Α.Παυλίδη,«Χαλαμονή» : «Ένα βιβλίο που πρέπει να διαβάσουν όσο το δυνατόν περισσότεροι Έλληνες»

Πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 15.3.18, σττην αίθουσα της καπναποθήκης της “Αυστροελληνικής”, εκδήλωση παρουσίασης του μυθιστορήματος του Αντώνη Παυλίδη “Χαλαμονή”.

Μευαξύ άλλων μίλησε για το βιβλίο ο εκπαιδευτικός Αναστάσιος (Σούλης) Καζαντζίδης. Η εισήγηση του κ.Καζαντζίδη:

“Πριν από τρεις μήνες περίπου είχα δημοσιοποιήσει κάποιες σκέψεις μου για το βιβλίο. ‘Ήταν οι πρώτες μου εντυπώσεις, το είχα διαβάσει μέσα σε δύο ημέρες, σχεδόν χωρίς ανάσα.To ξαναδιάβασα, με πιο χαλαρούς ρυθμούς. Όμως οι εντυπώσεις μου ελάχιστα διαφοροποιήθηκαν από την πρώτη φορά. Καταθέτω ενώπιόν σας για μια ακόμη φορά κάποιες σκέψεις μου, λέγοντάς σας εκ των προτέρων, ότι αυτό το βιβλίο –ποταμός, αυτό το συγκλονιστικό έργο, αξίζει να το διαβάσουμε όλοι μα όλοι, όχι μόνο γιατί θα το λατρέψουμε, όχι μόνο γιατί θα μας ταξιδεύσει με μέρη πανέμορφα, μαγικά, αλλά ακόμη γιατί θα μας βοηθήσει να γίνουμε καλύτεροι ως άνθρωποι. Εννοείται ότι δεν διεκδικώ τον τίτλο του «ειδικού» της λογοτεχνίας, θα πω μερικές σκέψεις μου από την πλευρά του αναγνώστη και του Έλληνα, που αισθάνεται ότι όσα περιλαμβάνονται στο βιβλίο, τον αφορούν.

Είναι ένα συναρπαστικό κείμενο 400 σελίδων, με γλωσσάρι και παραρτήματα χαρτών και αποτελείται από 26 κεφάλαια, με διάφορες μικροϊστορίες, που στηρίζονται σε ιστορικά γεγονότα και αυθεντικές μαρτυρίες. Η δράση εκτείνεται σε μια μεγάλη χρονική περίοδο και τα γεγονότα που περιγράφει διαδραματίζονται από το 1875 ως σήμερα, με ενδιάμεσους σταθμούς το 1905, το 1917, το 1954, το 1957, το 1966, το 1995, το 2000 και το 2017. Το προτελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου (Μάιος 1995), αναφέρεται σε μια επιστολή με αποστολέα τον κεντρικό ήρωα Χρήστο Παπαδόπουλο. Μέσω αυτής της επιστολής ο συγγραφέας συνοψίζει όλη τη διαχρονική πορεία του ποντιακού ελληνισμού, με συγκλονιστικές αποκαλύψεις που ανατρέπουν τα μέχρι εκείνη τη στιγμή δεδομένα του έργου.

