Ιραν και πολιτικό Ισλαμ, ο απόλυτος ρυθμιστής της Μ.Ανατολής

Γράφει ο Φώτης Μιττάκος*

Μετά τα τελευταία γεγονότα στην Μέση Ανατολή με τις δολοφονίες ηγετικών στελεχών της Χεσμπολάχ και της Χαμάζ από την πλευρά του Ισραήλ και τις δηλώσεις για “εκδίκηση” και “αντίποινα” από το Ιράν το Λίβανο και τους αντάρτες της Υεμένης τα πράγματα στη περιοχή γίνονται όλο και πιο επικίνδυνα. Πως όμως το Ιράν έχει αναδυθεί ως μία περιφερειακή δύναμη και είναι έτοιμη να πυροδοτήσει την αρχή ενός πολέμου που ίσως,ας ελπίσουμε όχι, μετατραπεί σε ολοκληρωτικό πόλεμο;

Η αλλαγή σελίδας στην ιστορία του Ιράν ξεκινάει το 1979. Η δυναστεία Παχλαβί κυβερνούσε από το 1925 έως και την πτώση της το 1979. Η γεωγραφική θέση της περιοχής με πλούσια κοιτάσματα πετρελαίου και η καίρια στρατηγική της θέση στα στενά του Ορμούζ έθελξαν το ενδιαφέρον των ΗΠΑ, βοηθώντας τον σάχη να επιστρέψει στην εξουσία, υποστηρίζοντας το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1953 και την πτώση του πρωθυπουργού Μοσαντσέκ ο οποίος δύο χρόνια προηγουμένως είχε κρατικοποιήσει την αγγλοϊρανική πετρελαϊκή εταιρεία.

Η επιστροφή του σάχη στην εξουσία συνδυάστηκε με πολιτικές εκμοντερνισμού της χώρας και διακηρύχθηκε η Λευκή Επανάσταση με λαϊκό δημοψήφισμα του 1973. Το πρόγραμμα αφορούσε την ιδιωτικοποίηση κρατικών υπηρεσιών, χορήγηση πολιτικών δικαιωμάτων στις γυναίκες και αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα. Παράλληλα πραγματοποιήθηκαν εξεγέρσεις κατά του προγράμματος του σάχη κυρίως από τις ομάδες που πλήττονταν περισσότερο, από τους ουλεμάδες, τους γαιοκτήμονες και τους έμπορους των παζαριών.

Η καταστολή των διαμαρτυρόμενων έγινε από τη μυστική στρατιωτική υπηρεσία του σάχη γνωστή και ως SAVAK, η οποία ήταν εκπαιδευμένη από τις ΗΠΑ και το Ισραήλ. Ακολουθώντας τον τότε καπιταλιστικό τρόπο οικονομίας η κυβέρνηση κατάφερε να αυξήσει κατακόρυφα τα πετρελαϊκά έσοδα χρηματοδοτώντας παράλληλα τον κατασκευαστικό τομέα ενώ ακόμη πολλαπλασιάστηκαν τα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Παρόλα αυτά η ανεργία και οι υποαπασχολούμενοι συνέχιζαν να μην μειώνονται και ταυτόχρονα βλέποντας Αμερικανούς συμβούλους και δυτικές κατασκευαστικές εταιρείες να πλουτίζουν η απέχθεια ενάντια στις του σάχη συνέχιζαν να υπάρχουν.

Η Ιρανική Επανάσταση ξεκινάει το 1978 ως εργατική απεργία πρώτα της πετρελαϊκής και στη συνέχεια των υπόλοιπων κλάδων της βιομηχανίας. Στο πλευρό των διαδηλωτών στάθηκαν και φοιτητές,κομμουνιστές και θρησκευτικά πρόσωπα. Οι πρώτες κινητοποιήσεις κατά του σάχη είχαν αναδείξει την ηγετική φυσιογνωμία του Αγιατολαχ Χομεϊνί, ο οποίος τάσσονταν κατά κάθε ξένης επέμβασης στη χώρα προωθώντας παράλληλα το πολιτικό ισλάμ. Η εξορία του Αγιατολάχ το 1964 δεν τον εμπόδισε να ασκεί αντιπολίτευση στον σάχη και κατάφερε να γίνει ο ηγέτης της Επανάστασης.

Οι διαδηλώσεις συνεχίστηκαν, ο σάχης έφυγε οριστικά από το Ιράν και ο Χομεϊνί ανέλαβε την εξουσία. Οι ΗΠΑ πλέον δεν θα μπορούσαν να επέμβουν σε καμία περίπτωση στο νέο καθεστώς της Τεχεράνης. Με τον Αγιατολάχ εγκαθιδρύθηκε μία Ισλαμική Δημοκρατία με έντονο αντιδυτικό πνεύμα που στόχο τόσο στην εσωτερική πολιτική όσο και στην εξωτερική πολιτική είχε η προστασία του σιιτικού στοιχείου,υποδιαίρεση του Ισλαμ και πολυπληθέστερη θρησκευτική ομάδα σε Ιραν,Ιράκ, Υεμένη και Λίβανο.

