομού Θεσσαλονίκης.

Γ. Εγκατάσταση των προγόνων στους Κάτω Αποστόλους

1. Έτη 1923-1929. α) Τον Απρίλιο 1923 και πριν την αναχώρησή τους, πραγματοποιήθηκε η απογραφή των προσφύγων:

Ὑπουργῶν Ἐσωτερικῶν, Ἐθνικής Οἰκονομίας καὶ Ὑγιεινῆς, Προνοίας καὶ ᾿Αντιλήψεως, ᾿Απογραφή προσφύγων ἐνεργηθείσα κατ΄ ᾿Απρίλιον 1923, ᾿Αθήνα, 1923.

Η απογραφή των προγόνων διεξάγεται από το Γραφείο της Υποδιοίκησης Σουφλιού (πολλοί προπάτορες με τα επώνυμα Παπαδόπουλος Ευάγγελος, Χριστόδουλος, Τσαντάκης Αναγνώστης, Ανθούλης, Κυριαζής, Χριστόδουλος κ.ά., Αριθμός Δήλωσης 28741, απογράφονται στον συνοικισμό Αρδάνιο, άνδρες 215, γυναίκες 215 σύνολο: 430) και το Γραφείο της Υποδιοίκησης Διδυμοτείχου (συνοικισμός Ιατράδες, απογράφονται με τα επώνυμα Νεραντζάκης κ.ά., άνδρες 58, γυναίκες 53 σύνολο: 111).

Συνολικά οι πρόσφυγες που καταγράφηκαν ήταν 786.431, άνδρες 351.313, γυναίκες 435.118, από αυτούς στη Θράκη καταγράφηκαν 99.913.

β) Το δεύτερο δεκαήμερο του Αυγούστου 1923 αρχίζει σταδιακά η οδύσσεια της προσφυγιάς σε Δυτική Θράκη, Ανατολική και Κεντρική Μακεδονία. Οι περισσότεροι αγρότες πρόσφυγες οδηγήθηκαν κυρίως στη Μακεδονία (52,2%) και στη Θράκη (8,8%), διότι εκεί υπήρχαν διαθέσιμες γαίες αλλά και για την αρθμητική υπεροχή του ελληνικού στοιχείου σε αυτές τις περιοχές.

γ) Στα μέσα Νοεμβρίου 1923 οι προπάτορες κλιμακωτά εγκαταστάθηκαν στον συνοικισμό Αποστολάρ, σήμερα Μέσοι Απόστολοι. Φιλοξενήθηκαν σε πρόχειρο καταυλισμό κάτω από άθλιες υγειονομικές συνθήκες έως ότου η Κοινωνία των Εθνών (Κ.τ.Ε.) μεριμνήσει για την αποκατάστασή τους. Έτσι, η Κ.τ.Ε. συνάπτει δάνειο των 12.300.000 λιρών Αγγλίας και ιδρύει τον διεθνή οργανισμό Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (Ε.Α.Π.) με πρόεδρο τον Χ. Μοργκεντάου και μέλη τους Τ. Κάμπελ, Ε. Δέλτα και Π. Αργυρόπουλο.

Η Ε.Α.Π. ήταν οργανισμός με νομική υπόσταση και διεθνή εποπτεία ο οποίος ανέλαβε με τη βοήθεια του ελληνικού κράτους το έργο της στέγασης και της παραγωγικής απασχόλησης των προσφύγων. Ιδρύθηκε βάσει του πρωτοκόλλου της Γενεύης της 29-09-1923 με έδρα την Αθήνα και νομοθετήθηκε από την Ελληνική Κυβέρνηση με το διάταγμα 289/13-10-1923.

Η ελληνική κυβέρνηση διέθεσε στην Ε.Α.Π. τις ιδιοκτησίες των Οθωμανών ανταλλάξιμων και των Βουλγάρων που εγκατέλειψαν την Ελλάδα, κτήματα του Δημοσίου, κτήματα που απαλλοτριώθηκαν με την αγροτική μεταρρύθμιση του 1917 και μοναστηριακή γη, συνολικά 7.801.994 στρέμματα.

Πριν την έλευση των προγόνων μας στην περιοχή υπήρχαν αρκετοί οθωμανικοί συνοικισμοί, στη θέση των τωρινών συνοικισμών Π. Γυναικόκαστρο, Δαφνοχώρι, Μεσιανό, Λεβεντοχώρι, Μαυρονέρι, στους οποίους κατοικούσαν Οθωμανοί και Βούλγαροι.

