Ο Αγώνας στη Δυτική Μακεδονία

Γράφει ο Χρήστος Π. Ίντος

Τις δημοσιεύσεις μας για την επανάσταση στη Μακεδονία θα τις ολοκληρώσουμε με την αναφορά σε γεγονότα που διαδραματίστηκαν στη Δυτική Μακεδονία.

Από την εν λόγω περιοχή πολλοί είχαν συνδράμει τον Απρίλιο του 1822 στον αγώνα των Ελλήνων στο Βέρμιο, τη Βέροια και τη Νάουσα. Μετά την καταστολή της Επανάστασης στην περιοχή σειρά της εκδικητικής μανίας του Μεχμέτ Εμίν (Εμπού Λουμπούτ= ροπαλοφόρος) της Θεσσαλονίκης είχαν οι πόλεις Κοζάνη, Σιάτιστα και Καστοριά, Φλώρινα.

Οι Κοζανίτες είχαν περιθάλψει πρόσφυγες από τις επαναστατημένες περιοχές του Βερμίου. Πολλούς τους φυγάδευσαν σε δυσπρόσιτους ορεινούς όγκους. Έσωσαν εκατόν είκοσι τέσσερεις άνδρες και γυναίκες από άμεσο κίνδυνο. Οι δράσεις αυτές θεωρήθηκαν από τον Εμίν ως προετοιμασία για νέα εξέγερση και τον εξαγρίωσαν. Κίνησε κατά της Κοζάνης. Πρωτοβουλία διάσωσης της πόλης ανέλαβε ο επιχώριος Μητροπολίτης Βενιαμίν. Συναντήθηκε με τους τοπικούς μπέηδες και αναζητήθηκαν τρόποι ανάσχεσης της επερχόμενης καταστροφής. Μεσολάβησαν προς τον Εμίν και αποτελεσματική ήταν η δωροδοκία. Του προσέφεραν πλούσια δώρα . Έτσι σώθηκε η πόλη. Ας σημειωθεί πως σπουδαίοι αγωνιστές του 1821 από την Κοζάνη ήταν ο Γ. Λασσάνης, υπασπιστής του Α. Υψηλάντη, στον οποίο έχουμε αναφερθεί. Από τη Βλάστη Κοζάνης ήταν ο επίσης συνεργάτης του Α. Υψηλάντη, οπλαρχηγός και ήρωας στην επανάσταση στη Μολδοβλαχία Ιωάννης Φαρμάκης, για τον οποίο ήδη έχουμε κάνει λόγο. Από την Κοζάνη κατάγονταν και οι αγωνιστές Ι. Τσόντσας που συνέχισε τον αγώνα στα Ψαρά, Μ. Ιωάννου, Εμ. Χατζηκωνσταντίνου, Κ. Ναουμίδης, Ι. Τιάλιος, Γ. Μάρανδος, Ι. Μπαρούτας.

Η κοντινή Σιάτιστα ήταν γενέτειρα πολλών επιφανών ανδρών κατά την περίοδο της σκλαβιάς. Των αδελφών Μακριδών – Πούλιου που εξέδωσαν στη Βιέννη το έντυπο “Εφημερίς” και τύπωσαν τον Θούριο του Ρήγα, ο συνεργάτης του Ρήγα Θεοχ. Τουρούντζας, οι αδελφοί Ζαρίβα, ο Χ. Περραιβός και άλλοι που προσέφεραν μεγάλες υπηρεσίες στην Πατρίδα.

Τον ίδιο κίνδυνο με την Κοζάνη το 1822 διέτρεξε και η Σιάτιστα. Ο ευρισκόμενος στα Γιάννενα Χουρσίτ πασάς έστειλε εναντίον της 1.500 άνδρες υπό τον Μαξούτ Στρόπολι με διαταγή να την καταλάβει. Ο πρόκριτος και τοπικός αρχηγός της επαναστατικής κίνησης Γεώργιος Νιόπλιος, που είχε λάβει μέρος στη σύσκεψη των επαναστατών στο Βέρμιο, με λίγους στη διάθεσή του άνδρες, αφού οι περισσότεροι Σιατιστινοί με τον Κασομούλη μετά την επανάσταση του Ολύμπου είχαν καταφύγει στην Νότια Ελλάδα, ζήτησε την μεσολάβηση του μπέη της Καστοριάς Σαλίχ, στον οποίο υπάγονταν διοικητικά. Και σε αυτή την περίπτωση σώθηκε η κατάσταση με την προσφορά μεγάλου χρηματικού ποσού που συγκεντρώθηκε μεταξύ των κατοίκων. Έδωσαν τα πάντα για να σώσουν τις οικογένειες και τα σπίτια τους.

