Η συμμετοχή πόλεων της Μακεδονίας στον Μεγάλο Αγώνα

Γράφει ο Χρήστος Π. Ίντος

Σχεδόν όλες οι Μακεδονικές πόλεις και επαρχίες πήραν μέρος στη Επανάσταση του 1821, όπως εξάλλου καταφαίνεται από τα ιστορικά στοιχεία που παραθέσαμε. Ήδη αναφερθήκαμε στα χωριά και τις κωμοπόλεις της Χαλκιδικής, τη Θεσσαλονίκη, τη Θάσο, στα χωριά και τις πόλεις του Ολύμπου και της Πιερίας, του Βερμίου και της Ημαθίας, τη Κοζάνη, τη Σιάτιστα, τα Γρεβενά, τη Φλώρινα. Ξέχωρη αναφορά με λεπτομέρειες έχουμε για τον Ν. Κιλκίς και τα κέντρα του. Πέραν αυτών, υπάρχουν πληροφορίες και για άλλες πόλεις, τις οποίες δεν πρέπει να παραλείψουμε από το αφιέρωμά μας. Αυτές είναι:

ΔΡΑΜΑ: Ήταν κέντρο των Οθωμανικών στρατιωτικών δυνάμεων στην Ανατολική Μακεδονία, Θράκη και γενικότερα στη Βαλκανική. Το 1820 επισκέφθηκε την Ιερά Μονή Εικοσιφοίνισσας, την πόλη, την περιοχή ο γιατρός και εκπρόσωπος της Φιλικής Εταιρείας Ευάγγελος Μεξικός με σκοπό την οργάνωση ομάδων που θα συμμετείχαν στην εξέγερση.

Από τους Οθωμανούς διοικητές της πόλης πολύ γνωστός ήταν ο Μαχμούτ Πασάς ή Δράμαλης. Συμμετέχοντας το 1822 σε επιχειρήσεις κατά του Αλή των Ιωαννίνων. Αφού τον εξόντωσαν βρέθηκαν στα χέρια του οι Έλληνες όμηροι του πασά της Ηπείρου. Μεταξύ αυτών η τετράχρονη κόρη του Μπότσαρη. Μεταφέρθηκε στην Δράμα, μεγάλωσε σε μουσουλμανική οικογένεια και έμαθε ελληνικά στην οικογένεια Μανασσή.

Κατά την Επανάσταση του 1821 πολλούς ύποπτους Έλληνες οι Τούρκοι τους κρέμασαν στα πλατάνια της κεντρικής πλατείας της πόλης. Όλα τα χρόνια της επανάστασης (1821-1829) στη Βόρεια και Νότια Ελλάδα αγωνίστηκε μαζί με άλλους συμπολίτες του ο Δήμος Νικολάου. Ο Δράμαλης και τα στρατεύματά του κατανικήθηκαν το 1822 στα Δερβενάκια της Πελοποννήσου. Στο στράτευμα ως επίστρατοι αναγκαστικά υπηρετούσαν και Έλληνες από την περιοχή της Δράμας. Αυτομόλησαν στο ελληνικό στρατόπεδο, όπως οι Βοζίκης, Φαρκάτσης, Μανασσής, Τουλούμης.

ΚΑΒΑΛΑ: Από τους Καβαλιώτες αγωνιστές του 1821 πολύ γνωστός ήταν ο Ιλαρίων Καρατζόγλου (1790-1841). Αγωνίστηκε κατά την επαναστατική περίοδο στη Μακεδονία και στα μετέπειτα χρόνια στη Νότια Ελλάδα. Ήταν υπό τις διαταγές γνωστών Μακεδόνων επαναστατών και συνεργάτης γνωστών ονομάτων της Εθνικής Παλιγγενεσίας. Μετά τη δημιουργία του νεότερου ελληνικού κράτους συνέχισε να αγωνίζεται μαζί με άλλους και συμμετείχε σε κινήματα και δράσεις για την απελευθέρωση της Μακεδονίας.

Αναφέρονται επίσης οι Νικόλαος Καγιάσας και Κωνσταντίνος Σερδάρογλου, τον οποίο απαγχόνισαν οι Τούρκοι, όταν ξέσπασε η επανάσταση το 1821.