δ) Το 1923 καθιερώθηκε στην Ελλάδα το νέο (Γρηγοριανό) ημερολόγιο στις 16 Φεβρουαρίου 1923, με αποτέλεσμα την ημέρα εκείνη να ακολουθήσει αμέσως η 1η Μαρτίου, παραλείποντας 13 ημέρες.

ε) Το 1924. 1. Με πρωτοβουλία της Ε.Α.Π. ιδρύονται στην ευρύτερη περιοχή καινούργιοι συνοικισμοί, έγινε προσπάθεια για εγκατάσταση στον ίδιο τόπο αυτών που προέρχονταν από τον ίδιο συνοικισμό ή έστω την ευρύτερη περιοχή. Τέτοιος συνοικισμός ήταν και το χωριό.

2. Αρχές του 1924 η Κοινωνία των Εθνών με διεθνή διαγωνισμό επέλεξε τη γερμανική κατασκευαστική εταιρεία «Danziger Hoch-und Tiefbaugesellschaft mbH» «ΔΕΧΑΤΕΓΚΕ» με ειδίκευση κυρίως στην κατασκευή οικίσκων με ξύλινους σκελετούς. Αφού πολεοδομήθηκε και ρυμοτομήθηκε ο χώρος δημιουργίας του χωριού με τη χάραξη δρόμων, πλατείας, οικοπέδων, στη συνέχεια η Ε.Α.Π. συνεργάστηκε με την εταιρεία D.H.TG-ΔΕΧΑΤΕΓΚΕ και ξεκίνησε με εργολαβία η οικοδόμηση των οικίσκων με δύο ή τρία δωμάτια και την προσθήκη ενός στάβλου και αποθήκης, για να εγκατασταθούν 131 οικογένειες. Οι οικίσκοι ήταν τριών διαφορετικών διαστάσεων:

Τύπος οικίσκου Α.΄ 35,70 τ.μ., για οικογένειες που αριθμούσαν 2-3 μέλη.

Τύπος οικίσκου Β.΄ 47,05 τ.μ., για οικογένειες άνω των τριών μελών.

Τύπος οικίσκου Δ.΄ 52,85 τ.μ., για μεγαλύτερες οικογένειες.

Εργάτες υπό την επίβλεψη Γερμανών και Αυστριακών τεχνικών κατόρθωσαν μέσα σε λίγους μήνες να κατασκευάσουν τα σπίτια, χρησιμοποιώντας τοπικά υλικά, συνήθως πέτρα και πλίνθους. Επιπλέον, η Ε.Α.Π. αποφάσισε να εμπιστευτεί και σε μικρούς τοπικούς εργολάβους την κατασκευή ή την αποπεράτωση αγροτικών κατοικιών με εποπτεία από την τεχνική υπηρεσία του τοπικού Γραφείου Εποικισμού του Κιλκίς.

στ) Το 1925 οι κατοικίες αυτές σταδιακά παραδόθηκαν με τη μορφή δανείου στους δικαιούχους, η αξία του αντίστοιχου τύπου οικίσκου και του οικοπέδου ήταν σε δραχμές και ισότιμη σε λίρες Αγγλίας, με τίτλους απλής κατοχής και μετά την αποπληρωμή των δανείων με τίτλους πλήρους κυριότητας.

Υπόδειγμα πρωτοκόλλου παράδοσης και παραλαβής

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ                                                         ΑΡ. ΠΡΩΤ.: ……………

Ε.Α.Π.                                                                                                 ΓΡΑΦΕΙΟΝ: ……………

ΓΕΝΙΚΗ Δ/ΝΣΙΣ ΕΠΟΙΚΙΣΜΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ                                    ΣΥΝ/ΣΜΟΣ: ……………

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟΝ

ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΛΑΒΗΣ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΔΕΧΑΤΕΓΚΕ

Εν ……………… σήμερον την ……………. ο υπογεγραμμένος ……….. υπάλληλος Γραφείου ………, ενεργών σύμφωνα με την υπ΄αρ. ……… διαταγή της Γ.Δ.Ε.Μ. και της υπ΄αρ. ……. του Γραφείου …………., προέβην εις την παράδοσιν της κάτωθι περιγραφόμενης οικίας εις τον πρόσφυγα ……………….. κατόχου του υπ΄ αρ. …………. βιβλιαρίου και καταγόμενον εκ του χωρίου ……………… της Υποδιοικήσεως ……………. και περιφερείας ………………………

Τύπος οικίσκου …… Αξία εις Δραχ. ………… Ισότιμον εις Λίρας Αγγλ. …………

Συνολική αξία οικίσκου με:

1. Επένδυσιν δι΄ εργολάβων …………….
2. Επένδυσιν δια δανείων ………………..