Τον επόμενο χρόνο, το 1823, οι δύο πόλεις δοκιμάστηκαν από την επιδημία της πανώλης. Ήταν αποτέλεσμα του μεγάλου αριθμού προσφύγων από την Κεντρική Μακεδονία που συγκεντρώθηκαν εκεί και των άθλιων συνθηκών κάτω από τις οποίες διαβιούσαν. Το αποτέλεσμα τραγικό. Εκατοντάδες τα θύματα, αμέτρητοι οι ασθενείς. Το 1824 κατέφθασε στην Κοζάνη ο Χασάν Γκέκας καταλαμβάνοντας τα σπίτια, στα οποία εγκαταστάθηκαν οι άνδρες του. Αιτία, η μη καταβολή φόρου που επέβαλε και ανέρχονταν σε 200.000 γρόσια. Οκτώ ολόκληρους μήνες βασάνισε τους κατοίκους. Αποχώρησε, αφού εισέπραξε τα μισά από όσα απαιτούσε με σκληρό τρόπο. Και η Σιάτιστα εξαντλήθηκε οικονομικά. Επλήγη από την επιδημία, ερήμωσαν τα πάντα. Όσοι σώθηκαν, έφυγαν στα βουνά. Η Καστοριά δεν γλίτωσε από τις καταπιέσεις και τις επιδρομές.

Το 1827 ο Αλβανός αρχηγός Ταφίλ Μπούζι επιστρέφοντας από την Πελοπόννησο με 9.000 ατάκτους επιχείρησε να λεηλατήσει τη Σιάτιστα. Αποκρούστηκε από 400 άνδρες της πόλης υπό τον Νιόπλιο. Το ίδιο έγινε και το επόμενο έτος το 1828, όταν επέδραμαν οι μπέηδες Αρσλάν και Βελής με στρατό 16.000. Ο Αγώνας συνεχίστηκε και στα επόμενα χρόνια. Δεν είναι τυχαίο το ηρωικό τραγούδι που διασώθηκε :

Δεν είν΄ εδώ τα Τρίκαλα, Ταφίλ και Ασλάν μπέη,

Το έντυπο των αδελφών Πουλίου που εκδίδονταν στη Βιέννη.

δεν είν΄ η Αλασσόνα,
δεν ειν΄ η μαύρη Κόζιανη να κάμεις, ό,τι θέλεις.
Εδώ το λένε Σιάτιστα, το λεν Κεφαλοχώρι.
Ως πουν ο Νιόπλιος ζωντανός, η Σιάτιστα δεν φοβάται,
έχει τριακόσιους στο σπαθί και χίλιους στο ντουφέκι,…

Στα Γρεβενά, που ήταν αρματολίκι της οικογένειας των Ζιακαίων αναφέρονται συγκρούσεις του Γιαννούλα Ζιάκα με τα αποσπάσματα των Στρόπλι και Πεχλιβάν Μπαμπά. Μεσολάβησε ο Χουρσίτ και σταμάτησαν οι συγκρούσεις στην περιοχή. Οι Ζιακαίοι είχαν μεγάλη δράση προεπαναστατικά, στη διάρκεια της επανάστασης και μετέπειτα. Μετά την κατάπαυση των συγκρούσεων εκεί ο Γιαννούλας Ζιάκας έστειλε 250 πολεμιστές υπό τον Κυρίμη στο Μεσολόγγι. Οι περισσότεροι σκοτώθηκαν στην πολιορκία της πόλης αλλά και κατά την ηρωική έξοδο. Ο ίδιος συνέχισε τον Αγώνα στην περιοχή της Λιβαδειάς . Από τα Γρεβενά κατάγονταν ο οργανωμένος στον αγώνα Κων. Δημίδης, τυπογράφος στις Κυδωνιές, τα Ψαρά, την Ύδρα, την Ερμούπολη και τέλος στην Αθήνα στο βασιλικό τυπογραφείο.

