Αντιλιακά: Ο ρόλος του φαρμακοποιού στην αντιλιακή προστασία

Ο Ήλιος έχει οξειες επιδράσεις στο δέρμα που ξεκινούν από το κοκκίνισμα, το έγκαυμα και φτάνουν τις φωτοδερματοπάθειες (ωρισμένα φάρμακα όπως τα οκνεϊκα προκαλούν φωτοευαισθησία). Επί πλέον η έκθεση στον ήλιο μπορεί να προκαλέσει την εμφάνιση χρωματικών δυσχωμιών, τις πανάδες. Όσον αφορά στις χρόνιες επιδράσεις στο δέρμα έχουμε την γήρανση που παρουσιάζεται με την μορφή ρυτίδων και ξηρότητας αλλά και σημαντικών παθολογιών όπως το μελάνωμα.

Ο φαρμακοποιός, όντας επιστήμονας υγείας σε καθημερινή επαφή με το κοινό, μπορεί να ενημερώσει τον καταναλωτή για την σημασία της προστασίας από τον ήλιο καθώς και να προτείνει μέτρα για την αποφυγή των αρνητικών συνεπειών του. Ειδικά για ανθρώπους που λαμβάνουν φάρμακα τα οποία προκαλούν φωτοευαισθησία. Ο φαρμακοποιός όντας γνώστης των δερμοκαλλυντικών (δηλαδή των σκευασμάτων για την υγεία της επιδερμίδας) είναι ο κατάλληλος επαγγελματίας για να προτείνει τα αντιηλιακά μέσα για την προστασία του καταναλωτή σε συνάρτηση με τον τύπο δέρματος αλλά τις ανάγκες των ανθρώπων.

ΗΛΙΟΣ ΚΑΙ ΔΕΡΜΑ

Η ηλιακή αντινοβολία που φτάνει στο έδαφος είναι η συνισταμένη τριών ακτινοβολιών: Της άμεσης ηλιακής ακτινοβολίας, της ακτινοβολίας που διαχέεται από τον ουρανό και εκείνης που αντανακλάται από το έδαφος. Ωστόσο, η ένταση των ακτινοβολιών μπορεί να τροποποιηθεί από ωρισμένους παράγοντες. Οι παράμετροι που επηρεάζουν την ηλιακή ακτινοβολία άρα και το αποτέλεσμά της είναι:

– Το γεωγραφικό πλάτος: Στην τροπική ζώνη η ακτινοβολία είναι κάθετη.
– Η εποχή: Στις εύκρατες ζώνες ο μέγιστος αριθμός με ηλιοφάνεια είναι ο Ιούλιος.
– Το υψόμετρο: Κάθε 300 μέτρα η ενέργεια UVB αυξάνεται κατά 4%.
– Η ώρα: Η κλίση του ήλιου διαφέρει ανάλογα με την ώρα.
– Ο βαθμός υγρασίας της ατμόσφαιρας: Όσο πιο ξηρός είναι ο καιρός, τόσο μεγαλύτερη είναι η ένταση των ακτινοβολιών. Όσο πιο υγρός είναι ο αέρας, τόσο περισσότερο η ακτινοβολία διαθλάται και διαχέεται. Όταν ο καιρός είναι συννεφιασμένος υπάρχει κίνδυνος εγκαυμάτων διότι τα σύννεφα αφήνουν να περάσει ένα ποσοστό UVB ακτινοβολίας.

– Η αντανάκλαση: Οι λευκές επιφάνειες (χιόνι, έδαφος..) αντανακλούν το 85% της ακτινοβολίας. Η άμμος αντανακλά περίπου 15-30%. Έτσι ακόμη και κάτω από την ομπρέλα υπάρχει ακτινοβολία. Το νερό αντανακλά το 5-10% των ακτίνων.
– Η ρύπανση.
Όσον αφορά στις βιολογικές επιδράσεις του ήλιου, στις ευεργετικές περιλαμβάνονται η σύνθεση βιταμίνης D3, το μαύρισμα, η ευεξία και καλή διάθεση καθώς και η βελτίωση ορισμένων δερματικών παθήσεων όπως η ψωρίαση, η σμηγματορροϊκή δερματίτιδα, το ατοπικό έκζεμα. Οι επιβλαβείς επιδράσεις είναι η ηλίαση, ηλιακό ευρύθημα, η αγγειοδιαστολή, θερμοπληξία, η γρήγορη γήρανση του δέρματος και των οφθαλμών, η ανοσοκαταστολή, οι καρκίνοι του δέρματος, η αφυδάτωση, οι μελαχρωματικές κηλίδες, οι φωτοευαισθησίες, η πρόκληση και επιδείνωση ωρισμένων δερματικών παθήσεων (ερυθηματώδης λύκος, υποτροπιάζων έρπης, ροδόχρους ακμή, ηλιακός κνησμός κτλ.).

