Διαδικτυακός εθισμός: η «ηλεκτρονική μορφίνη»

«Γεννηθήκαμε σε μία εποχή, που όλα τελειώνουν»
Εφηβικό σύνθημα
Το έχω ξαναγράψει παλαιότερα, αλλά το επαναλαμβάνω. Διδάσκω ανελλιπώς εδώ και είκοσι πέντε περίπου χρόνια και δεν έχω ακούσει ποτέ ή σχεδόν ποτέ, μαθητή της τάξης μου, να μεταφέρει εξωσχολικές γνώσεις και εμπειρίες, χωρίς να αρχίζει τον λόγο του με την εξής κοινότοπη φράση: «Κύριε, είδα στην τηλεόραση».

Το «άκουσα από τους γονείς μου ή τη γιαγιά ή τον παππού μου», έχει πλέον εκλείψει από το λεξιλόγιο των παιδιών. Και αυτό το ελάχιστο παράδειγμα εξεικονίζει την φοβερή αλήθεια: Την σαρωτική και αποκλειστική επίδραση της εικόνας. Το φαινόμενο δεν περιορίζεται μόνο στις μικρές ηλικίες. Στην εφηβική ηλικία, η οποία είναι αναπτυξιακά ευάλωτη σε εθισμό, παρατηρείται και αναγνωρίζεται από την επιστημονική κοινότητα, ένα νέο νόσημα, που ονομάζεται διαδικτυακός εθισμός.
(Τις πληροφορίες τις άντλησα από το εγκυρότερο εν Ελλάδι, αλλά και από τα πιο σοβαρά πανευρωπαϊκώς, περιοδικό «Παιδιατρική», τεύχος 6, Νοε-Δεκ 2008).

Σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρία ο διαδικτυακός εθισμός, η «ηλεκτρονική μορφίνη», όπως προσφυώς ονομάστηκε, διαγιγνώσκεται σε άτομα που πληρούν τα εξής κριτήρια:
Α. Ανοχή, δηλαδή ανάγκη αύξησης του χρόνου σύνδεσης με το διαδίκτυο.
Β. Συμπτώματα στέρησης (ανησυχία, ευερεθεστικότητα, άγχος, φαντασιώσεις, ακούσιες ή εκούσιες κινήσεις δακτυλογράφησης, μετά από διακοπή ή μείωση της χρήσης).
Γ. Υποχώρηση των πιό πάνω συμπτωμάτων μόνο μετά από χρήση.
Δ. Χρήση για πολύ μεγαλύτερο διάστημα από ό,τι το άτομο είχε πρόθεση.
Ε. Επιλογή πολλών δραστηριοτήτων μέσω διαδικτύου (αγορά, επικοινωνία, παιχνίδια).
Στ. Διακοπή ή σημαντική μείωση της κοινωνικής, προσωπικής, δημιουργικής και επαγγελματικής δραστηριότητας λόγω χρήσεως του διαδικτύου. Στους εφήβους, τώρα, τα κύρια συμπτώματα της «εικονικής μορφίνης» είναι κυρίως: αντικοινωνική συμπεριφορά, απόρριψη της πραγματικότητας, αδιαφορία για την μάθηση και την επαγγελματική αποκατάσταση, απουσίες από το σχολείο και πολύωρες επισκέψεις σε ίντερνετ-καφέ, κλοπή χρημάτων από το σπίτι, ελλιπής ξεκούραση και διατροφή, επιθετική συμπεριφορά σε κάθε προσπάθεια μείωσης της χρήσεως. (Τα ίδια νομίζω, συμπτώματα θα διαβάζαμε και σ’ έναν ναρκωμανή). Πρέπει να εμπιστευτούμε τα όσα λένε οι Αμερικανοί, που έχουν πολύ πιο αυξημένο πρόβλημα απ’ ό,τι εμείς. Εξ άλλου ισχύει πάντοτε το ευστόχως ρηθέν: «Αν θες να δεις την Ελλάδα του μέλλοντος, επισκέψου την σημερινή Αμερική».

