ΟΔΙΚΟΙ ΑΞΟΝΕΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΟΝΙΑ 19ος – 21ος αιώνας
Γράφει ο Χρήστος Π. Ίντος
Πληροφορίες για το οδικό δίκτυο της Παιονίας στα τέλη του 19ου αιώνα μας δίνει ο Νικόλαος Σχινάς στο έργο του, Οδοιπορικαί σημειώσεις Μακεδονίας, Ηπείρου, Νέας οροθετικής γραμμής και Θεσσαλίας, Οδοιπορικά εκ Μακεδονίας, τ. Α΄ , εν Αθήναις 1886, σ. 338-365. Παράλληλα παρέχει πληροφορίες για πόλεις, κωμοπόλεις και χωριά κάνοντας χρήση των τότε ονομάτων τους. Κατά τον Σχινά με αφετηρία τη Γουμένισσα υπήρχαν οι οδικοί άξονες:
Α. Γουμένισσα – Γιαννιτσά:
1. Γουμένισσα – Γερακώνα – Λεπτοκαρυά – Δαμιανό – Γιαννιτσά.
Επί σειρά αιώνων η Γουμένισσα διοικητικά υπάγονταν στα Γιαννιτσά, έδρα καζά, κάτι αντίστοιχο της νομαρχίας, ενώ η Γουμένισσα ήταν έδρα ναχιγιέ, επαρχίας. Επίσης η πόλη των Γιαννιτσών για τη Γουμένισσα και την επαρχία της ήταν εμπορικό κέντρο. Η πιο αναγκαίες και συχνές επικοινωνίες ήταν με την πόλη αυτή και αυτό απαιτούσε προσβάσιμη οδική σύνδεση.
Σημειώνει ο Ν. Σχινάς: «Εν καιρώ χειμώνος η οδός αύτη καθίσταται λίαν δύσβατος ένεκεν της σχηματιζομένης λάσπης». Πρόκειται για το δρόμο που υφίσταται και σήμερα με παράκαμψη της Γερακώνας. Στα νεότερα χρόνια έχει διαπλατυνθεί και ασφαλτοστρωθεί, ωστόσο παραμένει δύσκολος και προβληματικός δρόμος, παρά τη συνεχή και συχνή χρήση του από τους κατοίκους της παλιάς επαρχίας Παιονίας.
Από τις οδοιπορικές σημειώσεις του Ν. Σχινά – 1886, (αρχείο Χ. Ίντος)
Β. Γουμένισσα – Γευγελή:
Μετά τα Γιαννιτσά η πλησιέστερη προς τη Γουμένισσα πόλη ήταν η Γευγελή, ακμάζουσα πάντα και με στενούς δεσμούς με την περιοχή, λόγω εγγύτητας, συνεργασίας κοινοτήτων, παρεμφερών καλλιεργειών, αμπελουργίας, σηροτροφίας και σιδηροδρομικών σταθμών, Γουμενίτσης και Γευγελής, από την πρώτη εγκατάσταση και λειτουργία της γραμμής Θεσσαλονίκης – Σκοπίων.
Οι δρόμοι που οδηγούσαν από τη Γουμένισσα προς τη Γευγελή, πάντα κατά τον Σχινά, ήταν:
1. Γουμένισσα – Στάθης – Γοργόπη – Αξιούπολη – Σιδηροδρομικός Σταθμός Γουμενίσσης – Δογάνης – Ειδομένη – Γευγελή. Από τη Γοργόπη προς την Αξιούπολη υπήρχαν δύο δρόμοι.
2. Γουμένισσα – Στάθης – Γοργόπη – Αξιούπολη – Πύλη – Γευγελή.
3. Γουμένισσα – Κάρπη – Φανός – Πλάγια – Ειδομένη – Γευγελή. «.. Οδός ανώμαλος διακοπτομένη υπό ποταμίων και χειμάρρων, φέρει εις τον επί ανωμάλων υψωμάτων». Από αυτόν στα νεότερα χρόνια έχει αξιοποιηθεί και χρησιμοποιείται, η διαδρομή Γουμένισσα – Κάρπη.
Γ. Γουμένισσα – Θεσσαλονίκη:
Ο Ν. Σχινάς σημειώνει δύο οδούς.
1. Γουμένισσα – Φιλυριά – Αγροσυκιά – Πέλλα – Θεσσαλονίκη και
2. Γουμένισσα – Φιλυριά – Αργοσυκιά – Κουφάλια – Θεσσαλονίκη.
