Το τρενάκι Decauville στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918) Γραμμές του στην Παιονία και γενικά στη Μακεδονία

Η γραμμή Decauville (Ντεκωβίλ)

Γράφει ο Χρήστος Π. Ίντος

Decauville ονομάστηκε ειδική σιδηροδρομική γραμμή μικρού διαμετρήματος και ελαφρού υλικού που επινοήθηκε από τον Γάλλο μηχανικό, πολιτικό και βιομήχανο Pol Decauville (1846-1922). Σπούδασε και στη συνέχεια συμμετείχε στις βιομηχανικές και γεωργικές επιχειρήσεις του πατέρα του, τις οποίες διηύθυνε μέχρι το 1871. Διετέλεσε δήμαρχος και γερουσιαστής. Συμμετείχε σε επιτροπές αγώνων και διεθνών εκθέσεων της χώρας του. Το 1875 ίδρυσε κατασκευαστική εταιρεία που έφερε το όνομά του. Παρήγαγε βιομηχανικούς σιδηροδρόμους, βαγόνια και ατμομηχανές. Η παραγωγή των πρώτων αυτοκινήτων συνδέθηκε με το όνομά του.

Η σιδηροδρομική γραμμή που εφεύρε συντίθεται και αποσυντίθεται χωρίς δαπανηρές εγκαταστάσεις υποστρώματος. Οι σιδηρές ράβδοι των γραμμών τοποθετούνταν σε απόσταση 40, 50, 60 εκατοστών του μέτρου και ζύγιζαν 5-6 χιλιόγραμμα ανά τρέχον μέτρο. Τα εξαρτήματά της γραμμής ήταν παραπλήσια των μεγάλων σιδηροδρομικών γραμμών. Τα βαγόνια ήταν μικρά, χωρητικότητας 1/3, ½, ¾ και ενός κυβικού  μέτρου. Η εγκατάσταση της γραμμής δεν ήταν δαπανηρή, χρησιμοποιείτο για την μεταφορά υλικών κατά την εκτέλεση τεχνικών έργων, σε μεταλλεία, για τον ανεφοδιασμό στρατευμάτων κατά τη διάρκεια πολεμικών επιχειρήσεων και σε γραμμές μικρών αποστάσεων για την μεταφορά επιβατών. Τα βαγόνια ήταν χειροκίνητα ή κινούμενα με τη βοήθεια ατμοκίνητων και πετρελαιοκίνητων μηχανών.

Το τρενάκι Decauville από το 1888 υιοθετήθηκε από τον γαλλικό στρατό ως μέσο μεταφοράς πολεμικών εφοδίων. Γραμμές του εγκαταστάθηκαν σε πολλά μέρη του κόσμου σε περιόδους εκστρατευτικών επιχειρήσεων, Μαγαδασκάρη, Μαρόκο και αλλού. Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918) έγινε στρατιωτικό πρότυπο μεταφοράς. Γάλλοι και Άγγλοι κατασκεύασαν στα μέτωπα χιλιάδες μίλια σιδηροδρομικών γραμμών του είδους αυτού. Η απόσταση των γραμμών ήταν των 60 εκατοστών. Φορτωμένα βαγόνια ξεκινούσαν από σταθμούς, αποθήκες και έφθαναν στα μέτωπα.

Τεχνικά έργα της ΑΝΤΑΝΤ στο Μακεδονικό Μέτωπο και ο σιδηρόδρομος

Τα συμμαχικά στρατεύματα Γάλλων, Άγγλων, Σέρβων, Ιταλών, Ρώσων (Αντάντ) που εγκαταστάθηκαν στο Μακεδονικό Μέτωπο (1915-1918) στην ακτίνα δράσης τους, ασχολήθηκαν με την κατασκευή έργων που διευκόλυναν την παραμονή, την κίνηση των στρατευμάτων και των μέσων τους. Ήταν δρόμοι, σιδηρόδρομοι, γέφυρες, αεροδρόμια, ακόμη δίκτυα ύδρευσης, αναδιάρθρωση καλλιεργειών, εμπόριο, βιομηχανία, αρχαιολογία, καταπολέμηση επιδημιών, οργάνωση υπηρεσιών, έρευνα της χλωρίδας και της πανίδας, εκπαίδευση κλπ.

Την περίοδο παραμονής τους στη Μακεδονία χρησιμοποίησαν το υφιστάμενο σιδηροδρομικό δίκτυο για τις μετακινήσεις τους και στη συνέχεια για τον εφοδιασμό του στρατού με μέσα διατροφής και πολέμου. Οι γραμμές που διέρχονται από το Ν. Κιλκίς, Θεσσαλονίκης-Σερρών και Θεσσαλονίκης-Σκοπίων αξιοποιήθηκαν στο έπακρο. Σημαντικό ρόλο είχε και η τότε γραμμή Πολυκάστρου-Καλίνδριας που ένωνε τις προαναφερθείσες γραμμές. Είχε μήκος  26.566 χλμ. και λειτούργησε μέχρι το 1922.

