Απόστολος Θ. Δοξιάδης: Ο ανιδιοτελής ανθρωπιστής

του Μιχάλη Πυρίντζου*

Ο Απόστολος Δοξιάδης το πρώτο παιδί από τα οκτώ, που απέκτησε το ζεύγος Θωμά Δοξιάδη και Ευρυδίκης Ελληνίδου, γεννήθηκε στην Στενήμαχο Ανατολικής Ρωμυλίας το έτος 1873. Αριστούχος μαθητής του δημοτικού και του γυμνασίου, σπούδασε ιατρική στην Βιέννη με ειδικότητα παιδιάτρου. Όταν πήρε το πτυχίο της ιατρικής, επίσης με άριστα, ρωτήθηκε από τον καθηγητή του «πού σκόπευε να εγκατασταθεί και να εργασθεί».

Ο Δοξιάδης απάντησε: «Στην Σόφια». Ο καθηγητής, που γνώριζε και εκτιμούσε τα προσόντα και τις αρετές του, του είπε: «Η Σόφια είναι πολύ μικρό μέρος γιά σένα». Από την Βιέννη ο Απόστολος Δοξιάδης πήρε πολλά. Εκτός από το πτυχίο της ιατρικής εκεί ολοκλήρωσε την πολιτιστική καλλιέργειά του και την αγάπη προς την μουσική, το χορό και γενικώς τις Τέχνες. Όταν κατά την διάρκεια των σπουδών του κατάλαβε, ότι ο πατέρας του με δυσκολία, και πολλές φορές με δανεικά, του έστελνε το «μηνιάτικο» γιά τα έξοδά του, αποφάσισε να εργαστεί παράλληλα με τις σπουδές του γιά να ανακουφίσει την πολυμελή πατρική οικογένειά του από τα δικά του έξοδα. Στην αρχή άρχισε να παραδίδει ιδιαίτερα μαθήματα και αργότερα ανέλαβε και καθήκοντα ιεροψάλτη στον Ορθόδοξο ναό του Αγίου Γεωργίου, που ήταν ένας από τους δύο, που λειτουργούσαν στην Βιέννη.

Όταν ολοκλήρωσε τις σπουδές του αρχικώς εγκαταστάθηκε στην Στενήμαχο, γιά να είναι κοντά στους γονείς και αδέλφια, για να μπορεί έτσι να τους συμπαρίσταται. Αργότερα άνοιξε ιατρείο και στην Φιλιππούπολη, το οποίο λειτουργούσε ωρισμένες ημέρες της εβδομάδας. Η φήμη, ομως, του καλού ιατρού και ανθρώπου γρήγορα εξαπλώθηκε στην ευρύτερη περιοχή και έφθασε μέχρι την Σόφια. Πελάτες του ήταν απλοί χωρικοί αλλά και ανώτεροι αξιωματούχοι καθώς και μεγιστάνες του πλούτου. Όταν ο διάδοχος του βουλγαρικού θρόνου Βόρις αρρώστησε βαρειά, η βασίλισσα Λουίζα κάλεσε τον Δοξιάδη στα ανάκτορα γιά να αναλάβει την θεραπεία του γιού της.

