Εκατό χρόνια από τον Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο – Τα γεγονότα του 1917

Γράφει ο Χρήστος ‘Ιντος

Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος κηρύχθηκε το καλοκαίρι του 1914 και διαίρεσε την Ευρώπη σε δύο στρατόπεδα, της Αντάντ και των Κεντρικών Δυνάμεων. Της πρώτης ηγούνταν η Γαλλία και η Αγγλία και των δεύτερων η Γερμανία.

Στη συνέχεια εντάχθηκαν στα στρατόπεδα αυτά και χώρες των άλλων Ηπείρων. Ο πόλεμος ήταν πια παγκόσμιος. Οι αντιπαραθέσεις και οι συγκρούσεις στα μέτωπα ήταν σκληρές. Ξεπέρασαν κάθε προσδοκία. Από τους αντιμαχόμενους δοκιμάζονταν συνεχώς καινούργια όπλα σκορπώντας την καταστροφή και τον αφανισμό από προσώπου γης των ανθρώπων.

Σε σημειώματά μας που δημοσιεύθηκαν το προηγούμενο έτος, κάναμε σχετικές αναφορές δίνοντας βαρύτητα στα γεγονότα που είχαν σχέση με την Ελλάδα και ιδιαίτερα την περιοχής μας, τον Ν. Κιλκίς.

Η περιοχή μας είχε συμπεριληφθεί στο Μακεδονικό Μέτωπο, όπου κύριοι αντίπαλοι ήταν από τη μια Γάλλοι και Βρετανοί και από την άλλη Βούλγαροι και Γερμανοί. Στον πολεμικό χορό του Μακεδονικού Μετώπου ενεπλάκησαν Σέρβοι, Μαυροβούνιοι, Ιταλοί, Αλβανοί, Οθωμανοί, Έλληνες, και πλήθος δυνάμεων από τις αποικίες των Γάλλων και των Άγγλων.

Συνεχίζοντας τις δημοσιεύσεις μας θα προσεγγίσουμε τα γεγονότα του τέταρτου έτους του Α΄ ΠΠ, του 1917, αφού αρχικά με δύο συνεχόμενα σημειώματα αναφερθούμε στη κατάσταση που επικρατούσε παγκόσμια. Πέρα από τα δύο αρχικά σημειώματα τα υπόλοιπα θα αναφέρονται σε γεγονότα που διαδραματίστηκαν στον Νομό μας

Τα γεγονότα του 1917 διεθνώς και στην Ελλάδα
Στο διεθνές επίπεδο το 1917 συνέβαιναν σημαντικά γεγονότα που φόρτιζαν το κλίμα. Στο Δυτικό Μέτωπο, στο Βερντέν (Γαλλία), υπήρχαν περίπου 800.000 νεκροί στην σύγκρουση μεταξύ Γάλλων και Γερμανών Οι πρώτοι διασπούσαν το μέτωπο και προωθούνταν στις θέσεις των αντιπάλων.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ) μπήκαν στον πόλεμο μετά την ανάμειξη της Γερμανίας στα πράγματα της Αμερικανικής Ηπείρου. Η Γερμανία προέτρεπε το Μεξικό να επιτεθεί εναντίον των ΗΠΑ. Στη Ρωσία συντελούνταν μεγάλες ανακατατάξεις στα κοινωνικά και στα πολιτικά δεδομένα της εποχής εκείνης. Απεργίες, εξεγέρσεις, άφιξη του Λένιν στην Πετρούπολη με τη βοήθεια της Γερμανίας, η οποία πίστευε πως ήταν εκείνος που θα αποσταθεροποιούσε τη τσαρική χώρα και δεν έπεσαν έξω.

Στην Αθήνα οι Άγγλοι και Γάλλοι απαιτούσαν την εκθρόνιση του βασιλιά Κωνσταντίνου. Η επιλογή του για ουδετερότητα της Ελλάδας δεν ήταν πιστευτή, πολύ περισσότερο μάλιστα αφού τον συνέδεαν άμεσοι συγγενικοί δεσμοί με τον θρόνο της Γερμανίας. Στην Αθήνα ανατέθηκαν καθήκοντα σχηματισμού κυβέρνησης στον Αλ. Ζαΐμη. Σχημάτισε κυβέρνηση και για δεύτερη φορά ανέλαβε καθήκοντα πρωθυπουργού.

Οι Αγγλογάλλοι με παρέμβασή στα εσωτερικά του κράτους των Αθηνών όρισαν τον Γάλλο γερουσιαστή Σαρλ Ζονάρ «αρμοστή της Ελλάδος». Ανέλαβε το ρόλο του και με «διάγγελμα» προς τον ελληνικό λαό έθεσε όρους στην Κυβέρνηση της Αθήνας. Ένας από αυτούς, ο κυριότερος, ήταν η συνεννόηση της Κυβέρνησης της Αθήνας με την Προσωρινή Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης του Ελευθερίου Βενιζέλου, της γνωστής Τριανδρίας (Βενιζέλος, Κουντουριώτης, Δαγκλής).