Όταν οι δυνάμεις της Αντάντ προωθήθηκαν σε ορεινούς όγκους και σε άλλες περιοχές, η αναγκαιότητα της προώθησης των εφοδίων έγινε δυσχερέστερη. Το γεγονός οδήγησε στην κατασκευή κανονικών σιδηροδρομικών δικτύων αλλά και  γραμμών Decauville πλάτους 60 cm.

α. Στον Νομό Κιλκίς κατασκευάστηκαν και τα δύο είδη γραμμών. Οι γραμμές Decauville τοποθετήθηκαν στους ορεινούς όγκους, όπου η μεταφορά πολεμοφοδίων ήταν δυσκολότερη σε σχέση με τις πεδινές. Γραμμή κανονικού πλάτους ήταν η Γαλλικού – Ασσήρου που κατασκευάστηκε από τον αγγλικό στρατό μετά την είσοδο των βουλγαρικών δυνάμεων στην περιοχή Σιδηροκάστρου. Η ενέργεια εκείνη διέκοψε τη σιδηροδρομική σύνδεση της Θεσσαλονίκης με τις Σέρρες και την Ανατολική Μακεδονία και κατέστησε δύσκολο τον ανεφοδιασμό του Μετώπου του Στρυμόνα. Η γραμμή προεκτείνονταν στην περιοχή των λιμνών Λαγκαδά και Βόλβης, έφθανε στον Σταυρό και από εκεί  ως την Ασπροβάλτα. Από την ίδια γραμμή και από το ύψος της Νέας Σάντας ξεκινούσε άλλη που κατέληγε στα παρακείμενα ΒΑ υψώματα.

Οι γραμμές ήταν Κρηστώνης – Κιλκίς – Κεντρικού, Μεταλλικού – περιοχής ΒΑ της λίμνης Αρτζάν, όπου συναντούσε την ενωτική Πολυκάστρου – Καλίνδριας, Ενωτική Πολυκάστρου – Πευκοδάσους και τέλος στις ΒΑ πλαγιές των Κρουσίων Ισώματος – Ξυλούπολης. Τις κατασκεύασαν και τις χρησιμοποίησαν οι βρετανικές δυνάμεις.

Γραμμή Decauville υπήρχε στην Παιονία στον τομέα των γαλλικών δυνάμεων. Ξεκινούσε από τον παλαιό ΣΣ Γουμενίσσης, διέρχονταν από την Αξιούπολη και κατέληγε στην περιοχή του Σκρα διερχόμενη από την κοιλάδα του Κοτζά Ντερέ (Μεγάλου Ρέματος) . Είχε μήκος 19 χλμ. Στη Wikipedia διαβάζουμε για μήκος 13,5 χλμ (οκτώ μίλα) και κατασκευή το 1917-18. Αιτία της κατασκευής  ήταν η αποτυχία κατάληψης της οχυρής τοποθεσίας του Σκρα την άνοιξη του 1917. Τη σχετική απόφαση την πήρε ο στρατηγός Γκιγιωμά. Μέρος της κατασκευής ξεκίνησε στις αρχές του 1918. Εργάστηκαν εντατικά λόχος σκαπανέων του Γαλλικού Στρατού, δύο λόχοι από τη Μαδαγασκάρη, λόχος Μουσουλμάνων και αυτόχθονες κάτοικοι της περιοχής. Από τον Απρίλιο του 1918 συμμετείχαν και Σέρβοι στρατιώτες.

Η γραμμή είχε προέκταση από την Αξιούπολη προς τη Γουμένισσα παράλληλα με την αμαξιτή οδό που ενώνει τις δύο κωμοπόλεις. Εξυπηρετούσε τη μεταφορά πολεμοφοδίων από τις κεντρικές αποθήκης του γαλλικού στρατού που βρίσκονταν πάνω στην οδό αυτή. Ήταν γνωστές ως αποθήκες grand parc d’ artillerie – Annece de Gumendje.

Εναέριος σιδηρόδρομος (τελεφερίκ) σε ύψος 600 μ. συνέδεε τη γραμμή προς Σκρα με την περιοχή της Κούπας. Χρησίμευσε για τη μεταφορά πολεμοφοδίων από αποθήκες της περιοχής προς την πρώτη γραμμή του Μετώπου. Κατασκευάστηκε από λόχο σκαπανέων. Το έργο ήταν έτοιμο τον Μάρτιο του 1918. Από τις εγκαταστάσεις  των γραμμών Decauville στην περιοχή μας διασώζονται πολλά τεκμήρια κατά μήκος του Κοτζά Ντερέ (Μεγάλου Ρέματος), από την περιοχή της Αξιούπολης ως τη λίμνη Μεταλλείου. Τμήματα γραμμής, γέφυρες κλπ.