Σύμφωνα πάλι με τις μελέτες των ειδικών επιστημόνων, που περιέχονται στο καλό περιοδικό, οι κοινωνικοί παράγοντες, που ευνοούν την εμφάνιση της νόσου, είναι οι εξής: Διαταραχή στην οικογενειακή συνοχή. Μονογονεϊκή οικογένεια. Ελλιπής οικογενειακή στήριξη. Ελλιπής ή ανύπαρκτη εποπτεία. Ελεύθερη χρήση, χωρίς χρονικούς και ποιοτικούς περιορισμούς. Υπερπροστατευτικό ή αυστηρό περιβάλλον. Παρουσία ηλεκτρονικού υπολογιστή στο δωμάτιο του παιδιού. Μειωμένες δραστηριότητες εκτός σπιτιού. Συχνές επισκέψεις στα «διαδικτυακά» καφέ.

Τα παραπάνω όμως απαιτούν κάποιο σχολιασμό. Όλα αρχίζουν και τελειώνουν στην οικογένεια. Στην Ελλάδα, σε σχέση με άλλες «προοδευμένες» χώρες, έχουμε τα χαμηλότερα ποσοστά εθισμού, διότι λειτουργεί η, βιαίως πολεμουμένη, παραδοσιακή μορφή οικογένειας. Όταν η οικογένεια «μπάζει» από παντού, το πρώτο θύμα είναι το παιδί. Επιβιώνουν και θα επιβιώσουν οικογένειες, που είναι συντηρητικές και χρησιμοποιώ την λέξη με την πρωταρχική, την κυριολεκτική της σημασία. Η οικογένεια οφείλει να κρατήσει ό,τι τιμαλφές παρέλαβε από τις προηγούμενες γενεές και να αποφύγει τις καταστρεπτικές ανοησίες, που «βαφτίζονται καινοτομίες», και τις εισηγούνται κάτι άσχετοι τυχοδιώκτες, «προοδευτικοί» τσαρλατάνοι. Ας κλείσουν οι γονείς τα αυτιά τους σ’ όλες αυτές τις σειρηνωδίες, τις τσιρίδες των ανισόρροπων, που οραματίζονταν μία «Νέα Εποχή» λόγω διαδικτύου. Δόξα τω Θεώ, σε ψρισμένα πράγματα έχουμε μείνει πίσω από την Ευρώπη.

Επιμένουμε σε κάποιες «καθυστερημένες» συνήθειες, που μας υπενθυμίζουν πως είμαστε άνθρωποι, ελεύθεροι, Έλληνες με Ιστορία και παράδοση. Και νηστείες κάνουμε, και στις εκκλησιές βαφτιζόμαστε και παντρευόμαστε, και την αφιλοπατρία απεχθανόμαστε, και η ιστορία μας μας συγκινεί και την συγγένεια τιμούμε, το μοναδικό καταφύγιο απέναντι στην περιρρέουσα πνευματική εξαθλίωση. Όλα αυτά τα δηλητηριώδη ρεύματα μπαίνουν μες στο σπίτι μέσω της τηλεόρασης, του διαδικτύου και των κινητών. Όσο μπορούν οι γονείς ας προφυλάξουν τα παιδιά τους από αυτά τα τρία ψυχοφθόρα αντικείμενα. Ας μην ελπίζουν στο σχολείο, αυτό έχασε τον διαπλαστικό ρόλο του. Δεν αποτελεί πιά θεματοφύλακα αξιών, αλλά επιταχυντή της πνευματικής χρεωκοπίας.