Ο Έλλην ιατρός έκανε το καθήκον του και σε λίγες ημέρες ο Βόρις έγινε καλά. Το αυτό συνέβη, όταν ασθένησε αργότερα και ο πρίγκηπας Κύριλλος. Την επαγγελματική επιτυχία του ακολούθησε και η έντονη εθνική και κοινωνική δράση. Πίστευε, ότι η ιατρική δεν είναι επάγγελμα αλλά λειτούργημα και γιά τον λόγο αυτό ο ιατρός έχει καθήκον να προσφέρει τις υπηρεσίες του και σε άλλους τομείς. Το 1903 εκλέχθηκε από τους συμπατριώτες του πρόεδρος της ελληνικής κοινότητας Στενημάχου και πρόερος της Εφορείας των Σχολείων. Στην θέση αυτή διαδέχθηκε έναν ικανό, επιφανή και σθεναρό Έλληνα πατριώτη τον Αθανάσιο Επιτρόπου. Την ίδια χρονιά, πρωτοστάτησε στην ίδρυση του Ελληνικού Φιλαρμονικού Ομίλου «Ορφεύς», που λειτουργούσε τμήματα θεατρικών παραστάσεων, εκδρομών, μουσικής, αθλοπαιδιών, οργανωμένη βιβλιοθήκη και αναγνωστήριο. Όπως αναφέρει ο δημοσιογράφος Κώστας Δαφνής στο βιβλίο του «Απόστολος Δοξιάδης, ο Αγωνιστής και ο Ανθρωπος» ο Δοξιάδης παράλληλα με τις άλλες δραστηριότητες «κατηχούσε» νεαρός Στενημαχίτες στον Μακεδονικό Αγώνα, τους οποίους στην συνέχεια προωθούσε στα ελληνικά αντάρτικα σώματα.

Ο Στενημαχίτης στρατηγός Ιωάννης Αβράσογλου, που κατά την διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα έδρασε στην Μακεδονία, ως αρχηγός αντάρτικου σώματος, είχε στο σώμα του ομάδες αγωνιστών από την Ανατολική Ρωμυλία. Το έτος 1905 σε ηλικία 31 ετών, όταν πλέον ήταν επιτυχημένος ιατρός και κοινωνικός και εθνικός παράγοντας, νυμφεύθηκε την 20χρονη αγαπημένη του Ευανθία Μεζεβύρη, κόρη του μεγαλοκτηματία και τραπεζίτη Απόστολου Μεζεβύρη, με την οποία απέκτησε πέντε αγόρια. Το ένα πέθανε σε βρεφική ηλικία ενώ τα άλλα τέσσερα σπούδασαν στην Ευρώπη και αναδείχθηκαν άξιοι συνεχιστές του έργου του πατέρα τους. Η Ευανθία Μεζεβύρη, δεν ήταν μόνο ωραία στην εμφάνιση ήταν συγχρόνως και έξυπνη και καλλιεργημένη κοπέλα. Είχε σπουδάσει στο Παρθεναγωγείο του Σκορδέλη, όπου εκτός από τα γαλλικά, καλλιέργησε και την ωραία φωνή της.

Έπαιζε καλά μαντολίνο και ζωγράφιζε. Υπήρξε σπάνια σύζυγος, μητέρα και νοικοκυρά, προ πάντως όμως, εξαίρετη Ελληνίδα. Κατά την διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα και ιδιαίτερως το 1906 ο Ελληνισμός της Ανατολικής Ρωμυλίας υπέστη άγριο κύμα σαρωτικών διώξεων από στίφη Βουλγάρων. Ο Δοξιάδης, όμως, άφοβος και γενναίος δεν έπαψε ούτε στιγμή να αγωνίζεται σθεναρά γιά τα δίκαια των Ελλήνων. Γιά τους αγώνες του εκείνους καταδικάσθηκε κατ’ επανάληψιν από τα δικαστήρια. Το πογκρόμ της περιόδου εκείνης ανάγκασε χιλιάδες Ελλήνων να εγκαταλείψουν την Βουλγαρία και να μεταναστεύσουν σε άλλες χώρες, κυρίως στην Ελλάδα. Ο Δοξιάδης, όμως, παρέμεινε στην Στενήμαχο γιατί πίστευε στην Μεγάλη Ιδέα και στην Ανάσταση του γένους σε όλες τις περιοχές, που κατοικούνταν από αρχαιοτάτων χρόνων από Έλληνες και εξακολουθούσε να ανθεί σ’ αυτές ο Ελληνισμός.
Κατά την διάρκεια των βαλκανικών πολέμων επιστρατεύθηκε από το βουλγαρικό στρατό ως έφεδρος αξιωματικός.