Έκτασις οικοπέδου ………………………

Αξία οικοπέδου ………………………….

Συνολική αξία χρεώσεως …………….….

Κεκαλυμμένη επιφάνεια

Τύπος οικίσκου Α.΄ 35,70 τ.μ., για οικογένειες που αριθμούσαν 2-3 μέλη.

Τύπος οικίσκου Β.΄ 47,05 τ.μ., για οικογένειες άνω των τριών μελών.

Τύπος οικίσκου Δ.΄ 52,85 τ.μ., για μεγαλύτερες οικογένειες.

ΔΗΛΩΣΙΣ

Ο κάτωθι υπογεγραμμένος πρόσφυγας …………………………………………………………..

δηλώ ότι παρέλαβον την ως άνω περιγραφόμενην οικίαν και αποδέχομαι την αξίαν αυτής εκ Λιρών Αγγλίας …………………………………………………

Ο ΠΑΡΑΔΟΥΣ                                                                                  Ο ΠΑΡΑΛΑΒΩΝ

Επιπλέον, διανεμήθηκαν στους αγρότες ζώα, σπόροι, λιπάσματα, εργαλεία.

ζ) Το 1926. 1. Με το διάταγμα 346/04-10-1926 ο συνοικισμός Αποστολάρ μετονομάζεται σε Απόστολοι.

2. Σύμφωνα με το Γραφείο Εποικισμού του Κιλκίς της Ε.Α.Π. στο τέλος του 1926 οι κάτοικοι του χωριού αριθμούσαν 482 άτομα και οι οικογένειες 131.

η) Το 1927. 1. Θεμελιώνεται και αρχίζει να οικοδομείται ο ενοριακός Ιερός Ναός του χωριού.

2. Αιφνίδια 29-30 οικογένειες συμπατριωτών αποχώρησαν από τον συνοικισμό, διατυπώνοντας έωλες δικαιολογίες και εγκαταστάθηκαν σε συνοικισμούς κυρίως της Κεντρικής Μακεδονίας και της Δυτικής Θράκης.

θ) Το 1928. 1. Με το διάταγμα 269/16-05-1928 ο νεοϊδρυθείς συνοικισμός αναγνωρίζεται με το όνομα Κάτω Απόστολοι και προσαρτάται στην κοινότητα Μαυρονερίου.

2. α) Το ίδιο έτος πραγματοποιείται η απογραφή του πληθυσμού:

Ὑπουργείον Ἐθνικής Οἰκονομίας, Πληθυσμός τῆς Ἑλλλάδος κατά τήν ἀπογραφήν τῆς 15-16 Μαΐου 1928.

1. Συνολικός πληθυσμός της Ελλάδας 6.204.684 κάτοικοι (άνδρες: 3.076.235, γυναίκες: 3.128.449.
2. Σύνολο προσφύγων 1.221.849 (άνδρες 589.418 48,24% και γυναίκες 632.431 51,76%).
3. Αριθμός αναλφάβητων από 8 ετών και πάνω 40,72% του πληθυσμού (άνδρες 23,47% και γυναίκες 57,97%). Για την αντιμετώπιση αυτών των αδυναμιών η κυβέρνηση των Φιλελευθέρων το επόμενο έτος σχεδίασε και εφάρμοσε την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση.
4. Αριθμός κατοίκων του χωριού 403 (άνδρες: 197, γυναίκες: 206).
5. Στις κενές κατοικίες που δημιουργήθηκαν από την αποχώρηση των συμπατριωτών η Ε.Α.Π. εγκατέστησε ισάριθμες προσφυγικές οικογένειες, οι οποίες προέρχονταν από το Μιστί της Επαρχίας Νίγδης της Περιφέρειας Καππαδοκίας της Μικράς Ασίας.
6. Στις 23 Ιουλίου του 1928 πραγματοποιήθηκαν τα αποκαλυπτήρια του Λόφου Ηρώου Μάχης Κιλκίς ως αφιέρωμα μνήμης στους πεσόντες της μάχης στις 19, 20, 21 Ιουνίου 1913, παρουσία του τότε Πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου, ενώ τοποθετήθηκε λάρνακα με οστά πεσόντων. Κατά την τελετή των αποκαλυπτηρίων αντί χαιρετισμού απήγγειλε το ποίημα «Η Πατρίδα στους νεκρούς της–Ύμνος των Ελλήνων» ο ποιητής Κωστής Παλαμάς, ως εκπρόσωπος της Ακαδημίας Αθηνών.