Το όλο κλίμα που δημιουργήθηκε οδήγησε τον Κωνσταντίνο σε παραίτηση στις 30 Μαΐου 1917 υπέρ του δευτερότοκου γιού του Αλέξανδρου και λίγες ημέρες μετά αναχώρησε για την Ιταλία. Η ίδια η Ιταλία εκμεταλλεύτηκε την ανώμαλη εσωτερική κατάσταση της Ελλάδας και ανακήρυξε την Αλβανία «προτεκτοράτο» της. Το γεγονός είχε αρνητικές επιπτώσεις στον ελληνισμό της Αλβανίας. Ανατολικότερα, ο ελληνισμός της Μικράς Ασίας υπέστη διώξεις και εκπατρισμούς, από την Τουρκία που εντάχθηκε στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων (Γερμανία).

Ο Ζονάρ στην Αθήνα ζήτησε από τον νέο βασιλιά την παραίτηση της Κυβέρνησης Ζαΐμη και να απευθύνει πρόσκληση στον Βενιζέλο να αναλάβει τη διακυβέρνηση ολόκληρης της χώρας. Το αίτημα έγινε δεκτό. Στις 13 Ιουνίου 1917 ο Βενιζέλος και οι συνεργάτες του ήταν στην ελληνική πρωτεύουσα. Το επαναστατικό καθεστώς της Θεσσαλονίκης έληξε με απόλυτη επικράτησή του. Ουσιαστικό ρόλο στα εσωτερικά της Ελλάδας διαδραμάτισαν ξένοι παράγοντες.

Λειτούργησε η Βουλή με την επαναφορά των βουλευτών που είχαν εκλεγεί στις 31 Μαΐου 1915, γιαυτό και ονομάστηκε η «Βουλή των Λαζάρων». Αποφασίστηκε αναστολή λειτουργίας ορισμένων άρθρων του ισχύοντος τότε Συντάγματος και συγκροτήθηκε νέα κυβέρνηση. Ορκίστηκε στις 14 Ιουνίου 1917 και ενέταξε επίσημα τη χώρα στο πλευρό της Αντάντ.
Προτεραιότητα της Κυβέρνησης Βενιζέλου ήταν να συγκροτηθεί αξιόμαχος στρατός από όλη την Ελλάδα για να πολεμήσει με τα συμμαχικά στρατεύματα της Ανατολής. Την αρχηγία του Στρατού την ανέλαβε ο Π. Δαγκλής.

Ο νέος Βασιλιάς ορκίστηκε στις 23 Ιουνίου, ο Ζονάρ αναχώρησε από την Αθήνα, είχε ολοκληρώσει το έργο του. Αντιπολιτευόμενοι και φιλοβασιλικοί πολιτικοί (Δ. Γούναρης, Ι. Μεταξάς, Ι. Δραγούμης, Β. Δούσμανης, Σ. Μερκούρης, Γ. Πεσματζόγλου κ.ά.) εξορίστηκαν στην Κορσική. Όσα προαναφέρθηκαν ήταν μέρος των γεγονότων που έμειναν γνωστά στην ελληνική ιστορία με τον όρο εθνικός διχασμός. Οι επιπτώσεις του για τον ελληνισμό και στα μετέπειτα χρόνια ήταν πολλές και καταστροφικές.

Γάλλοι στρατιώτες στη Θεσσαλονίκη

Γεγονότα στο Δυτικό και τα άλλα μέτωπα του πολέμου
Οι επικεφαλής της Αντάντ πίστευαν πως με συντονισμένη επίθεση Άγγλων και Γάλλων στο Δυτικό Μέτωπο, θα επιτύγχαναν επιθυμητά αποτελέσματα. Στις 9 Απριλίου 1917 οι Άγγλοι στην Βόρεια Γαλλία, στην περιοχή του Αρτουά, επιτέθηκαν εναντίον των αντιπάλων τους Γερμανών χωρίς αξιόλογα αποτελέσματα. Στις 16 του ίδιου μήνα 30 γαλλικές μεραρχίες επιτέθηκαν σε μέτωπο μήκους 70 χιλιομέτρων στην Καμπανία. Κατόρθωσαν να εκπορθήσουν από τα χαρακώματα της πρώτης γραμμής τους αντιπάλους, δεν πέτυχαν το ίδιο στη δεύτερη γραμμή του μετώπου.

Τον Μάιο του 1917 αντικαταστάθηκε ο στρατηγός του μετώπου Νιβέλ από τον Πετέν. Το βασικό πρόβλημά του ήταν να επαναφέρει την πειθαρχία στο στράτευμα και να ανυψώσει το ηθικό του. Πολλοί ήταν οι μάχιμοι που αρνούνταν να μπουν στα χαρακώματα και να πολεμήσουν λόγω των μεγάλων απωλειών από τις συχνές και χωρίς πολλές φορές σχέδιο επιθέσεις. Ο Πετέν συγκρατημένος ανέμενε την είσοδο νέων όπλων στον πόλεμο, όπως ήταν τα άρματα μάχης.