Η Ισλαμική Δημοκρατία της Τεχεράνης κατάφερε να δημιουργήσει ένα “σιιτικό τόξο” στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, δηλαδή επέκτεινε την επιρροή της στους σιιτικούς πληθυσμούς στο Ιράκ και στις σιιτικές οργανώσεις Χεσμπολάχ και Χούθι σε Λίβανο και Υεμένη αντίστοιχα. Ακόμη και στη Συρία, στην οποία ο σιιτικός πληθυσμός δεν αποτελεί την πλειοψηφία,η κυβέρνηση της Τεχεράνης βρήκε ως σύμμαχο την φιλοϊρανικο δικτάτορα σιιτικής προέλευσης Μπασάρ Αλ-Ασάντ.

Επεκτείνοντας την επιρροή του, το Ιράν έχει λόγο και επεμβαίνει στις εσωτερικές υποθέσεις των χωρών και ταυτόχρονα αποτελούν σημαντικά “πιόνια” για την “σκακιέρα” της Μέσης Ανατολήςς. Ταυτόχρονα από την εγκαθίδρυση της Ισλαμικής Δημοκρατίας και μέχρι σήμερα η σουνιτική Σαουδική Αραβία, η οποία έχει θεωρηθεί σύμμαχος των ΗΠΑ, αποτελεί τον κύριο αντίπαλο του Ιράν σχετικά με την επιρροή που ασκεί στην περιοχή. Συνεπώς ένα πλήγμα στις παραπάνω οργανώσεις, όπως και έγινε πρόσφατα,αποτελεί έμμεση επίθεση στον μεγάλο “προστάτη” το Ιράν όπου μαζί με τις υπόλοιπες σιιτικές χώρες αυτοαποκαλούνται ως τον “Άξονα αντίστασης” κατά των σιωνιστικών σχεδίων του Ισραήλ και προστάτιδα δύναμη των Παλαιστίνιων και των Μουσουλμάνων.

Βέβαια όλη αυτή η θρησκευτική αλληλεγγύη και τα περί ανάδειξης του Ισλάμ αποσκοπούν στον βασικό στόχο της κυβέρνησης της Τεχεράνης που δεν είναι άλλος από την εγκατάσταση πυρηνικών. Το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν ξεκινάει από την εποχή της δυναστεία Παχλαβί.

Μάλιστα από την περίφημη συμφωνία JCPOA του 2015 περί πυρηνικού προγράμματος του Ιράν για ειρηνικούς σκοπούς αποσύρθηκε το 2018 οι ΗΠΑ επί Ντοναλντ Τραμπ με το πρόσχημα ότι δεν τηρούνταν οι όροι συμφωνίας από την κυβέρνηση της Τεχεράνης κάτι το οποίο δεν επιβεβαιώθηκε από τους επιθεωρητές της ΙΑΕΑ. Η απόσυρση όμως των ΗΠΑ στέρησε από το Ιράν τα οικονομικά οφέλη που θα αποκόμιζαν από την συμφωνία.

Συνεπώς η αύξηση της επιρροής του Ιράν στην περιοχή αποτελεί τον κύριο ρυθμιστή της “διεθνής σκακιέρας” στην Μ.Ανατολή και ένα “κουμπί” πίεσης για την ολοκλήρωση του πυρηνικού του προγράμματος ανάλογου με τους γείτονές του Ινδία και Πακιστάν. Ο πόλεμος της Γάζας αποτελεί ακόμη ένα ζήτημα στη περιοχή στο οποίο το Ιράν καλείται να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο και παράλληλα να επεκτείνει ακόμη περισσότερο την επιρροή του και την διπλωματική του ισχύ στην πολύπαθη Μέση Ανατολή.

Έτσι η επίθεση του Ιράν στις 14 Απρίλη φαίνεται πως δεν θα είναι η τελευταία σύγκρουση με το Ισραήλ.Πλέον μετά και τα τελευταία γεγονότα έχει χαθεί κάθε ελπίδα για την ανταλλαγή των ομήρων μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης και όπως έχει ανακοινωθεί από τις εκάστοτε κυβερνήσεις θα υπάρξουν αντίποινα κατά του κράτους του Νετανιάχου.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ Arthur Goldschmidt Jr. Aomar Boum
• Τα αναπάντητα ερωτήματα για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιραν, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

*Πτυχιούχος του τμήματος Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