Ο επαναστάτης επίσκοπος Κίτρους Νικόλαος Λούσης

του Μιχάλη Πυρίντζου*

Τέκνο ευυπόληπτης οικογένειας της Στενημάχου Ανατολικής Ρωμυλίας ο Νικόλαος Λούσης γεννήθηκε στην Στενήμαχο το έτος 1840. Μετά τις σπουδές στην γενέτειρά του, όπου διακρίθηκε γιά το ήθος και τις επιδόσεις στα γράμματα πήγε στην Αθήνα υπότροφος του κληροδοτήματος του Φιλιππουπολίτη Αντ. Κομιτζοπούλου και φοίτησε στην Ριζάρειο Σχολή (εκκλησιαστική) για πέντε χρόνια (1858-63).

Μετά το πέρας των σπουδών του επέστρεψε στην Φιλιππούπολη, που χειροτονήθηκε αρχιδιάκονος. Στην συνέχεια δίδαξε στην αλλολοδιδακτική σχολή Φιλιππουπόλεως, της οποίας διετέλεσε και διευθυντής. Δίδαξε σε σχολή της Στενημάχου και στην Κεντρική Σχολή Φιλιππούπολης, όπου είχε διευθυντή τον Στενημαχίτη διάσημο φιλόλογο-παιδαγωγό Βλάσιο Σκορδέλη, εξάδελφο του Νικολάου Λούση.

Το έτος 1868 δίδασκε στην σχολή Χανίων, όταν βρισκόταν σε εξέλιξη η κρητική επανάσταση. Φλογερός και ενθουσιώδης πατριώτης, ο Νικόλαος Λούσης έλαβε μέρος στην επανάσταση, επικεφαλής σώματος εθελοντών, στο οποίο μετείχαν και σαράντα περίπου πατριώτες από την Στενήμαχο, που πήγαν εθελοντικώς στην Κρήτη και αγωνίσθηκαν ηρωικώς γιά την ελευθερία του νησιού. Μεταξύ των γενναίων εκείνων Στενημαχιτών εθελοντών μηνονευτέοι οι Αθανάσιος Επιτρόπου, Κωνσταντίνος Καρπούζης, Παν. Πεντοβέλης, Αργ. Λαγαρίας, Μαν. Κεσετζής, Φιλ. Πλιάτσκου, Μιχ. Μαργαρίτης, Βλ. Ζίφτης, Λαμπ. Μπέτσα, Κωνσταντίνος Καρακάσης, Γ.Αράπογλου, Τσακίρης, Καλαμάντης κα. Μετά την κρητική επανάσταση πήγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου κατά τα έτη 1972-74 δίδαξε στο λύκειο Πανταζή. Το έτος 1874 προσελήφθη ως αρχιδιάκονος του μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Ιωακείμ, του μετέπειτα οικουμενικού πατριάρχη Ιωακείμ Γ’.

Το έτος 1875 από την επισκοπική σύνοδο Θεσσαλονίκης, προήχθη σε επίσκοπο και τοποθετήθηκε στην επισκοπή Κίτρους που είχε έδρα τον Κολινδρό Πιερίας. Στις 18 Φεβρουαρίου 1878 στον κατεχόμενο από τους Τούρκος Κολινδρό, ύστερα από ένα πατριωτικό λόγο, ο φλογερός και ενθουσιώδης ιεράρχης, ύψωσε την Σημαία της Επανάστασης, αντιτιθέμενος στην Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, που υπέγραψαν η ρωσική και οθωμανική αυτοκρατορία. Με την παραπάνω συμφωνια η Βουλγαρία ανακηρύχθηκε σε αυτόνομη Ηγεμονία με έκταση 163.00 τετραγωνικών χιλιομέτρων, που επεκτεινόταν από τον Δούναβη μέχρι το Αιγαίο και από την Μαύρη Θάλασσα μέχρι τον ποταμό Δρίνο. Εκτός δηλαδή από την έκταση της σημερινής Βουλγαρίας περιλάμβανε τμήμα της Ανατολικής Θράκης, την περιοχή Ξάνθης, την σημερινή ελληνική Μακεδονία (εκτός από την Θεσσαλονίκη, την Χαλκιδική, την Πιερία, την Ημαθία, τα Γρεβενά και την Κοζάνη) ολόκληρη την σημερινή ΠΓΔΜ (Σκόπια), τις λίμνες Πρέσπες και Οχρίδας και εδάφη της σημερινής Αλβανίας.

Λίγες ημέρες αργότερα και συγκεκριμένα την Κυριακή της Τυρινής 23 Φεβρουαρίου 1878 ο επαναστάτης ιεράρχης, προκειμένου να πείσει τους κατοίκους της περιοχής του, ότι ο αγώνας είναι «υπέρ πάντων», έβαλε φωτιά στο επισκοπικό μέγαρο λέγοντας: «Αν επικρατήσουν οι Τούρκοι θα το λεηλατήσουν και θα το κάψουν, αν όμως επικρατήσει η Επανάσταση τότε η Ελλάδα θα το ξανακτίσει μεγαλοπρεπέστερο».
Τον επαναστάτη ιεράρχη ακολούθησαν στα βουνά πολλοί πατριώτες της περιοχής. Γιατροί, κληρικοί, δάσκαλοι, επαγγελματίες, εργάτες και αγρότες που αφού ενώθηκαν με το σώμα του ανθυπολοχαγού Μ.Τσίμα κυρίευσαν την Μονή Αγίων Πάντων, την οποία κατέστησε ορμητήριό του.