ι) Το 1929. 1. Πραγματοποιείται με κριτήρια (αριθμός μελών της οικογένειας, ποιότητα εδάφους, δυνατότητα άρδευσης, είδος καλλιέργειας) η προσωρινή διανομή της καλλιεργήσιμης γης σε αγροτικούς κλήρους μέχρι να ολοκληρωθεί η κτηματογράφησή της από τα γραφεία της τοπογραφικής υπηρεσίας του Υπουργείου Γεωργίας. Η διανομή προέκυψε από την κατάτμηση των μεγάλων αγροκτημάτων και επινοήθηκε ένας νέος τύπος αγροτικής εκμετάλλευσης που χαρακτηριζόταν από μικρούς διάσπαρτους κλήρους, αλλά ισομερώς κατανεμημένους.

2. Με τον Ν. 4397/1929 «Περί στοιχειώδους εκπαιδεύσεως.» ιδρύονται Δημοτικά σχολεία με Προεδρικό Διάταγμα ύστερα από πρόταση των εποπτικών συμβουλίων, τότε ιδρύθηκε το Δημοτικό Σχολείο.
3. Λειτουργεί ο Ιερός Ναός με πρώτο ιερέα τον αείμνηστο Αθανάσιο, ο οποίος ήταν κι ο τελευταίος ιερέας στην πατρίδα. Ακολουθούν οι αείμνηστοι ιερείς Ευάγγελος, Γεώργιος, Κωνσταντίνος και συνεχίζει ο εν ενεργεία άξιος ιερέας πατέρας Ευάγγελος.

2. Δεκαετία 1930. α) Τον Ιανουάριο του 1930 λειτουργεί η Αγροτική τράπεζα της Ελλάδος, η οποία ιδρύθηκε με τον Ν. 4332/1929. Η τράπεζα αναλαμβάνει την είσπραξη των δόσεων των δανείων για τις κατοικίες και τα οικόπεδα με επιτόκιο 3%, μέχρι το ελληνικό κράτος με νομοθετική διάταξη το έτος 1937 ρυθμίσει τα αγροτικά χρέη.

β) Το 1931 με το διάταγμα 34/13-02-1931 ο συνοικσμός Κάτω Απόστολοι αποσπάται από την κοινότητα Μαυρονερίου και προσαρτάται στη νεοϊδρυθείσα κοινότητα του Νέου Γυναικοκάστρου.

γ) Το 1932 συνάπτεται δάνειο από τον Υπουργό Παιδειας Γεώργιο Παπανδρέου, με σκοπό την ανέγερση 3.200 σχολικών κτηρίων, την περίοδο αυτή οικοδομήθηκε και λειτούργησε σε νεόκτευτο διδακτήριο το Δημοτικό Σχολείο του χωριού με πρώτο δάσκαλο τον Ελευθέριο Στυλιανίδη και τελευταίους δασκάλους τους άξιους συντοπίτες και συντοπίτισσα τον αείμνηστο Δημήτριο Κορκοδελάκη, τη Φαίδρα Κοκά και τον Κυριάκο Αρχοντάκη.

δ) Το 1934 με τον Ν. 6311/08-10-1934 ιδρύεται ο νομός Κιλκίς, ο οποίος αποτελούσε επαρχία του νομού Θεσσαλονίκης. Ξαφνικά η Κυβέρνηση του Παναγή Τσαλδάρη αποφάσισε το 1934 την ίδρυση του νομού Κιλκίς, διότι το κόμμα των Φιλελευθέρων λάμβανε υψηλά ποσοστά στις βουλευτικές εκλογές του 1926 και του 1928 στην εκλογική Περιφέρεια του νομού Θεσσαλονίκης που ανήκε μέχρι τότε το Κιλκίς.