β. Στην Πιερία το 1918 κατασκευάστηκε γραμμή Decauville για τη μεταφορά λιγνίτη από τα λιγνιτωρυχεία του χωριού Μοσχοπόταμος στην Σκάλα Βρωμερής, τη σημερινή Καλλιθέα. Σκοπός να χρησιμοποιηθεί ο λιγνίτης ως καύσιμη ύλη από τις δυνάμεις της Αντάντ στη Θεσσαλονίκη και σε άλλα μέρη του Μακεδονικού Μετώπου. Η ίδια γραμμή χρησιμοποιήθηκε και στα μετέπειτα χρόνια για τον ίδιο σκοπό αλλά και για την μεταφορά επιβατών με το τρενάκι. Εγκαταλείφθηκε το 1929.

γ. Στην Ημαθία, στη βορειανατολική πλευρά του Βέρμιου, υπήρχε εγκατάσταση Decauville για τη μεταφορά ξυλείας από το βουνό προς τοπικές ξυλουργικές μονάδες της Νάουσας. Λειτουργούσε και τελεφερίκ. Μετά τον Α΄ ΠΠ περιήλθε σε αγγλική εταιρεία, έγινε η εκμετάλλευση και αργότερα εγκαταλείφθηκε. Οι Άγγλοι πήραν τα υλικά και παρέμειναν τμήματα της γραμμής.

δ. Στην Πέλλα με αφετηρία τον ΣΣ Σκύδρας της γραμμής Θεσσαλονίκης – Μοναστηρίου κατασκευάστηκε το 1916 από Σέρβους στρατιώτες υπό την επίβλεψη  Γάλλων μηχανικών γραμμή 28,4 χλμ με διατομή 60 εκ. Έφθανε μέχρι την Αριδαία. Το 1918 επεκτάθηκε μέχρι τους Προμάχους Αλμωπίας. Σκοπός της ο εφοδιασμός των στρατευμάτων με εφόδια, πυρομαχικά, η μεταφορά τραυματιών και η προώθησή τους σε νοσηλευτικές μονάδες του εσωτερικού της Μακεδονίας. Έμεινε γνωστό ως το τρένο της Καρατζόβας. Επίσης το 1918 οι Γάλλοι αποφάσισαν με αφετηρία τον ΣΣ Αψάλου να δημιουργήσουν γραμμή προς την Όρμα, η οποία ολοκληρώθηκε την ίδια χρονιά.

ε. Στη Φλώρινα το 1917 με αφετηρία τον ΣΣ Αρμενοχωρίου της γραμμής Θεσσαλονίκης – Μοναστηρίου κατασκευάστηκε γραμμή ντεκωβίλ για τη σύνδεση της πόλης της Φλώρινας με την κύρια γραμμή. Στην περιοχή υπήρχαν άλλες δύο διαδρομές προς τα χωριά Μαρίνα και Πέρασμα. Στη Μαρίνα οι Γάλλοι είχαν κατασκευάσει αεροδρόμιο και αποθήκες πολεμικού υλικού και εφοδίων. Η γραμμή προς το Πέρασμα και άλλα χωριά της περιοχής κύριο σκοπό είχε την μεταφορά ξυλείας για τεχνικά έργα και για καύσιμη ύλη από τα συμμαχικά στρατεύματα. Στη Φλώρινα υπήρχε και εγκατάσταση τελεφερίκ, γνωστό με το όνομα Liverta.

Από όσα περιγράφηκαν συμπεραίνεται ο ρόλος των γραμμών Ντεκωβίλ στην επιτυχή έκβαση των πολεμικών επιχειρήσεων στο Μακεδονικό Μέτωπο αλλά και στα άλλα ανά τον κόσμο μέτωπα, όπου είχαν γίνει παρόμοιες εγκαταστάσεις. Στον τομέα της περιοχής μας (Παιονία), η προώθηση πολεμοφοδίων και άλλων απαραίτητων υλικών με Decauville στην πρώτη γραμμή συνέβαλε τα μέγιστα στη νίκη των συμμαχικών δυνάμεων στο Σκρα τον Μάιο του 1918. Ο πόλεμος συνεχίστηκε στην περιοχή. Μετά τη μάχη της Δοϊράνης, τον Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς, το Μακεδονικό Μέτωπο κατέρρευσε και η Βουλγαρία συνθηκολόγησε. Η ίδια έκβαση υπήρξε και στα μέτωπα της Ευρώπης, όποτε τον Νοέμβριο (1918) έληξε ο πόλεμος. Έμεινε γνωστός με το όνομα ο Μεγάλος Πόλεμος. Τα θύματα ξεπέρασαν τα δεκαεννέα εκατομμύρια και η υλικές ζημιές ήταν ανυπολόγιστες!