Στηλιτεύουμε, για παράδειγμα, τα βιβλία γλώσσας του δημοτικού, διότι τα κατάντησαν κακέκτυπο του διαδικτύου, εθίζουν εξ απαλών ονύχων τα παιδιά στην χρήση του. Το σύνθημα σαφές: «Μόνο με εικόνες μαθαίνεις». Γνωρίζουμε όλοι μας ότι έφηβοι με εθισμούς, προέρχονται πολλές φορές από διαλυμένες οικογένειες, είναι παιδιά που δεν βίωσαν την ευλογημένη αγάπη, που ανατράφηκαν χωρίς το γονεϊκό πρότυπο, μπουκωμένα από υλικά αγαθά, δηλαδή, παιδιά χωρίς ελπίδα. Και όμως στα σχολικά βιβλία το πρότυπο δεν είναι η παραδοσιακή ελληνική οικογένεια. Όχι. Αυτό «μυρίζει» σκοταδισμό. Σε κείμενο με τίτλο «μία οικογένεια ανάμεσα στις άλλες», στο β’ τεύχος της γλώσσας στ’ Δημοτικού, περιγράφονται διάφορα «είδη» οικογενειών. Στο τέλος διαβάζουμε: «Όταν μεγαλώσω», λέει το παιδί – αφηγητής, «και κάνω δική μου οικογένεια δεν ξέρω ακόμα πώς θα μοιάζει…». (Το όνειρο βέβαια του κάθε νεοταξοσκώληκα είναι η εξής οικογένεια δύο θηλύγλωσσοι με σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης, που θα έχουν υιοθετήσει ένα παιδί).

Αν επιμένω στον ρόλο της οικογένειας, είναι επειδή και οι τρεις έρευνες που περιέχει το περιοδικό, συγκλίνουν σ’ αυτή την θέση: Κύριος εκπαιδευτής των παιδιών που παρουσίασαν εθισμό διαδικτυακό ήταν το οικογενειακό περιβάλλον, και κυρίως οι γονείς. Τα παιδιά μας έρχονται στον κόσμο χωρίς τηλεόραση, χωρίς διαδίκτυο, χωρίς κινητά. Όλα αυτά τα προσφέρει ο γονέας. Τα παιδιά με αδιαμόρφωτη ακόμη προσωπικότητα, «βομβαρδίζονται» από μία εμπειρία, που σχεδόν καταργεί τα όρια του πραγματικού και του μη πραγματικού. Οι αντικοινωνικές πράξεις, ακόμη και τα προσφάτως ανήκουστα εγκλήματα, είναι, πολλές φορές, αντιγραφές της τηλεοπτικής βίας ή διαδικτυακή «παιδαγωγία». Δυστυχώς τέτοιες μελέτες δεν φτάνουν ποτέ στις τηλεοπτικές εικόνες.

Αφήσαμε τα παιδιά μόνα και ανυπεράσπιστα μπροστά στις οθόνες και δρέπουμε του «καρπούς» τις εγκληματικής αδιαφορίας και σιωπής. Όμως «ο άνθρωπος, λέει ο Μπρέχτ, «για να νιώσει άνθρωπος, πρέπει να τον φωνάξεις». Να τον πεις άνθρωπο. Το παιδί, αν δεν ακούσει να μιλάνε για αγάπη, δεν θα νιώσει αγάπη. Αν δεν ακούσει να του μιλάνε για αξίες, δεν θα αισθανθεί την ανάγκη να αγωνισθεί για αξίες. Και έτσι ποτέ δεν θα γίνει παιδί με αξία. Ανάγκη, λοιπόν, να ξαναφέρουμε τις μεγάλες λέξεις στη ζωή μας. Όχι τα μεγάλα λόγια. Πρέπει να βγουν από τη ναφθαλίνη οι λέξεις καθήκον, ευθύνη, σεβασμός, αλληλεγγύη. Αλλιώς οι λέξεις, που εκφράζουν διεκδικήσεις και κατακτήσεις, θα εκτοπίσουν κάθε ίχνος συναισθηματισμού, κάθε ίχνος ανθρωπιάς από τη ζωή μας. Και τότε την λατρεία της τεχνολογίας θα αντικαταστήσει η τεχνολογία της λατρείας.
(Σ.Καρίκος, «Αλεξία», εκδ. Guterberg σελ. 142).