Η πόλη των Σερρών, (πηγή Δήμος Σερρών)

ΣΕΡΡΕΣ: Από την πόλη κατάγονταν ο συνεργάτης του Ρήγα Βελεστινλή Φίλιππος Πέτροβιτς. Για τη συμμετοχή του στην ομάδα του εθνεγέρτη συνελήφθη στη Βιέννη στις 24 Δεκεμβρίου 1789. Γόνος της ίδιας οικογένειας η σύγχρονη μεγάλη λογοτέχνιδα Λότη Πέτροβιτς – Ανδρουτσοπούλου αναφερόμενη σε αυτόν, λέει, πως ήταν “… ο νεότερος και φλογερότερος συνεργάτη του Ρήγα …”. Συνελήφθη μαζί με άλλους τέσσερεις Έλληνες της Βιέννης. Τους Ευστράτιο Αργέντη, Δημήτριο Νικολίδη, Παναγιώτη Μιχαήλ και Ανδρέα Μακότη (Μαχούτη).

Την περίοδο της Επανάστασης στην πόλη των Σερρών Μητροπολίτης ήταν ο Χρύσανθος καταγόμενος από το Γραμματικό Ημαθίας, μετέπειτα Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία από τον Ι. Φαρμάκη τον Δεκαπενταύγουστο του 1818, όταν επισκέφθηκε ο δεύτερος την πόλη για να δει τους οικείους του. Στη συνέχεια να περιοδεύσει στη Μακεδονία προκειμένου να μυήσει και άλλους. Στα πλαίσια αυτών των περιοδειών του μύησε τον Επίσκοπο Αρδαμερίου Ιγνάτιο και στο Άγιον Όρος συνάντησε τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε΄. Κατά την επιστροφή του προς το Βουκουρέστι διερχόμενος πάλι από την πόλη των Σερρών με το ψευδώνυμο Ιωάννης Πικρός μύησε τους αδελφούς Αστέριο και Αθανάσιο Σκανδάλη.

Ο Σερρών Χρύσανθος επικοινωνούσε με τους Υψηλάντηδες και ήταν σε συνεχή επικοινωνία με τον ευρισκόμενο στην Κωνσταντινούπολη πατριώτη και αγωνιστή Εμμανουήλ Παπά, γόνο του Ν. Σερρών, ο οποίος επίσης είχε μυηθεί στην Φιλική Εταιρεία. Όταν ανέλαβε την αρχηγία του Αγώνα στη Μακεδονία ο Εμ. Παπάς ανέμενε βοήθεια από τον Χρύσανθο. Στην ίδια πόλη διέμενε και ο έμπορος Κωνσταντίνος Κασομούλης, φιλικός, αγωνιστής μετέπειτα στη Νάουσα, πατέρας του επαναστάτη και συγγραφέα “των Στρατιωτικών Ενθυμημάτων του Αγώνα” Νικολάου Κασομούλη.

Η Επανάσταση στις Σέρρες εκδηλώθηκε τον Μάιο του 1821 αλλά πολύ σύντομα η συγκέντρωση εκεί τουρκικών στρατιωτικών δυνάμεων και τα αντίποινα στα οποία προέβησαν, ανάγκασαν τους επαναστάτες να περιορίσουν τη δράση τους. Συνέχισαν τον αγώνα οι Δημήτριος Αδάμης, Ζαχαρίας Αθανασίου και Κωνσταντίνος Μπαλτάς. Ο Μπαλτάς ήταν ο πρώτος άνδρας που έπεσε στην πολιορκία του Μεσολογγίου.

ΕΔΕΣΣΑ: Δύο πρόσωπα που διαδραμάτισαν ρόλο στον αγώνα του 21 και μετέπειτα ήταν οι Δημήτριος Τρούπκος και Παναγιώτης Ναούμ. Για τον πρώτο κάνει αναφορά ο Κ. Γ. Σταλίδης, ενώ για τον δεύτερο έχουμε πολλές πληροφορίες από τα γνωστά έργα των Α. Βακαλόπουλου και Ι. Κ. Βασδραβέλλη. Ο Π. Ναούμ συμμετείχε στη συνάντηση των οπλαρχηγών της Μακεδονίας στην Παναγία του Δοβρά (Βέροια) πριν την επανάσταση στην περιοχή το 1822, συμμετείχε στους αγώνες επικεφαλής σώματος και ως πληρεξούσιος στις Εθνοσυνελεύσεις Ερμιόνης, Τροιζήνας, Άργους και Ναυπλίου. Με άλλους Μακεδόνες πληρεξούσιους απέστειλε έγγραφο προς τον πρώτο Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια για την ένταξη της Μακεδονίας στο ελεύθερο Ελληνικό Κράτος. Αναφέρονται επίσης οι Εδεσσαίοι αγωνιστές Νικόλαος Αθανασίου, Αναστάσιος Δημητρίου, Δημήτριος Κωνσταντίνος και Ιωάννης Μάρκου.