Στις 30 Οκτωβρίου 1930 υπογράφηκε το ελληνοτουρκικό Σύμφωνο Φιλίας και Σταθερότητας, Διαλλαγής και Διαιτησίας. Ωστόσο, ο συμψηφισμός των ανταλλάξιμων, ελληνικών και μουσουλμανικών περιουσιών, προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων ανάμεσα στους πρόσφυγες. Με τη συμφωνία αυτή η κατά πολύ μεγαλύτερη περιουσία των ανταλλάξιμων Ελλήνων ορθοδόξων της Τουρκίας εξισώθηκε με την αντίστοιχη περιουσία των μουσουλμάνων της Ελλάδας. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την παρακράτηση του 25% της προκαταβολής της αποζημίωσης από την Εθνική Τράπεζα και της άρνησης διακανονισμού των προσφυγικών χρεών, απομάκρυνε τμήμα του προσφυγικού κόσμου από την εκλογική βάση του κόμματος των Φιλελευθέρων και συνέβαλε στην ήττα του στις βουλευτικές εκλογές του 1932 και του 1933.

Όσον αφορά στην προκαταβολή της αποζημίωσης, η εκτίμηση για τις περιουσίες των προσφύγων που εγκατέλειψαν στις πατρίδες τους, από το κράτος υποδοχής προχωρούσε αργά και η δυσφορία του προσφυγικού κόσμου αυξάνονταν υιοθετήθηκε η λύση να δοθεί μια προκαταβολή μέχρι την τελική αποπληρωμή της αξίας της περιουσίας που εγκαταλείφθηκε στην Τουρκία, αφού πρώτα το ελληνικό Δημόσιο προέβαινε σε προσωρινή εκτίμησή της. Έτσι, η Εθνική Τράπεζα ανέλαβε να καταβάλει στους ανταλλάξιμους την προκαταβολή αυτή.

ε) Αναβιώνουν στο χωριό όλα τα έθιμα της πατρίδας σχετικά με τον γάμο, τη γέννηση, τη βάπτιση, την ανομβρία, τη βαρβάρα, τις γιορτές, το δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων, την Αποκριά, το Πάσχα, το κουρμπάνι στη γιορτή του Αγίου Γεωργίου. Παράλληλα, οι κάτοικοι αρχίζουν να διασκεδάζουν στην πλατεία και στα καφενεία του χωριού.

στ) Το 1938 λειτουργεί το νοσοκομείο Κιλκίς.

3. Δεκαετία 1940. α) Το 1940 Ελληνοϊταλικός πόλεμος στον οποίο στρατεύονται πολλοί κάτοικοι, ενώ συμπατριώτες χάνουν τη ζωή τους για την ελευθερία της Ελλάδας.

β) 1941-1944 γερμανική, ιταλική και βουλγαρική κατοχή με επίταξη ζώων και κατάσχεση βασικών προϊόντων διατροφής.

γ) 1946-1949 καταστροφικός εμφύλιος σπαραγμός που κλόνισε την κοινωνική συνοχή του χωριού.

4. Δεκαετίες 1950, 1960, 1970. Η κυβερνητική σταθερότητα που εδραιώνεται στο ελληνικό πολιτικό σύστημα μετά το 1952, εκτός από την περίοδο κατάργησης του δημοκρατικόυ πολιτεύματος, δημιουργούνται σταδιακά στο χωριό συνθήκες οικονομικής, κοινωνικής, εκπαιδευτικής και πολιτιστικής ανάπτυξης. Η τοπική οικονομία κάλυπτε τις περισσότερες ανάγκες των κατοίκων. Ωστόσο, η αύξηση του πληθυσμού και οι μικροί αγροτικοί κλήροι ανάγκασαν πολλούς συμπατριώτες στην εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση.

α) Το 1957 ολοκληρώνονται τα εγγειοβελτιωτικά έργα του έλους (βάλτος), χαράσσονται αγροτεμάχια και διανέμονται σε καινούργια ζευγάρια.

β) Δεκαετίες 1960-1970: 1. Το 1961 ιδρύεται ο Ο.Γ.Α. με τον Ν. 4169/1961.