Είναι ο δεύτερος Έλληνας ιατρός, που ενημέρωσε την ελληνική κυβέρνηση γιά τα σχέδια των Βουλγάρων να καταλάβουν την Θεσσαλονίκη πριν από τον ελληνικό στρατό. Τα παραπάνω βεβαίωσε ο Α. Φραντζής, ταγματάρχης τότε, σύνδεσμος της Ελλάδας στο βουλγαρικό στρατηγείο, λέγοντας, ότι αυτός ο ίδιος πήρε το μήνυμα από τον Δοξιάδη και το μετέδωσε στην ελληνική πρεσβεία της Σόφιας. Μετά την ήττα τους κατά τον Β’ Βαλκανικό Πόλεμο, οι Βούλγαροι άρχισαν νέες διώξεις κατά των Ελλήνων της Ανατολικής Ρωμυλίας. Με ύβρεις, προπηλακισμούς, πρόστιμα, φυλακίσεις τρομοκρατούσαν τους Έλληνες γιά να τους εξαναγκάσουν σε ακούσιο εκπατρισμό. Ο Δοξιάδης, συχνά καλούνταν στην αστυνομία γιά ανακρίσεις. Κατηγορήθηκε γιά εσχάτη προδοσία και παρέμεινε προφυλακισμένος γιά αρκετό χρόνο. Τελικώς τον απέλυσαν γιατί δεν μπόρεσαν να στηρίξουν την κατηγορία. Με την έκρηξη του πανευρωπαϊκού πολέμου η κατάσταση των Ελλήνων της Αν. Ρωμυλίας χειροτέρεψε.

Τότε ο Απόστολος Δοξιάδης αποφάσισε να εγκαταλείψει την Στενήμαχο και να εγκατασταθεί στην Ελλάδα. Τον Απρίλιο του 1915 έφθασε στην Αθήνα. Την εποχή εκείνη οι ιατροί της Αθήνας ασκούσαν γενική ιατρική. Οι ειδικότητες εθεωρούντο πολυτέλεια. Η ειδίκευση του Δοξιάδη στην παιδιατρική τον βοήθησε να αναλάβει την διεύθυνση του Παιδιατρικού Τμήματος της Πολυκλινικής Αθηνών. Το γεγονός αυτό τον κατέστησε ευρύτερα γνωστό και πολλαπλασίασε την πελατεία του.
Τον Μάιο του 1916 τοποθετήθηκε Σύμβουλος του Τμήματος Υγιεινής του Πατριωτικού Συνδέσμου Ελληνίδων. Τον Νοέμβριο του 1917 διορίσθηκε ιατρικός σύμβουλος του νεοϊδρυθέντος «Πατριωτικού Ιδρύματος Προστασίας Παιδιών». Το έτος 1918 ανέλαβε πρόεδρος της Επιτροπής Αλυτρώτων, με βασικό πρόγραμμα την απελευθέρωση της Θράκης.

Τον ίδιο χρόνο του ανατέθηκε και η εποπτεία της υγιεινής κατάστασης των προσφύγων, που ήταν εγκατεστημένοι στην περιοχή Αθηνών-Πειραιώς ενώ ήταν και αρχηγός της αποστολής περιθάλψεως και υγιειονομικής οργάνωσης των απελευθερουμένων ελληνικών χωρών. Το 1922-1924 ανέλαβε το υπουργείο Περιθάλψεως, που μετονομάσθηκε σε «Υπουργείο Πρόνοιας και Αντίληψης», συγκεντρώνοντας γιά πρώτη φορά όλες τις αρμοδιότητες των υπηρεσιών υγειας από τα άλλα υπουργεία. Μέχρι το 1928 ήταν πρόεδρος του «Πατριωτικού Ιδρύματος» ενώ από το 1924 μέχρι το 1932 πρόεδρος και του ΠΙΚΠΑ. Το 1928 ανέλαβε το νεοσύστατο υφυπουργείο Υγιεινής, σε κυβέρνηση Βενιζέλου και θέσπισε το νόμο «περί υγιεινής και προστασίας μητρότητας και των παιδικών ηλικιών». Επί υπουργείας του ιδρύθηκε η «Υγειονομική Σχολή Αθηνών».