Μια από τις ιδιαιτερότητές του βιβλίου του Αντώνη Παυλίδη είναι η δικαστική διεκδίκηση της περιουσίας που είχε αναγκαστεί να εγκαταλείψει στον Πόντο ο βασικός ήρωας του βιβλίου, ο μόνος διασωθείς από μια οικογένεια 18 ατόμων. Αυτός λοιπόν πεθαίνοντας αναθέτει το έργο αυτό στον εγγονό του Λάζο, που ζει στη δική μας εποχή. Εκείνος ταξιδεύει το 2000 στην Κωνσταντινούπολη, για να βρει τους τίτλους ιδιοκτησίας. Υποψιάζομαι ότι όσα βλέπει, τα βλέπει μέσα από τα μάτια του Αντώνη Παυλίδη, όχι μόνο επειδή συνήθως ο συγγραφέας είναι παρών στη δράση του βιβλίου, αλλά επειδή ειδικά ο Αντώνης Παυλίδης είχε την τύχη και την τιμή να υπηρετήσει για 3 χρόνια στο ελληνικό Προξενείο της Κωνσταντινούπολης ως υπεύθυνος της εκεί ομογενειακής εκπαίδευσης. Έχουμε συζητήσει γι’ αυτές τις πραγματικά κορυφαίες εμπειρίες του και έτσι μπορώ να κάνω τους συσχετισμούς με τα περιστατικά που περιγράφει. Το ταξίδι αυτό στην Κωνσταντινούπολη είναι ένα από τα καλύτερα μέρη του βιβλίου. Πρόκειται για ένα ταξίδι αυτογνωσίας, όπου ο συγγραφέας κάνει και τον αναγνώστη να ταξιδεύει μέσα από πανέμορφες εικόνες, εξωτικούς τόπους, το μεγάλο δρόμο του Πέρα που ήταν η καρδιά της κοινωνικής ζωής των Ρωμιών, τη γέφυρα του Γαλατά με τους αναρίθμητους ερασιτέχνες ψαράδες να κρέμονται από τα κάγκελά της, την παλιά Κωνσταντινούπολη που είναι ένα απέραντο παζάρι, τη Σκεπαστή Αγορά με τα 4000 καταστήματα, τα εξωτικά μπαχαρικά, τα χρώματα και οι μυρωδιές της αιγυπτιακής αγοράς, το μαγικό Βόσπορο που είναι η θάλασσα των θρύλων, τον Κεράτιο, τα Πριγκηπόννησα σπαρμένα στην Προποντίδα, το καταπράσινο Κανδυλλί.

Το ταξίδι αυτό στην Κωνσταντινούπολη δίνει την ευκαιρία στο συγγραφέας να μιλήσει για την πορεία της ελληνικής ομογένειας και του Πατριαρχείου τον 20ο αιώνα, μέσα από τις συζητήσεις με ανθρώπους που συναντά ο ήρωας του βιβλίου κι έτσι να συνθέτει ο όλη την ιστορία της ρωμιοσύνης της Πόλης. Με τις περιγραφές του δείχνει ότι έχει επιτευχθεί ο στρατηγικός στόχος του τουρκικού κράτους, που ήταν η οριστική έξοδος των Ρωμιών από τη δική τους Πόλη, με τους τελευταίους εναπομείναντες 2000 σήμερα Ρωμιούς εκεί και τις 130.000 μουσουλμάνους στη Θράκη. Τέλος μέσα από τις συναρπαστικές εμπειρίες του Λάζου, ο συγγραφέας αρπάζει την ευκαιρία να προβάλλει άκρως ενδιαφέρουσες όψεις της σύγχρονης τουρκικής κοινωνίας, κατά βάση άγνωστες στο ευρύ κοινό, που εκείνος όμως τις γνωρίζει καλά, αφού τις διδάσκει εδώ και πολλά χρόνια στη Σχολή Εθνικής Ασφάλειας. Έτσι βλέπουμε να περνούν από τις σελίδες του βιβλίου, μέσω της μυθοπλασίας, θέματα, όπως πχ το ζήτημα της εσωτερικής μετανάστευσης από τις περιφέρειες της Τουρκίας προς την Κωνσταντινούπολη, ο ρόλος των Γκρίζων Λύκων, η μειονότητα των Αλεβήδων που έχει διατηρήσει πολλά στοιχεία της πρότερης ταυτότητας και πολλά ακόμη ενδιαφέροντα στοιχεία, που έχουν την προέλευσή τους στην ίδια την ιστορία της περιοχής.

Διαβάζοντας κάποιος το βιβλίο καταλαβαίνει ότι ο κύριος στόχος του Αντώνη Παυλίδη είναι να περάσει σ’ αυτό όλη την ιστορία του ποντιακού ελληνισμού, ιδιαίτερα από την περίοδο της Αυτοκρατορίας Τραπεζούντας και μετά. Αυτό βέβαια είναι ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα. Όμως κατορθώνει και κρατά τον αναγνώστη σε μια συνεχή ετοιμότητα, ξετυλίγει τη συγκλονιστική ιστορία αυτού του τμήματος του ελληνισμού, που είναι άγνωστη στους περισσότερους, μ’ ένα τρόπο εύληπτο και συναρπαστικό. Ο ίδιος άλλωστε είναι βαθύς γνώστης της ιστορίας του Πόντου και γενικά του ελληνισμού της Ανατολής μέσα από την πολύχρονη επιστημονική ενασχόλησή του μ’ αυτή: Μέσα από βιβλία που έχει εκδώσει, πολλά επιστημονικά άρθρα που έχει δημοσιεύσει, μεγάλο αριθμό εισηγήσεων σε επιστημονικά συνέδρια και ημερίδες, ακόμη και αυτή η ίδια η διδακτορική του διατριβή σ΄αυτή την ιστορία αναφέρεται.