Η Καστοριά ήταν πατρίδα τριών βασικών συνεργατών του Ρήγα Βελεστινλή. Των αδελφών Ιωάννη και Παναγιώτη Εμμανουήλ και του Γεωργίου Θεοχάρη. Αρχηγός κατά την επανάσταση του 1821 στην περιοχή ήταν ο Ιωάννης Παπαρέσκας, που όπως άλλοι Μακεδόνες οπλαρχηγοί, είχε πάρει μέρος στη συνάντηση της Μονής Δοβρά στη Βέροια. Επαναστατική δράση υπήρξε στο Βογατσικό, το Άργος Ορεστικό και την Κλεισούρα. Ο Μεχμέτ Εμίν, όπως στις Μακεδονικές πόλεις έτσι και στην Καστοριά το 1822 φυλάκισε τους προκρίτους της πόλης και εκτέλεσε δέκα μαζί με τον ιερέα Θεόφιλο. Τον επόμενο χρόνο κατεδαφίστηκαν τα κωδωνοστάσια. Άνδρες της πόλης και της περιοχής πήραν μέρος στην υπεράσπιση και την έξοδο του Μεσολογγίου,

Κοζάνη, Το κέντρο της Δυτικής Μακεδονίας, (πηγή, Διαδίκτυο)

Και η ακριτική Φλώρινα δεν υστέρησε στη συμμετοχή της στον μεγάλο αγώνα του 1821. Φιλικοί ήταν οι αδελφοί Λουκάς και Νικόλαος Νεδέλκου. Με το ξέσπασμα της επανάστασης ο μπέης της περιοχής συγκέντρωσε στην κεντρική πλατεία της πόλης τους προκρίτους και απαγχόνισε επτά. Από τις ηγετικές μορφές ήταν ο Αγγελίνας με συμμετοχή στους αγώνες μέχρι και την Κρήτη.

Αποτέλεσμα όλων των δυσκολιών και των δοκιμασιών της επαναστατικής περιόδου ήταν η αραίωση του ελληνικού πληθυσμού της Δυτικής Μακεδονίας. Τη θέση τους καταλαμβάνουν νέοι έποικοι. Μουσουλμάνοι, Σλάβοι, Εβραίοι. Ανέπτυξαν τις δικές τους οικονομικές και άλλες δραστηριότητες στην περιοχή. Έγιναν κύριοι όσων κατείχαν οι προκάτοχοί τους. Το ίδιο και σε άλλες περιοχές της επαναστατημένης Ελλάδας, ιδιαίτερα στις Βόρειες επαρχίες, όπου ήταν ευκολότερη η μετακίνηση, η πρόσβαση και η εγκατάσταση αλλοφύλων.

1.Άρτεμη Ξανθοπούλου – Κυριακού, Η επανάσταση του 1821 και η Μακεδονία, στο Η νεότερη και σύγχρονη Μακεδονία, Α΄ τόμος, σ. 472.
2.“Θάρρος”, καθημερινή εφημερίδα της Κοζάνης, 25-03-2011, από Βικιπαίδεια.
3.Γ. Μπόντας, Η συμμετοχή της Σιάτιστας στην Επανάσταση του 1821, στο web archive.org
4.Ι. Κ. Βασδραβέλλης, Οι Μακεδόνες εις τους υπέρ της ανεξαρτησίας αγώνας 1796-1832, Θεσσαλονίκη 1950, σ. 144.
5.Ι. Κ. Βασδραβέλλης, ό. π., σ. 144-145.
6.Γ. Χιονίδης, “Οι εις τα μητρώα των αγωνιστών του 1821 αναγραφόμενοι Μακεδόνες”, περιοδικό Μακεδονικά 12 (1972), ΕΜΣ, Θεσσαλονίκη, σ. 34-65
7.Λάζαρος Αν. Μέλιος, Από την Ιστορία της Φλώρινας, 1998 στη Βικιπαίδεια.
8.Α. Ε. Βακαλόπουλος, Ιστορία της Μακεδονίας 1354-1833, Θεσσαλνίκη 1969, σ. 604-607.