200 χρόνια από την επανάσταση του 1821 – Αναφορά σε γεγονότα της περιοχής μας

Η Οθωμανική διοίκηση

Γράφει ο Χρήστος Π. Ίντος

Στο προηγούμενο σημείωμα αναφερθήκαμε στην κυριαρχία των Οθωμανών στη Μακεδονία και την ευρύτερη περιοχή. Στο παρόν, εν συντομία, θα αναφερθούμε στη διοίκηση που άσκησαν.

Σύμφωνα με το διοικητικό σύστημά τουα όλες οι οθωμανικές κτίσεις στην Ευρώπη αποτέλεσαν μια μεγάλη στρατιωτική περιφέρεια, η οποία ήταν γνωστή με το όνομα «εγιαλέτι» ή «βιλαέτι» της Ρούμελης. Είχε επικεφαλής ανώτατο στρατιωτικό που είχε τον τίτλο του μπεηλέρμπεη. Το βιλαέτι ήταν χωρισμένο σε μικρότερες στρατιωτικές – διοικητικές περιφέρειες γνωστές με το όνομα σαντζάκια, στα οποία προΐστατο ο καδής.

Τα σαντζάκια χωρίζονταν σε καζάδες και αυτοί σε ναχιέδες, δηλαδή επαρχίες, με επικεφαλής τους ναίπιδες, δηλαδή τους τοπάρχες. Στους αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας η διοικητική διάρθρωση άλλαξε αρκετές φορές. Η Θεσσαλονίκη αρχικά ήταν και έδρα καζά, στον οποίο υπάγονταν σημερινή περιοχή της Περιφερειακής Ενότητας Κιλκίς. Αργότερα δημιουργήθηκαν οι καζάδες του Μικρού και του Μεγάλου Βαρδαρίου, στους οποίους περιήλθε η περιοχή.

Η μακραίωνη σκλαβιά άρχισε με θλιβερά επακόλουθα για τους Έλληνες αλλά και όλους τους λαούς της Βαλκανικής. Δέχθηκαν τη μανία των αλλοθρήσκων και διαβίωναν κάτω από δυσβάστακτη και ανυπόφορη καταπίεση. Είχε τη μορφή των εξισλαμισμών που ήταν ατομικοί ή ομαδικοί και συνήθως βίαιοι. Άλλη μορφή καταπίεσης ήταν το παιδομάζωμα, ένας ανορθόδοξος τρόπος εξανδραποδισμού του γένους των χριστιανών.

Οθωμανοί τιτλούχοι περιφέρονταν στην επαρχία με σκοπό την στρατολόγηση αγοριών που προορίζονταν να υπηρετήσουν στον στρατό. Φιρμάνι του 1598-1599 πληροφορεί, πως αν κάποιος γονιός αντιστέκονταν στην παράδοση του γιου του, θα απαγχονίζονταν στο κατώφλι της θύρας του σπιτιού του.

Η φορολογία ήταν τρόπος είσπραξης εσόδων για το κράτος. Πολλές φορές υπήρξαν αυθαίρετοι φόροι, τους οποίους επέβαλλαν τοπικοί άρχοντες προς ίδιο όφελος. Γνωστότερος φόρος ήταν το χαράτσι που ονομάζονταν και κεφαλικός. Τρόπος είσπραξης ήταν φόρων ήταν και η εκμίσθωση δημοσίων προσόδων (στην οθωμανική μουκατάς). Τέτοιος φόρος εφαρμόστηκε στη Γουμένισσα και σε παρακείμενα χωριά.

……Για λόγους δημοσιονομικούς ορισμένες περιοχές αποσπάστηκαν από τη διοίκηση των επαρχιακών αρχών: η διαχείριση των κρατικών εισοδημάτων δίνονταν από τον Σουλτάνο σε έναν υπάλληλο (εμίν) ή μισθωτή, συνήθως Τούρκο προύχοντα (αγιάνη), ο οποίος καρπωνόταν μέρος από τα εισοδήματα. Ο θεσμός εκμισθώσεως δημοσίων προσόδων (μουκατά) εφαρμοζόταν και σε ορισμένες υπηρεσίες (εκτροφή ζώων ή κναφή ενδυμάτων για το στράτευμα. ταχυδρομεία κλπ….…). Μουκατάδες αποτελούσαν ορισμένα σύνολα χωριών που είχαν κοινές υποχρεώσεις: τα χωριά της περιοχής Κίτρους και Καραμπουρνού όφειλαν να δουλεύουν στις γειτονικές αλυκές, ……, τα χωριά Γουμέντζα, Κρίβα (Γρίβα) και Τσαρναρέκα (Κάρπη), ανήκουν στον μουκατά κναφής υφασμάτων για τις στολές των γενιτσάρων….. Οι βαριές φορολογίες συνεχίστηκαν μέχρι και την τελευταία περίοδο της τουρκοκρατίας.

Η Κεντρική Μακεδονία στη Χάρτα του Ρήγα

Μάστιγα για την περιοχή μας αλλά και την ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας αποτελούσαν επιδρομές Τουρκαλβανών. Προέβαιναν σε λεηλασίες, καταστροφές, εμπρησμούς και δολοφονίες. Το 1704 ο Σουλτάνος σε έγγραφό του προς το Βαλή της Ρούμελης, το οποίο κοινοποιήθηκε στους ιεροδίκες της Κεντρικής Μακεδονίας παραδέχεται τις καταστροφές. Αργότερα με άλλη διαταγή, η οποία ουσιαστικά δεν εφαρμόστηκε, διέταξε να παύσει ο διορισμός τους σε διοικητικές και άλλες θέσεις. Οι επιδρομές συνεχίστηκαν μέχρι το τέλος της οθωμανικής κυριαρχίας.

