Η προσωπικότητα του Émile Zola

«Κανένας δεν μπορεί να αρνηθεί την σημασία
του Ζολά σαν κοινωνικού συγγραφέα….
Το σύνθημά του ύστερα από τον Φουριέ ήταν η αρμονία «του κεφαλαίου της εργασίας και του ταλάντου». Το έργο αυτό αποτελεί
το κοινωνικοπολιτικό πρόγραμμα του μεταρρυθμιστή
Ζολά που προσπαθεί να μπει στη μεγάλη λεωφόρο του σοσιαλισμού.»

Του Ανδρέα Αγτζίδη 

Ξεχωριστή θέση κατέχει στα γαλλικά γράμματα ο Αιμίλιος Ζολά (1840-1902), ονομαστός συγγραφεύς, αρχηγός της νατουραλιστικής σχολής. Γεννήθηκε στο Αιξ της Προβηγκίας. Ο πατέρας του ήταν μηχανικός. Ο Zola ανήκει στις σπάνιες φυσιογνωμίες που ξεπροβάλλουν μέσα από ένα έθνος και ύστερα πια ανήκουν σε όλα τα έθνη. Έφυγε από τη γενέτειρα του και μετοίκησε στο Παρίσι, όπου στην αρχή εργάστηκε σαν εμποροϋπάλληλος. Δεν άργησε όμως να ανέβη τα σκαλοπάτια της διανόησης και να καταλάβει σημαντική θέση στη δημοσιογραφία σαν κριτικός. Από το 1865 ο Ζολά αρχίζει τη δημιουργική του δράση σαν εκπρόσωπος του νατουραλισμού, ο οποίος αποτελεί καλλιτεχνική εφαρμογή του θετικισμού στη φιλολογία.

Η θέση του στην παγκόσμια ιστορία

Ο Ζολά ανήκει στις περίεργες εκείνες προσωπικότητες της ιστορίας που παίρνουν ξεχωριστή θέση στην παγκόσμια ιστορία.

Με τα μυθιστορήματά του Τερέζα Ρακών (1867) και Μαγδαληνή Φέρω (1868), όπου περιγράφει το κτήνος εις τον ανθρώπων, ήταν γνωστή η εκδήλωση του νατουραλισμού του. Η θεωρία της κληρονομικότητας και τα έργα του Κλέων Μπερνάρ που αναφέρονται στην πειραματική ιατρική, συντέλεσαν στη διαμόρφωση των μυθιστορηματικών απόψεων του Ζολά.

Η οικονομικό-κοινωνική κρίση του 1860-1870, συντέλεσε ώστε η δημιουργία του να μετατεθώ από το βιολογικό επίπεδο στο κοινωνικό. Η εικοστούς σειρά έργων με τον τίτλο Λε Ρούγκεν Μάκαρ, όπου δίνει την βιολογική και κοινωνιολογική ιστορία μιας οικογένειας της εποχής της δεύτερης αυτοκρατορίας, αποτελεί την τελειώτερη εκδήλωση του ύφους του.

Η θεωρία της κληρονομικότητας απετέλεσε την αφετηρία μόνο των σκέψεων του Ζολά. Και δεν παίζει σπουδαίο ρόλο παρά μονάχα σε μερικά μυθιστορήματά του.

Ο Ζολά δεν μένει ξένοιαστος απ’ τις πολιτικοκοινωνικές ζυμώσεις της εποχής του, παίρνει σ’ όλη την κίνηση και το μυθιστόρημά του Εργασία (1901), κηρύσσει την κοινωνική ταξική συνεργασία. Το σύνθημά του ύστερα από τον Φουριέ ήταν η αρμονία «του κεφαλαίου της εργασίας και του ταλάντου». Το έργο αυτό αποτελεί το κοινωνικοπολιτικό πρόγραμμα του μεταρρυθμιστή Ζολά που προσπαθεί να μπει στη μεγάλη λεωφόρο του σοσιαλισμού.

Ο αντικληρικαλισμός του

Ο Ζολά ήταν πολύ επίκαιρος όταν επιτέθηκε κατά των κληρικών το 1890. Σ’ ένα από τα μυθιστορήματα της τριλογίας εις το Λουντ (1894) αποκαλύπτει τα παραμύθια για τα θαύματα.

Σ’ ένα μισοτελειωμένο έργο, που δεν πρόφτασε να ολοκληρώσει Η δικαιοσύνη, κάνει λόγο για αλληλεγγύη και ονειροπολεί τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης, με καθοδήγηση την Γαλλία.

Στην εποχή του, όλα τα έργα του Ζολά έπαιξαν σπουδαίο ρόλο. Κανένας δεν μπορεί να αρνηθεί την σημασία του Ζολά σαν κοινωνικού συγγραφέα.

Θεσσαλονίκη, 28 του Νοέμβρη 1949

———————-

(*) Ο Ανδρέας Αγτζίδης (1926-2018) ήταν εκπαιδευτικός. Δίδαξε στο Κιλκίς και στην Αθήνα. Το κείμενο αυτό περιλαμβάνεται στο βιβλίο του με τίτλο «Διδακτικές και κοινωνικές βολές», εκδ. Histrorical Quest, Αθήνα, 2020.