Βελτιωμένες σήμερα αλλά όχι σύγχρονες χρησιμοποιούνται και είναι η συντομότερη απόσταση από Γουμένισσα προς Θεσσαλονίκη.
Δ. Οδοί με αφετηρία το Πολύκαστρο
Ο Ν. Σχινάς αναφέρει οδούς με αφετηρία το Πολύκαστρο:
1. Πολύκαστρο – Αρτζάν (χάνι και χωριό) – Κουλινέικα – Σουλτουγιαννέικα – Καλίνδρια. Η διαδρομή αυτή συναντούσε την οδό Αβρέτ Χισάρ (Γυναικόκαστρου) – Δοϊράνης. Ήταν παράλληλη προς τη λίμνη Αρτζαν. Διατηρήθηκε και μετά την αποξήρανσή της λίμνης. Για δεκαετίες συνέδεε το Πολύκαστρο και την επαρχία Παιονίας με το Κιλκίς μέσω της οδού Δοϊράνης – Κιλκίς.
2. Πολύκαστρο – Εύζωνοι – Μποκορόντιτσα (χωριό στα σύνορα με τα Σκόπια). Πάνω στον δρόμο αυτό διαμορφώθηκε αργότερα η παλιά εθνική οδός Θεσσαλονίκης – Ευζώνων.
Ε. Συμμαχικές οδοί
Την περίοδο του Α΄ Παγκοσμίου (1914-1918) και συγκεκριμένα την περίοδο παραμονής των Συμμαχικών δυνάμεων στη Μακεδονία με κέντρο τη Θεσσαλονίκη (1915-1918), οι δυνάμεις αυτές πέραν των άλλων επιδόθηκαν στην κατασκευή οδικού δικτύου για την κίνηση του στρατού στις επιχειρήσεις. Επειδή μέρος του μετώπου βρίσκονταν στο Πάικο, το οδικό δίκτυο της περιοχής περιήλθε στα χέρια των Γάλλων που το επισκεύασε με τη συμμετοχή στα έργα του τοπικού ανδρικού πληθυσμού. Έσπαζε πέτρα για την επίστρωση των οδών που ήταν λασπώδεις και δύσβατες.
Τότε κατασκευάστηκαν οι δρόμοι:
1. Πολυκάστρου – Θεσσαλονίκης, παλιά εθνική. Οι Γάλλοι κατασκεύασαν το τμήμα Γέφυρας – Πολυκάστρου και το επίστρωσαν με χαλίκι, όπως και πολλούς άλλους.
2. Πολυκάστρου – Ευζώνων.
3. Αξιούπολης – Γουμένισσας μέσω Γοργόπης.
4. Αξιούπολης – Ειδομένης. Υπήρχε από παλιά και βελτιώθηκε. Βέβαια την περίοδο του Α΄ ΠΠ δεν έφθανε στην Ειδομένη, γιατί το χωριό βρίσκονταν στην περιοχή ελέγχου των βουλγαρο – γερμανικών δυνάμεων. Ο ίδιος δρόμος από το ύψος του Φανού διανοίχτηκε με κατεύθυνση προς την πρώτη γραμμή του μετώπου, στην περιοχή Σκρα και προς το χωριό Αρχάγγελος.
Οι δρόμοι αυτοί ποτίστηκαν με τον ιδρώτα και το αίμα κατοίκων της Παιονίας, γιατί η συμπεριφορά των συμμάχων προς αυτούς δεν ήταν πάντα η καλύτερη και μάλιστα σε περίοδο πολέμου.
Την ίδια περίοδο βελτιώθηκαν οι δρόμοι:
1. Γουμένισσας – Κάρπης,
2. Γουμένισσας – Καστανερής. Είχαν κοινή αφετηρία την κωμόπολη και διακλάδωση στη θέση δύο ποτάμια. Και οι δύο διευκόλυναν τις κινήσεις του στρατού. Στη Καστανερή λειτουργούσε στρατιωτικό σανατόριο και από την Κάρπη κινούνταν προς την περιοχή του Σκρα στην παλιά οδό Γουμένισσας – Κάρπης – Γευγελή. Πολλοί δρόμοι που κατασκευάστηκαν με πρωτοβουλία των συμμαχικών δυνάμεων, ονομάστηκαν συμμαχικοί.