2. Νέοι και νέες αρχίζουν να φοιτούν στη δευτεροβάθμια και στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και αργότερα επαγγελματικά υπηρετούν επιτυχώς κλάδους των επιστημών, τον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα.
3. Υδροδοτείται και το 1969 ηλεκτροδοτείται το χωριό.
4. Χορηγούνται αγροτικά, επαγγελματικά και στεγαστικά δάνεια από την Αγροτική τράπεζα της Ελλάδος.
5. Στο χωριό δραστηριοποιούνται κουρείς, παντοπώλες, ράφτες, οικοδόμοι, κρεοπώλες, παπλωματάδες, καφενεία, σιδεράδες, αρτοποιοί, υδραυλικοί, Αγροφύλακες, θεριζοαναλωνιστές, οργανοπαίχτες.

5. Δεκαετία 1980. α) 01-01-1981 η Ελλάδα αποτελεί το 10^ο ισότιμο μέλος της Ε.Ε. και δημιουργούνται προϋποθέσεις οικονομικής, κοινωνικής και εκπαιδευτικής ανάπτυξης της Περιφέρειας.

β) Το έτος 1982 ο Ν. 1262/1982 παρέχει κίνητρα οικονομικής και περιφερειακής ανάπτυξης της περιοχής. Με τον νόμο αυτό ιδρύεται στο Σταυροχώρι η βιομηχανική περιοχή του Κιλκίς στην οποία δραστηριοποιούνται πολλές εταιρείες και εργάζονται αρκετοί συμπατριώτες.

γ) Το 1987 καθιερώνεται η πρόσθετη ασφάλιση των αγροτών, N. 1745/1987 και ενδυναμώνεται περαιτέρω με νέες νομοθετικές διατάξεις.

6. Έτη 2010-2018. Τον Μάιο 2010 η Ελλάδα χρεοκοπεί για 4^η φορά και υποχρώνεται να υλοποιήσει τρεις διεθνείς δανειακές συμβάσεις έως το 2018 με την τήρηση αυστηρών προγραμμάτων δημοσιονομικής προσαρμογής, προκαλώντας πελώριες οικονομικές και κοινωνικές δυσκολίες στους κατοίκους και υποχρεώνοντας αρκετούς συμπατριώτες στη μετανάστευση.

7. Την παρούσα χρονική περίοδο εκτιμάται ότι το ελληνικό πολιτικό σύστημα και η Ευρωπαϊκη Επιτροπή αδιαφορούν για την ανάπτυξη τουλάχιστον του πρωτογενούς τομέα της οικονομίας στην Περιφέρεια, προκειμένου το χωριό να αποκτήσει την υπεραξία του παρελθόντος. Συνεπώς, σε αυτή την πραγματικότητα ο πολιτισμός καθίσταται επίκαιρος για να ανταμώνουμε και να διασκεδάζουμε.

ΣΧΟΛΙΟ Ο Γιώργος Τσαντάκης υπηρέτησε για 34 έτη ως εκπαιδευτικός τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, διετέλεσε για 22 χρόνια διευθυντής σχολικών μονάδων της Θεσσαλονίκης, πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στη διοίκηση της εκπαίδευσης, συγγραφέας βιβλίων της εκπαίδευσης (αξιολόγηση, διοίκηση), πολλές δημοσιεύσεις σε περιοδικά και ιστοσελίδες.

Ελληνική βιβλιογραφία

1. Εθνικό Τυπογραφείο, Αθήνα.
2. Ελληνική Στατιστική Αρχή, Αθήνα.
3. Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (Ε.Α.Π.), Τριμηνιαίες Εκθέσεις, Αθήνα, 1923-1930.
4. Παπανικολάου, Γ., Ντολουκιόι Ανατολικής Θράκης Κάτω Απόστολοι Κιλκίς,

εκδ. Ιδιωτική, Κιλκίς, 2013.

5. Στράβωνος, Γεωγραφικῶν, εκδ. Κοραή, Α., Τυπογραφίας Εβεράρτου, Ι., Μ., Παρισίοις, 1817.
6. Υ.ΠΑΙ.Θ., Νεότερη και σύγχρονη ιστορία, Γ΄ Γυμνασίου, Αθήνα, 2021.
7. Υ.ΠΑΙ.Θ., Νεότερη και σύγχρονη ιστορία, Γ΄ Λυκείου, Αθήνα, 2019.
8. Φυλακτάκης, Ε., Ν., Οι ρίζες μας, εκδ. Ιδιωτική, Θεσσαλονίκη, 2014.

Ξένη βιβλιογραφία:

Ἡροδότου, Ἱστορίαι, Βιβλίον A, Ε, editor Godley, A., D., Publisher Heinemann W., London, 1921.