Το δέρμα αντιδρά στην έκθεση στον ήλιο με την μελάχρωση, ένα φαινόμενο κατά το οποίο πραγματοποιείται το μαύρισμα και εμπλέκονται τα μελανινοκύτταρα τα οποία παράγουν την μελανίνη. Ο αριθμός των μελανινοκυττάρων είναι περίπου ο ίδιος σε όλα τα άτομα και μειώνεται με την ηλικία. Η μελανίνη μετά την σύνθεσή της μεταφέρεται στα κερατινοκύτταρα χαρίζοντας το μαύρισμα. Οι μελανίνες με την σειρά τους διακρίνονται σε ευμελανίνες που έχουν χρώμα καστανόμαυρο και παρέχουν σημαντική προστασία. Αποτελούν το καλύτερο φυσικό αντιηλιακό φίλτρο. Η άλλη κατηγορία είναι οι φαιομελανίνες, οι οποίες έχουν χρώμα κιτρινοκόκκινο, δεν παρέχουν φωτο προστασία και απελευθερώνουν ελεύθερες ρίζες με αρνητική επίδραση για τις δομές του δέρματος. Αυτοί οι δύο τύποι μελανίνης βρίσκονται σε διάφορες αναλογίες που εξαρτώνται από το άτομο, δίνοντας έτσι στον καθένα διαφορετικό μαύρισμα και διαφορετική προστασία. Από αυτά τα γεννητικά χαρακτηριστικά καθορίζονται το χρώμα των μαλλιών και του δέρματος, η παρουσία ή όχι φακίδων, η φωτοευαισθησία που όλα μαζί αποτελούν τον φωτότυπο του κάθε ανθρώπου

Τα άτομα που διατρέχουν κίνδυνο είναι τα μωρά τα οποία δεν πρέπει να εκτίθονται στον ήλιο, τα παιδιά, τα άτομα με ανοιχτόχρωμο δέρμα και με φακίδες, τα άτομα τα ευαίσθητα σε φωτοδερματίτιδες, τα άτομα που λαμβάνουν φάρμακα τα οποία προκαλούν φωτοευαισθησία, τα ηλικιωμένα άτομα.

ΔΕΙΚΤΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

Στις συσκευασίες όλων των αντιηλιακών προϊόντων αναγράφονται δείκτες προστασίας κατά των UVB και κατά των UVA ακτινοβολιών. Ο λόγος τους ονομάζεται δείκτης SPF. Τα τελευταία χρόνια ο ανώτερος δείκτης προστασία είναι SPF 50+ η ακτινοβολία που προκαλεί έγκαυμα.

Ο δείκτης προστασίας UVB (ultraviolet burning) εκφράζει τη σχέση ανάμεσα στην ελάχιστη ερυθηματώδη δόση (ΕΕΔ: χρόνος έκθεση που απαιτείται για την εμφάνιση ελάχιστου ερυθήματος) που μετράται σε δέρμα προστατευμένο με το αντιηλιακό και ΕΕΔ που μετράται σε δέρμα μη προστατευμένο.

Ο δείκτης προστασίας UVA (ultraviolet aging), η ακτινοβολία που προκαλεί γήρανση) εκφράζει την μέτρηση του δείκτη άμεσης μελάχρωσης (IDP) και του δείκτη επιβραδυνόμενης μελάχρωσης (DPP).

ΑΝΤΙΗΛΙΑΚΑ
Αντιηλιακά είναι τα δερμοκαλλυντικά που προορίζονται για την προστασία του ανθρώπου από τις υπεριώδες ακτίνες και πρέπει να παρέχουν προστασία από τις ακτίνες UVB και UVA. Επί πλέον τα προϊόντα αυτά πρέπει να μην προκαλούν βλάβες, να είναι ανεκτά, σταθερά, αδιάβροχα και να μην επηρεάζονται από την εφίδρωση. Τα αντιηλιακά προστατεύουν το δέρμα από το σύνολο των βλαβερών ηλιακών ακτινοβολιών ώστε να αποφευχθεί το έγκαυμα, η γήρανση, ο καρκίνος του δέρματος, οι φωτοδερματίτιδες.