Αργότερα το δίκτυο αυτό, και κυρίως την μεταπολεμική περίοδο, 1950 και εντεύθεν, βελτιώθηκε από το ελληνικό κράτος και σταδιακά ασφαλτοστρώθηκε. Κύριος άξονας η παλιά εθνική οδός Θεσσαλονίκης – Ευζώνων. Στα έργα αυτά προστέθηκε η κεντρική οδική αρτηρία Πολυκάστρου – Κιλκίς μέσω Βαφιοχωρίου. Σημαντική βελτίωση είχε γίνει τη δεκαετία του 1930 στον άξονα Αξιούπολης – Χαλκηδόνας.
Κάτοικοι της περιοχής στα έργα των συμμάχων, Α΄ ΠΠ (αρχείο, Χρ. Ίντος)
Πρόσθετες πληροφορίες
Από τα χρόνια της τουρκοκρατίας υπήρχε ο δρόμος Γουμένισσας – Ευρωπού, και η περιφερειακή Γουμένισσας, που είχαν και τα ονόματα τούρκικοι δρόμοι. Με τον πρώτο συνδέονταν οι δύο κωμοπόλεις επί αιώνες. Και σήμερα παραμένει χωματόδρομος. Αν είχε κατασκευαστεί και αν υπήρχε γέφυρα επί του Αξιού στο ύψος Αγίου Πέτρου – Αξιοχωρίου, η απόσταση Γουμένισσας – Θεσσαλονίκης θα συντόμευε κατά πολύ και θα αποτελούσε μοχλό ανάπτυξης της περιοχής Ευρωπού – Γουμένισσας και του ορεινού όγκου του Πάικου.
Τον Φεβρουάριο του 2020 ο Δήμος Παιονίας και η Αναπτυξιακή Θεσσαλονίκης υπέγραψαν προγραμματική σύμβαση για “ωρίμανση” του έργου κατασκευής της οδού προϋπολογισμού 74.400.000 ευρώ και ένταξή του στο πρόγραμμα “Αντώνης Τρίτσης”.
Η περιφερειακή της Γουμένισσας ήταν τμήμα της δημόσιας τουρκικής οδού που συνέδεε τα Γιαννιτσά με τη Γευγελή. Παρέκαμπτε την κωμόπολη για την αποφυγή της τότε κυκλοφοριακής συμφόρησης κάρων κλπ που ήταν αναγκασμένα να διασχίζουν τους δρόμους της Γουμένισσας των χρόνων της τουρκοκρατίας.
Σύγχρονη περίοδος
Στο σύγχρονο οδικό δίκτυο περιλαμβάνονται δύο κύριοι άξονες. Η εθνική οδός Θεσσαλονίκης – Ευζώνων, τμήμα της ΠΑΘΕ, Πατρών – Αθήνας – Θεσσαλονίκης – Ευζώνων, και η κάθετη προς αυτή επαρχιακή οδός Κιλκίς – Πολυκάστρου – Αξιούπολης – Γουμένισσας. Αυτή λίγο πριν τη Γοργόπη έχει προέκταση προς Ρίζια – Ευρωπό – Άγιο Πέτρο και από εκεί προς Κουφάλια πάνω στα χνάρια παλιότερης.
Το τμήμα της εντός του Δήμου Παιονίας ΠΑΘΕ κατασκευάστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1960. Από το ύψος Αγίου Αθανασίου Θεσσαλονίκης μέχρι το Πολύκαστρο είναι ένας διάδρομος με διπλή κατεύθυνση και από το Πολύκαστρο μέχρι Ευζώνους δύο παράλληλων διαδρόμων με ξεχωριστές κατευθύνσεις. Το τμήμα Πολυκάστρου – Αγίου Αθανασίου έχει καταστεί εφιάλτης, καθώς σημειώνονται στη διαδρομή του πολλά θανατηφόρα τροχαία ατυχήματα. Το 2021 ανακοινώθηκε η κατασκευή δευτέρου διαδρόμου. Πριν υλοποιηθεί η απόφαση αυτή, τοποθετήθηκαν πλευρικά διόδια στο ύψος Πολυκάστρου. Το γεγονός ανησύχησε και κινητοποίησε την τοπική κοινωνία.
Ο δεύτερος κεντρικός οδικός άξονας Κιλκίς – Γουμένισσας βελτιώνεται, ενώ εκκρεμεί η κατασκευή σύγχρονου που έχει κατά καιρούς εξαγγελθεί αλλά ως σήμερα δεν έχει υλοποιηθεί τίποτε το σχετικό.
