Εφηβεία: Τα χρόνια της αμφισβήτησης, ο ρόλος της οικογενείας και του εκπαιδευτικού

Η εφηβική ηλικία είναι, ίσως, η δυσκολότερη περίοδος στη ζωή ενός ατόμου, όχι μόνο για τον ίδιο τον έφηβο αλλά και για την οικογένεια και τους παιδαγωγούς του. Είναι χρήσιμο, λοιπόν, για όλους τους γονείς, να γνωρίζουν κάποιους από τους συνήθεις προβληματισμούς των παιδιών τους, καθώς και κάποια βασικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των περισσότερων εφήβων.

Ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της προσωπικότητας του εφήβου αποτελεί η τάση του για μιάν «αυτόματη» κατάκτηση του κόσμου. Με άλλα λόγια, βασική επιδίωξή του είναι η κατάκτηση όλων των επιδιώξεών του σε ελάχιστο χρόνο και χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια. Ο έφηβος, με την «δίψα» για την ζωή και τον δυναμισμό, που τον διακατέχει, φιλοδοξεί, με πάθος και ανυπομονησία, να κατακτήσει τον κόσμο.
Υποστηρίζεται από πολλούς, ότι τον έφηβο τον διακρίνει μια έμφυτη τάση να αμφισβητεί και να αμφιβάλλει για όλα. Αυτό τον κάνει, από την μία να αισθάνεται ανεξάρτητος και γεμάτος δυναμισμό, ενώ, από την άλλη να νιώθει, ότι προσπαθεί μόνος, χωρίς να έχει τη συμπαράσταση και την κατανόηση που χρειάζεται. Η τάση του, λοιπόν, αυτή να αμφισβητεί και να αρνείται παραδοσιακές αξίες, η έλλειψη σεβασμού για τους θεσμούς και για καθιερωμένα πρόσωπα, τον οδηγούν στην εσωστρέφεια.

Συχνά, οι γονείς παιδιών σε εφηβική και νεανική ηλικία, έρχονται αντιμέτωποι με ραγδαίες και σημαντικές αλλαγές στο χαρακτήρα των παιδιών τους, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να αιτιολογήσουν και να εξηγήσουν την στάση τους και να φτάνουν σε σημείο να μην μπορούν να αναγνωρίσουν την συμπεριφορά του παιδιού τους. Η επιθετικότητα, η ψυχρότητα και ο κυνισμός είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά που μπορεί να διακρίνουν έναν έφηβο. Ο έφηβος, παρατηρώντας την υποκρισία, η οποία διακατέχει τους μεγαλύτερούς του, καθώς και την σύγκρουση λόγου και πράξης, χάνει την εμπιστοσύνη του σε αυτούς και σταδιακώς απομακρύνεται από κοντά τους. Από αυτήν την «δυσαρμονία» στις σχέσεις των εφήβων με τους μεγάλους, δημιουργείται και το λεγόμενο από πολλούς «χάσμα γενεών», που με την σειρά του, «γεννά» ένα πλήθος οικογενειακών, κοινωνικών, ηθικών και ψυχολογικών προβλημάτων.

Μια μεγάλη μερίδα ενηλίκων περιγράφουν την εφηβική τους ηλικία, ως μία περίοδο αντιδραστικότητας και επαναστατικότητας. Πράγματι, για τον έφηβο ο συμβιβασμός αποτελεί ένα είδος υποχώρησης και δουλοπρέπειας, μια προσωπική ήττα, που τον «ακυρώνει» ως προσωπικότητα και τον «βγάζει» στο περιθώριο. Γενικότερα, ο νέος διακατέχεται από μια πόλωση στη σκέψη του. Με άλλα λόγια, υιοθετεί βαθμιαίως μόνον ακραίες απόψεις και αποκλειστικώς γύρω από θέματα, που τον απασχολούν. Έτσι, διαμορφώνει μια εγωκεντρική θεώρηση του κόσμου, και με βάση αυτήν κάνει επιλογές και λαμβάνει αποφάσεις.

Δεν είναι λίγοι οι γονείς, που απευθύνονται σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας, προκειμένου να ερμηνεύσουν και να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τα προβλήματα, που εντοπίζουν στη σχέση τους με τα παιδιά τους. Αυτό το οποίο πρώτα πρέπει να προβληματίσει τους γονείς, είναι η ένταση των εκρήξεων θυμού και της επιθετικότητας των παιδιών τους. Επίσης, είναι σημαντικό αν ο έφηβος διακατέχεται πάντα ή συχνά αδικαιολόγητα, από μία ευερεθιστότητα και μία αντιδραστικότητα. Είναι σημαντικό, δηλαδή, αν αντιδρά εντόνως, βιαίως, αναιτίως και για ένα σημαντικό χρονικό διάστημα.

Εξ ίσου σημαντική βοήθεια με τους γονείς, στο να εντοπιστούν προβλήματα συμπεριφοράς σε εφήβους, προσφέρουν και οι παιδαγωγοί. Ο ρόλος του παιδαγωγού θεωρείται ιδιαιτέρως δύσκολος, κυρίως σε ό,τι αφορά τον τρόπο προσέγγισης του εφήβου, καθώς και στο θέμα της διερεύνησης περαιτέρω οικογενειακών προβλημάτων.

Αρχικώς αυτό, που οφείλει ο κάθε παιδαγωγός, είναι να δείχνει κατανόηση και να εκφράζει τη συμπαράστασή του, για τυχόν προβλήματα που αντιμετωπίζει ο έφηβος, όσο ασήμαντα κι αν θεωρεί ότι είναι. Με τον τρόπο αυτό, θα επιτύχει να κερδίσει την εμπιστοσύνη του εφήβου αλλά και το σεβασμό στο πρόσωπό του. Σε μία τέτοια καθοριστική, για την εξέλιξη του ανθρώπου, ηλικία τραγικό θα ήταν το σφάλμα της ειρωνείας απέναντι στις πράξεις του εφήβου. Ο παιδαγωγός οφείλει να δείχνει σεβασμό και να τον αντιμετωπίζει ως μία ολοκληρωμένη προσωπικότητα, ως ένα άτομο ικανό και υπεύθυνο. Σύμφωνα με τα παραπάνω κατανοούμε, ότι ο παιδαγωγός μπορεί να ωθήσει το νέο στην κοινωνικοποίηση και να τον βοηθήσει να συμμετέχει στις δραστηριότητες του συνόλου. Με μιάν αρμονική συνεργασία του παιδαγωγού με τους γονείς, είναι σαφές, ότι όχι μόνο μπορούν να αντιμετωπιστούν έγκαιρα πολλά συναισθηματικά προβλήματα και προβλήματα διαγωγής του εφήβου, αλλά και μπορούν, επίσης, πολλά από αυτά ακόμα και να προληφθούν.