Το έτος 1932 εκλέχθηκε «Αριστίνδην Γερουσιαστής».
Υπήρξε ο εμπνευστής και οργανωτής της προστασίας παιδικής ηλικίας. Στον Δοξιάδη οφείλονται: Η δημιουργία παιδικών σταθμών, η καθιέρωση της εβδομάδας του παιδικού και οι παιδικές κατασκηνώσεις.
Παράλληλα με την παιδιατρική και την πολιτική του δράση άφησε πίσω του και συγγραφικό έργο με επιστημονικές διατριβές και μελέτες.
Εκτός, όμως, από εθνικός αγωνιστής, κοινωνικός αναμορφωτής, επιστήμονας και πολιτικός ο Απόστολος Δοξιάδης υπήρξε και σωστός πατέρας.

Δίδαξε τα παιδιά του με λόγια αλλά και με το προσωπικό παράδειγμά του. Σε μία από τις γραπτές «υποθήκες» προς τα παιδιά του, μεταξύ άλλων, έγραφε: «Να αγαπιέστε μεταξύ σας γιά να διαιωνίσετε την ψυχή μου και το πνεύμα. Αγαπάτε την Πατρίδα σας. Μάθετε να μην ζητάτε τίποτε από εκείνη, παρά να της προσφέρετε ό,τι μπορείτε Προσπαθείστε να ζήσετε ανεξάρτητοι και ελεύθεροι άνθρωποι. Κάμνετε όσον το δυνατόν ολιγώτερους συμβιβασμούς και συγκαταβάσεις. Χαρακτήρα σωστό έχει μόνο όποιος προσπαθεί να τηρήσει την ελευθερίαν εις τας σκέψεις και τας πράξεις του. Αυτό επεδίωξα στην ζωή μου, αυτό να επιδιώξετε κι εσείς. Τότε και οι εχθροί σας θα σας σέβωνται.
Και πάλιν μην κλαύσετε. Χαρείτε την ζωήν σας και κρατήσατε υπερήφανα το όνομά σας».

Ο δημοσιογράφος Κώστας Δαφνής στο βιβλίο του, που αναφέρεται στην ζωή του Απόστολου Δοξιάδη γράφει σχετικώς: «Τα παιδιά του Δοξιάδη τήρησαν σαν ιερή παρακαταθήκη τις υποθήκες του πατέρα τους και συντήρησαν ευλαβικά την μνήμη των γονέων. Το παράδειγμα εκείνων στάθηκε οδηγός και ο φάρος τους. Δεν διέψευσαν τις ευχές της μάνας και τις προσδοκίες του πατέρα. Γιατί οι δύο εκείνοι αλύτρωτοι Ελληνες, ζυμωμένοι μέσα στις αγνότερες παραδόσεις του Ελληνισμού είχαν επιτύχει να λυτρωθούν από τα πάθη και να λατρέψουν την αρετή…».
Ο Απόστολος Δοξιάδης πέθανε στην Αθήνα την 10η Ιουλίου 1942 και ενταφιάσθηκε στο Α’ νεκροταφείο Αθηνών.

Η κηδεία του υπήρξε πάνδημη με συμμετοχή εκπροσώπου της κατοχικής κυβέρνησης, εκπροσώπων πολλών οργανώσεων και χιλιάδων λαού. Της νεκρώσιμης ακολουθίας προέστη ο αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός, που εκφώνησε και επικήδειο λόγο