Στις θάλασσες ο υποβρύχιος πόλεμος συνεχίστηκε σφοδρότερος το 1917 πράγμα που ανάγκασε την είσοδο στον πόλεμο στις 2 Απριλίου της Αμερικής, αφού είχαν προηγηθεί διπλωματική ρήξη τηςμε τη Γερμανία και τορπιλισμός αμερικανικού πλοίου από γερμανικό υποβρύχιο. Η είσοδος των ΗΠΑ στον πόλεμο αναπτέρωσε το ηθικό των δυνάμεων της Αντάντ στην Ευρώπη και ανέτρεψε την ως τότε ισορροπία δυνάμεων. Επίσης χώρες της Λατινικής Αμερικής (Βραζιλία, Περού, Βολιβία, Παραγουάη κλπ) απέκλεισαν γερμανικά εμπορικά πλοία που ήταν αγκυροβολημένα στα λιμάνια τους.

Στο Ανατολικό Μέτωπο η Ρωσία με την Οκτωβριανή επανάσταση του 1917 αποχώρησε από τις πολεμικές αναμετρήσεις και τα δεδομένα εκεί άλλαξαν. Η ισορροπία στις ρωσικές δυνάμεις διαταράχτηκε. Στρατεύματά της επέστρεψαν στις βάσεις τους. Όσα αρνήθηκαν να επιστρέψουν και συνέχισαν να συμμετέχουν στον πόλεμο είχαν τρεις επιλογές.

Να συνεχίσουν να αγωνίζονται στο Μακεδονικό Μέτωπο, να μεταφερθούν στη Βόρεια Αφρική ή να σταλούν στο Δυτικό για να πολεμήσουν εκεί. Πολλοί επέλεξαν την τελευταία λύση Το νέο καθεστώς της Ρωσίας στις 15 Δεκεμβρίου 1917 υπέγραψε συμφωνία ανακωχής με τις Κεντρικές Δυνάμεις.

Με την αποχώρηση της Ιταλίας από το γερμανικό στρατόπεδο, τη συμμετοχή της στο πλευρό της Αντάντ και την ανάμειξή της στη Βαλκανική δημιουργήθηκε άλλο ένα μέτωπο, το Αυστρο – Ιταλικό. Τα γεγονότα του διαδραματίστηκαν στην Αλβανία και την Αδριατική.

Οι Ιταλοί το 1917 στο μέτωπο με τους αυστριακούς είχαν κάποιες επιτυχίες, δεν μπόρεσαν όμως να διασπάσουν την αντίπαλη άμυνα. Προς ενίσχυση των αυστριακών έστειλαν δυνάμεις στο μέτωπο αυτό οι Γερμανοί και κατανίκησαν τους Ιταλούς στο Καπορέτο της Σλοβενίας.

Στο Μέτωπο της Εγγύς και Μέσης Ανατολής η αντιπαράθεση ήταν μεταξύ Βρετανών και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία κατείχε το μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής. Οι Άγγλοι είχαν κατορθώσει να ξεσηκώσουν τους Άραβες εναντίον των Οθωμανών δρομολογώντας με τον τρόπο αυτό πολλές εξελίξεις στην περιοχή. Τον Μάρτιο του 1917 ως και τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς μπόρεσαν να νικήσουν τα οθωμανικά στρατεύματα στη Μεσοποταμία και την Παλαιστίνη καταλαμβάνοντας τη Βαγδάτη (11-3-1917), τη Γάζα (7/11),, τη Γιάφα (17/11) και την Ιερουσαλήμ (9/12).

Το Μακεδονικό Μέτωπο στο τέλος του 1916 παγιοποιήθηκε σε μήκος 360 χιλιομέτρων, από την Κορυτσά ως τον κόλπο του Ορφανού. Απασχολούσε τα στρατεύματα των αντιμαχόμενων με την οργάνωση αμυντικών έργων.

Στο μέτωπο αυτό και στις δυνάμεις της Αντάντ από το φθινόπωρο του 1916 εντάχθηκαν οι δυνάμεις της Εθνικής Άμυνας, δηλαδή της Προσωρινής Κυβέρνησης Βενιζέλου που έδρευε στη Θεσσαλονίκη. Η όλη οργάνωση και διάταξή τους σε περιοχές του Ν. Κιλκίς έγινε το 1917. Ιδιαίτερα από το καλοκαίρι του έτους εκείνου, όταν πια ενοποιήθηκε το ελληνικό κράτος. Με το θέμα των δυνάμεων αυτών στον τόπο μας θα ασχοληθούμε σε επόμενα κείμενα.