Ο φαρμακοποιός έχει σημαντικό συμβουλευτικό ρόλο στην επιλογή αντιηλιακού διότι αξιολογεί πολλές παραμέτρους ανάλογα με τις ανάγκες του καταναλωτή. Πιο συγκεκριμένα καθορίζει τον φωτότυπο του ατόμου, τον τύπο του δέρματος, την ενδεχόμενη λήψη φαρμάκων που προκαλούν φωτοευαισθησία, την ύπαρξη ή όχι παθολογίας που επιδεινώνεται από το ηλιακό φώς. Επί πλέον ο φαρμακοποιός προτείνει την κατάλληλη φαρμακοτεχνική μορφή του προϊόντος. Τα άτομα με ξηρό δέρμα θα προτιμήσουν κρέμες – γαλακτώματα.

Τα άτομα με λιπαρό δέρμα θα προτιμήσουν τα πολύ ρευστά γαλακτώματα. Ο φαρμακοποιός τονίζει ότι ο σκοπός της ηλιακής προστασίας δεν είναι να παραταθεί υπερβολικά η διάρκεια της έκθεσης, αλλά να μειωθούν οι βλάβες που συνδέονται με έκθεση στον ήλιο. Έτσι ο φαρμακοποιός συστήνει πρόσθετα μέτρα για την προστασία από τον ήλιο. Αυτά είναι η χρήση λευκών ρούχων, η χρήση του αντιηλιακού σε αρκετή ποσότητα και η ομοιογενής εφαρμογή.

Η πρώτη εφαρμογή θα πρέπει να είναι μισή ώρα πριν την έναρξη της έκθεσης και πρέπει να υπάρχει επανάληψη της εφαρμογής μετά από μία ώρα. Η εφαρμογή θα πρέπει να είναι ανεξαρτήτως βαθμού μαυρίσματος. Όσον αφορά τις ειδικές κατηγορίες καταναλωτών οι έγκυες γυναίκες και αυτές που λαμβάνουν ορμόνες θα πρέπει να έχουν την μέγιστη προστασία για να αποφύγουν την εμφάνιση καφέ κηλίδων.

Τα βρέφη θα πρέπει να μην εκτίθενται στον ήλιο, να φορούν καπέλλο, να πίνουν υγρά και να εφαρμόζουν αντιηλιακό με φυσικά και όχι χημικά φίλτρα. Τα παιδιά με την σειρά τους πρέπει να εκτείθενται στον ήλιο με μέτρο με αντιηλιακό υψηλής προστασίας. Για όλες τις ηλικίες επιβάλλεται η χρήση γυαλιών ηλίου. Τέλος για τους εφήβους ο φαρμακοποιός υπενθυμίζει ότι ο ήλιος επιδεινώνει την ακμή.

ΑΛΛΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΝΤΙΗΛΙΑΚΩΝ

Πέρα από την χρήση αντιηλιακών σκευασμάτων ο φαρμακοποιός μπορεί να προτείνει συμπληρώματα διατροφής που προστατεύουν το δέρμα από τον ήλιο καθώς και βοηθούν στο μαύρισμα. Επίσης υπάρχουν δερμοκαλλυντικά προϊόντα μετά την έκθεση στον ήλιο που βοηθούν στην ενυδάτωση και θρέψη του δέρματος καθώς και αποτρέπουν το ξεφλούδισμα παρατείνοντας την διάρκεια του μαυρίσματος.

Επιπροσθέτως ο φαρμακοποιός μπορεί να προτείνει σκευάσματα για την αντιμετώπιση ηλιακών εγκαυμάτων που έχουν δράση καταπραϋντική, μαλακτική, αντιφλεγμονώδη, αναγγενητική. Τέλος σε περίπτωση εμφάνισης πανάδων ο φαρμακοποιός συμβουλεύει για τα κατάλληλα προϊόντα αποχρωματισμού.

Εν κατακλείδι διαπιστώνουμε ότι ο ήλιος μπορεί να προκαλέσει προβλήματα και συνεπώς ο φαρμακοποιός παίζει σπουδαίο ρόλο. Σε μια εποχή που η παραπληροφόρηση και η ελλιπής γνώση των αντιηλιακών μέτρων προστασίας έχει οδηγήσει σε έξαρση εμφάνισης παθολογιών του δέρματος, ο επιστήμονας υγείας φαρμακοποιός αποτελεί πυλώνα ενημέρωσης για το κοινό, βοηθώντας με αυτό τον τρόπο στην προστασία της δημόσιας υγείας.
*Φαρμακοποιός