Οι επαναστάτες έδωσαν νικηφόρες μάχες κοντά στα χωριά Πρόδρομο και Γρίζαλα και απομάκρυναν από την περιοχή τον Ασάφ Πασά και τους στρατιώτες του. Δυστυχώς η έλλειψη πολεμοφοδίων είχε ως αποτέλεσμα να ανακαταλάβουν οι Τούρκοι την οχυρή θέση της μονής.
Όμως, το θάρρος, η αισιοδοξία και τα φλογερά πατριωτικά λόγια του Λούση ενίσχυσαν το ηθικό των επαναστατών, που με ελιγμό κατάφεραν να αποφύγουν την κύκλωση και υποχωρώντας πίσω από τον Όλυμπο να φθάσουν στην Θεσσαλία, να ενωθούν με τα σώματα του λογαχού Δουμπιώτη και να συνεχίσουν τον αγώνα.

Τον Απρίλιο του 1878, μετά την υπογραφή εκεχειρίας με μεσολάβηση της Αγγλίας και την υπόσχεση ότι στο προσεχές συνέδριο του Βερολίνου θα προστατευθούν όλα τα ελληνικά δίκαια, οι επαναστάτες κατέθεσαν τα όπλα. Ο Λούσης επικεφαλής των γενναίων ανδρών του κατέφυγε στην ελεύθερη Ελλάδα. Στην Λαμία ο λαός τους υποδέχθηκε με δάφνες και τιμές.

Την ηρωική δράση του Στενημαχίτη ιεράρχη εξύμνησαν αγρότερα σε ειδική τελετή, που έγινε στην αίθουσα του εμπορικού συλλόγου Αθηνών ενώπιον επισήμων και λαού, με κύριο ομιλητή τον Γενναίο Κολοκοτρώνη, γιό του Θεοδώρου. Λόγω της συμμετοχής του στην Επανάσταση της Μακεδονίας του έτους 1878 ο πατριάρχης Κωνσταντινούπολης, προφανώς πιεζόμενος από τους Τούρκους, τον έπαυσε από τα ιερά καθήκοντά του.

Ο Νικόλαος Λούσης διορίσθηκε καθηγητής στο γυμνάσιο Λαμίας, όπου δίδαξε έως το 1880. Στην συνέχεια εγκαταστάθηκε στον Πειραιά, όπου έζησε άλλα δύο χρόνια. Πέθανε το έτος 1882, σε ηλικία μόλις 42 ετών από φυματίωση, χωρίς να έχει την απαιτούμενη περίθαλψη.

Η εφημερίδα «Αιών» έγραψε γιά την κηδεία του:
«Σήμερον εγένετο η κηδεία του χθες αποβιώσαντος σεβ. Επισκόπου, πρώην Κίτρους Νικολάου, όστις, ως γνωστόν, κατά την τελευταία εν Θεσσαλία επανάστασιν εγκαταλιπών τον επισκοπικόν θρόνον, ανέλαβε την σπάθην του πολεμιστού και υπό την σημαία του Σταυρού επεδίωξεν την απελευθέρωσιν των δούλων αδελφών. Εις τον νεκρόν αποδόθηκαν αι υπό του προγράμματος της κυβερνήσεως επί τούτω εκδοθέντος τιμαί, παρηκολούθησαν δε την κηδεία ο πρωθυπουργός κ. Τρικούπης, μετά των υπουργών, πάσαι αι αρχαί και απείρου πλήθος αποδίδοντες φόρον τιμής τω εναρέτω ιεράρχη και γενναίω πολεμιστή. Τας αρετάς και τον βίον αυτού εξιστόρησαν μετά δυνάμεως λόγου οι τους επικηδείους εκφωνήσαντες γυμνασιάρχης Γ.Κρέμος και Ι.Αρσένης. Κατά τον Πολυζωϊδην ο αοίδιμος ήτο πεπαιδευμένος, φιλοπάτρις, συνετός και φύσεως ενθουσιώδους».

Οι κάτοικοι του Κολινδρού Πιερίας κάθε χρόνο τον μήνα Φεβρουάριο γιορτάζουν την επέτειο της επανάστασης του 1878, τιμώντας ιδιαιτέρως την μνήμη του πρωταγωνιστή της, επισκόπου Νικολάου Λούση, που υπήρξε συνεχιστής της παράδοσης, των υπέρ Πίστεως και Πατρίδος κληρικών αγωνιστών, που στο ένα χέρι κρατούσαν τον Σταυρό και στο άλλο το ντουφέκι.

Ο δήμος Κολινδρού έδωσε το όνομα του ήρωα επισκόπου στην κεντρική πλατεία της πόλης, όπου τοποθετήθηκε και η προτομή του.

Το όνομα του Στενημαχίτη επαναστάτη επισκόπου Νικολάου Λούση φέρει και ο πολιτιστικός σύλλογος Κολινδρού, που ιδρύθηκε το έτος 1990.

*Μέλος του συλλόγου Στενημαχιτών Κιλκίς