Γιαννιτσά, λιθογραφία 19ου αιώνα. Στο βάθος το όρος Πάικο.

ΓΙΑΝΝΙΤΣΑ: Ήταν έδρα σημαντικών οθωμανικών στρατευμάτων τα οποία πήραν μέρος στην καταστολή της Επανάστασης στη Χαλκιδική. Ο καταγόμενος από τα Γιαννιτσά δάσκαλος Δημήτριος Μπαρλαούτας διαδραμάτισε ρόλο στα γεγονότα της Νάουσας το 1822. Υπηρετούσε στο εκεί ελληνικό σχολείο και ήταν δάσκαλος ιδιαίτερων μαθημάτων του Ναουσαίου Ζαφειράκη Λογοθέτη. Κατά την καταστροφή της πόλης διέσωσε σε κρύπτη μέρος της ιστορικής βιβλιοθήκης της πόλης. Καρατομήθηκε το 1822 από τους Τούρκους.

ΜΕΛΕΝΙΚΟ: Η μακεδονική αυτή πόλη, σήμερα έξω από τα όρια του ελληνικού κράτους, ήταν η ιδιαίτερη πατρίδα του λόγιου, δικαστή, αγωνιστή και δικαστή Αναστάσιου Πολυζωίδη (1802-1873). Γόνος εύπορης οικογένειας, φοίτησε στα σχολεία της γενέτειράς του, των Σερρών και σε πανεπιστήμια της Ευρώπης. Άφησε τις σπουδές του για να καταταγεί στο Σώμα των Ιερολοχιτών αλλά έφθασε μετά την καταστροφή στο Δραγατσάνι. Κατήλθε στο Μεσολόγγι και κατατάχτηκε στο σώμα του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, του οποίου έγινε και ιδιαίτερος γραμματέας.

Συμμετείχε σε ελληνικές αποστολές στο εξωτερικό για την αίτηση βοήθειας και δανείων, όπως στο Λονδίνο, και σε πολλές επιτροπές σχετικές με τον αγώνα. Το 1827 ήταν πληρεξούσιος των Θρακομακεδόνων στην Γ΄ Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας και ήταν μέλος της ομάδας σύνταξης του Ελληνικού Συντάγματος. Αντίθετος με πολλές θέσεις και απόψεις του πρώτου Κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια διακρίθηκε για την ευθύτητα, τον ακέραιο χαρακτήρα, την ευρυμάθεια και το φιλελεύθερο πνεύμα. Συνέχισε νέες σπουδές στην Ευρώπη και στην ελεύθερη Ελλάδα ανάλαβε πολλά και υψηλά καθήκοντα. Δικαστικού, Υπουργού, Αρεοπαγίτη.
Ήταν διορισμένος πρόεδρος του έκτακτου δικαστηρίου για τη δίκη των Θ. Κολοκοτρώνη και Δ. Πλαπούτα. Μαζί με τον Γ. Τερτσέτη δεν υπέγραψε την θανατική καταδίκη των κατηγορούμενων παρά μόνο ύστερα από ωμή βία από τη φρουρά του δικαστηρίου. Για τη στάση του απολύθηκε από τη θέση του, φυλακίστηκε και παραπέμφθηκε για απείθεια σε δίκη, όπου με αδιάσειστα στοιχεία απέδειξε το ανυπόστατο της ενοχής του. Στα μετέπειτα χρόνια υπηρέτησε την Πατρίδα από πολλές θέσεις. Συνέγραψε πολλά έργα νομικού, ιστορικού περιεχομένου και μετέφρασε Ευρωπαίους νομικούς της εποχής του.