Από την κεντρική διοίκηση θεσπίστηκε ο θεσμός των αρματολών. Σκοπός του μέτρου ήταν η ασφάλεια της υπαίθρου, η οποία δεινοπαθούσε από τις επιδρομές των κλεφτών, των ληστών και των κακοποιών. Τα σώματα των αρματολών ιδρύθηκαν από το Μουράτ Β΄ τον πορθητή της Θεσσαλονίκης το 1431 και με την πάροδο του χρόνου επεκτάθηκαν σε όλες τις κατεχόμενες περιοχές. Επειδή τα σώματα αυτά εκτράπηκαν από τον σκοπό τους, ανεστάλη η δράση τους για μεγάλα χρονικά διαστήματα.
Υπάρχει η πληροφορία πως γύρω στο 1721 υπήρχαν αρματολοί και στους καζάδες Αβρέτ Χισάρ (Γυναικοκάστρου), Βαρδαρίου και Βοδενών (Έδεσσας), δηλαδή στην ευρύτερη περιοχή μας. Στις περιοχές του Αξιού και του Αλιάκμονα υπήρχαν αρματολοί πριν επεκταθεί η οθωμανική κυριαρχία στη Βαλκανική. Σε θέσεις αρματολών πολλές φορές τοποθετούνταν και Έλληνες.

Από σουλτανικό φιρμάνι του 1699 αντλείται η πληροφορία πως και Έλληνες αρματολοί εισέπρατταν παράνομα φόρους από εμπόρους και διαβάτες που διέρχονταν από τα δερβένια, τα στενά περάσματα. Τότε, ο μουσταφερίφης Χασάν της Θεσσαλονίκης μη βρίσκοντας κατάλληλους Τούρκους διόρισε Αλβανούς στους καζάδες της δικαιοδοσίας του μεταξύ των οποίων στους Δοϊράνης, Γιαννιτσών και Στρώμιτσας. Με τον καιρό και αυτοί έγιναν δυνάστες και ληστές. Επιδόθηκαν σε επιδρομές και καταστροφές.

Οι Έλληνες χάνοντας τα αρματολίκια έφυγαν στα βουνά, όπου ένωσαν τις δυνάμεις τους με τους κλέφτες και από κοινού επιδόθηκαν σε αγώνα κατά των Τούρκων και των Αλβανών ντερβίσηδων και αρματολών. Σκοπός τους ήταν να δείξουν στη τουρκική διοίκηση την ανικανότητα των διορισμένων τοπαρχών και να προστατεύσουν τους χριστιανούς και τους εαυτούς των. Από τότε αρχίζει έναν μεγάλος αγώνας στα βουνά της Μακεδονίας.

Μια από τις μεγαλύτερες επιθέσεις Ελλήνων αρματολών και κλεφτών ακόμη δε και Αλβανών εναντίον των Οθωμανών συντελέστηκε 1710-1711 και στην ευρύτερη περιοχή της κεντρικής Μακεδονίας με αποτέλεσμα να γίνουν μεγάλες καταστροφές στα χωριά. Τρία χρόνια αργότερα, το 1714, ο σουλτάνος διέταξε εναντίον των κλεφτών της περιοχής εκστρατεία του τακτικού του στρατού και γενιτσάρων. Τα αποτελέσματα της κεντρικής εξουσίας δεν ήταν και τόσο σημαντικά αφού οι κλέφτες συνέχισαν να επηρεάζουν τη δημόσια ζωή και να τοποθετούνται πολλές φορές στις διοικήσεις των κοινοτήτων πρόσωπα της επιλογής τους.

Οι ληστρικές επιδρομές την εποχή εκείνη ήταν κάτι το σύνηθες. Από τέτοιες επιδρομές το 1712 υπέφεραν οι κάτοικοι ολοκλήρων των καζάδων Αβρέτ Χισάρ (Κιλκίς) και Γιαννιτσών, όπου υπάγονταν ο ναχτιές (επαρχία) Γουμενίσσης. Με αυτοκρατορική διαταγή που εκδόθηκε την χρονιά εκείνη, δόθηκε εντολή στον αξιωματικό των γενιτσάρων του Τίκβες (πόλη πάνω από τα βόρεια σύνορά μας), Χαλίλ Τσαούς, να αναλάβει το έργο της εκκαθάρισης της περιοχής από τους ληστές. Να τους συλλάβει και να τους τιμωρήσει παραδειγματικά, διότι δεν επιτίθεντο μόνον εναντίον ραγιάδων αλλά και μουσουλμάνων.

Προσπάθεια προστασίας των ραγιάδων αλλά και των μουσουλμάνων όχι από τους επιδρομείς αλλά από τους ίδιους τους φύλακές τους, έγινε και δέκα χρόνια αργότερα με σουλτανικό φιρμάνι το 1722. Όσο κι αν η Υψηλή Πύλη στα αληθινά ή υποκριτικά ήθελε να προστατεύσει τους πληθυσμούς, αυτοί καταδυναστεύονταν. Η τακτική συνεχίστηκε μέχρι τα χρόνια των επαναστατικών κινημάτων και πολύ περισσότερο μέχρι τον μεγάλο ξεσηκωμό.