Η Ευρωβουλή ζητά να ξαναγίνει μουσείο η Αγιά Σοφιά Τραπεζούντος

Υπερψηφίσθηκε την Τετάρτη 12.3.14 στην ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου η τροπολογία που κατέθεσε ο ευρωβουλευτής Γιώργος Χατζημαρκάκης για τον ιστορικό ναό της Αγίας Σοφίας Τραπεζούντος.
Η τροπολογία που κατέθεσε ο Χατζημαρκάκης για την αλλαγή χρήσης του βυζαντινού ναού της Αγίας Σοφίας από τζαμί σε μουσείο συντάχθηκε και κατατέθηκε σε συνεργασία με την εθελοντική οργάνωση «Εύξεινο Λέσχη Ευρωπαίων πολιτών», το ΠΑΣΠΕ, την ΠΟΠΣ, την ΟΣΠΑ, την ΟΣΕΠΕ. Για το σκοπό αυτό άλλωστε οι φορείς αυτοί, σε συνεργασία με τον ευρωβουλευτή έχουν οργανώσει από το Καλοκαίρι του 2013 και πραγματοποιούν από τις 5 έως τις 8 Απριλίου σχετική ημερίδα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Αξίζει να σημειωθεί, ότι η τροπολογία εγκρίθηκε στο πλαίσιο της έκθεσης προόδου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την Τουρκία. Η τροπολογία αποτελεί την ακροτελεύτια αναφορά στο άρθρο 24, το οποίο αναφέρεται στον τομέα της ελευθερίας της σκέψης, της συνείδησης και της θρησκείας στην Τουρκία.
Ενδεικτικό της σημασίας που έχει η υιοθέτηση της τροπολογίας για ένα σημαντικό μνημείο του ποντιακού Ελληνισμού, είναι ότι τίθεται ακριβώς μετά την αναφορά για το Οικουμενικό Πατριαρχείο, όπου το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζητεί την ταχεία επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης και τη δημόσια χρήση του εκκλησιαστικού τίτλου του Οικουμενικού Πατριάρχη.
Σύμφωνα με την ψηφισμένη πλέον απόφαση, ζητείται από το Ανώτατο δικαστήριο Γιαρκιτάν της Τουρκίας να ανακαλέσει την απόφασή του, με την οποία μετέτρεψε τον ιστορικό ναό της Αγίας Σοφίας στην Τραπεζούντα σε τζαμί. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο παράλληλα αποφάσισε να ασκήσει πιέσεις για την άμεση επαναλειτουργία της Αγίας Σοφίας ως μουσείου.
“Είναι ίσως η πρώτη φορά στα χρονικά του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που εγκρίνεται μια τροπολογία, η οποία κατατίθεται την τελευταία στιγμή, σε μια τόσο σημαντική έκθεση. Ευχαριστώ τους συναδέλφους που κατανόησαν πλήρως τη σημασία του αιτήματος, παρά τη διαφωνία της εισηγήτριας της έκθεσης. Ήταν πραγματικά μια δύσκολη στη λήψη της αλλά πολύ σημαντική απόφαση η οποία ανταποκρίνεται στις προσδοκίες και το αίτημα του ποντιακού Ελληνισμού”, δήλωσε ο Γιώργος Χατζημαρκάκης.

Το ιστορικό
Από το Καλοκαίρι του 2013 άλλαξε η λειτουργία του ναού της Αγίας Σοφίας Τραπεζούντας, από μουσείο, που λειτουργούσε τα τελευταία πενήντα χρόνια και έτσι διασώθηκε ο εσωτερικός της πλούτος, σε ισλαμικό τέμενος.
Ο ελληνοχριστιανικός ναός της Αγίας Σοφίας Τραπεζούντος έχει ως περίοδο πρώτης ανέγερσης του τον 5ο αιώνα μ.Χ.. Ο σημερινός ναός, είναι καθίδρυμα του 13ου αιώνα, ενός μεγάλου ηγεμόνα της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντος, του αυτοκράτορα Μανουήλ Α΄ Μεγάλου Κομνηνού. Στο εσωτερικό του, φέρει εξαίρετες βυζαντινές αγιογραφίες μωσαϊκό δάπεδο και μοναδικό ανάγλυφο διάκοσμο, λαμπρά δείγματα πολιτισμού αιώνων. Μεγάλης αξίας δείγμα της πνευματικής ακμής, των δημιουργών και της εποχής του, αποτελεί η δύναμη του μνημείου για ενσωμάτωση στις προσόψεις του και στοιχεία ανατολικών πολιτισμών από γεωργιανά, αρμένικα και σελτζουκικά πρότυπα.
Είναι επιστημονικώς τεκμηριωμένο ότι το εκλεκτό και μοναδικό αυτό μνημείο, μετά την άλωση της Τραπεζούντας το 1461, είχε μετατραπεί αρχικώς από τους Οθωμανούς, σε τζαμί (1573-1609). Το 1964 και αφού μεσολάβησε ένα διάστημα, (1958-1962), χρήσης του μνημείου ως οπλοστασίου και νοσοκομείου, η Αγία Σοφία Τραπεζούντας, παρά τις όποιες καταστροφές υπέστη, επισκευάσθηκε και αποκαταστήθηκε από το πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου εν μέρει. Από τότε και έως το Καλοκαίρι του 2013, λειτούργησε ως Μουσείο.
Από τον Ιούλιο του 2013 όμως, μετά από δικαστική διαμάχη σαράντα χρόνων, μεταξύ γενικής διεύθυνσης Βακουφίων και υπουργείου πολιτισμού και Τουρισμού, το ανώτατο δικαστήριο της Τουρκίας (Yargitay) εξέδωσε σχετική απόφαση, σύμφωνα με την οποία η αρμοδιότητα για το μνημείο μεταβιβάσθηκε από το υπουργείο τουρισμού της Τουρκίας, στη γενική διεύθυνση Βακουφίων, η οποία στη συνέχεια, με σχετική απόφασή της έδωσε άδεια επαναλειτουργίας του, ως ισλαμικού τεμένους. Είναι όμως γνωστό ότι το γεγονός αυτό, σύμφωνα με τις διεθνείς συμβάσεις, αντίκειται στην αρχή σεβασμού της ιστορικής ταυτότητας του μνημείου.
Μάλιστα, εκτός από τις φθορές που αναπόφευκτα προκλήθηκαν κατά τη διάρκεια των επεμβάσεων για την κάλυψη των μαρμαροθετημάτων του δαπέδου και των τοιχογραφιών, τίθεται σε κίνδυνο η ακεραιότητα του μοναδικού ζωγραφικού διακόσμου του μνημείου, ο οποίος παραμένει καλυμμένος μέχρι και σήμερα, υπό μη ενδεδειγμένες επιστημονικά συνθήκες. Άλλωστε, η απόκρυψη των σπουδαίων μαρμαροθετημάτων, και τοιχογραφιών, αντίκειται στις διεθνείς συμβάσεις που επιβάλλουν την απρόσκοπτη πρόσβαση του επισκέπτη στα σπουδαία καλλιτεχνικά δημιουργήματα, ενώ συνιστά σαφώς διακριτή μεταχείριση με βάση το θρήσκευμα.
Το κείμενο είναι από τα στοιχεία που κατέθεσε υπ’ όψιν του Γιώργου Χατημαρκάκη και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ο ιστορικός ερευνητής και συγγραφέας Στέφανος Τανιμανίδης, συντονιστής της προσπάθειας επαναλειτουργίας της Αγίας Σοφίας ως μουσείου.