Όμως μέσα από το μυθιστόρημά του αυτό, παίρνει στα χέρια του την ιστορία των Ελλήνων του Πόντου και την απογειώνει, κάνοντας τον αναγνώστη να διαβάζει σε πολλά σημεία με κομμένη την ανάσα. Αυτό είναι το πλεονέκτημα του μυθιστορήματος, σε σύγκριση με το επιστημονικό βιβλίο. Έτσι, όλη η ιστορία των Ελλήνων του Πόντου ρέει σαν γάργαρο νερό ενώ οι ήρωές του ταξιδεύουν στα τέλη του 19ου αιώνα με το πλοίο από τη Σαμψούντα προς την Τραπεζούντα και στη συνέχεια κινούνται με το καραβάνι στο έξοχο τοπίο της ποντιακής ενδοχώρας προς την ιστορική πατρίδα της οικογένειας, το εμβληματικό Σταυρί των Κλωστών και της παράδοσης. Ρέει μέσα από τις συναντήσεις των ηρώων, από τις παραδόσεις που είναι δεμένες με τους τόπους και το παρελθόν του ποντιακού ελληνισμού.

Ένα άλλο ιδιαίτερα ενδιαφέρον στοιχείο της «Χαλαμονής», είναι ότι περνάνε μέσα από τις σελίδες της ιστορίες και άλλων εθνοτήτων και ομάδων, που συνθέτουν ένα μωσαϊκό λαών και πολιτισμών μέσα στην οθωμανική αυτοκρατορία. Αυτή η πολυχρωμία δίνει μια άλλη διάσταση στο βιβλίο. Έτσι βλέπουμε να περνούν μπροστά απ’ τα μάτια μας κομμάτια της ιστορίας των Αρμενίων, των Βαλαάδων, των Ασσυρίων, των Κούρδων, με έξυπνα ευρήματα κατορθώνει να χωρέσει μέσα στο βιβλίο ακόμη και την ιστορία των Αιγυπτιωτών Ελλήνων. Μ’ αυτές τις περιγραφές μας ερεθίζει τις αισθήσεις, αφουγκραζόμαστε τις ντοπιολαλιές τους, αισθανόμαστε τις μυρωδιές και τις γεύσεις, τους χορούς, τις ιδιαιτερότητές τους, όλα δηλαδή αυτά που έχουν την προέλευσή τους στην ίδια την ιστορία της περιοχής.

Δεν θα ήθελα να σας κουράσω με ατέλειωτες αναλύσεις, άλλωστε το ίδιο το βιβλίο μιλάει για όλα, μ’ ένα τρόπο πρωτότυπο και συναρπαστικό. Πιστεύω ότι το βιβλίο αυτό είναι μοναδικό. Είναι ένα μυθιστόρημα που σε αναγκάζει να μην μπορείς να το αφήσεις, όχι μόνο επειδή αγωνιάς για την εξέλιξή του, αλλά ακόμη γιατί σε κάνει να κατακλύζεσαι από έντονα συναισθήματα. Η άποψή μου είναι ότι δεν έχει γραφτεί άλλο τέτοιο βιβλίο για τον ελληνισμό της Ανατολής. Είναι μοναδικό.

Το λέω αυτό επειδή εκδίδονται συχνά βιβλία μ’ αυτή τη θεματολογία, καλό βέβαια είναι να εκδίδονται τέτοια βιβλία, κάποιο μάλιστα σχετικά πρόσφατα από επώνυμο εκδοτικό οίκο, αλλά γεμάτο από περιστατικά και ιστορίες κατασκευασμένες απλά για να κρατήσουν ζωντανό το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Σίγουρα το καταφέρνουν. Όμως τι μένει; Τίποτε. Αυτά που περιγράφει δεν είναι ο Πόντος, είναι κάτι άλλο. Δεν έχει τα στοιχεία της «Χαλαμονής»: Δεν έχει δηλαδή τον πόνο και τη φρίκη που βίωσαν όλοι οι πρόγονοί μας. Δεν έχει το πάθος και την ένταση, την ποικιλία των συναισθημάτων, τις γεύσεις της μνήμης, τις πεντακάθαρες εικόνες, τα ανεπανάληπτα συναπαντήματα, τα δροσερά νερά, τις απίστευτες αποχρώσεις του πράσινου, τις μυρωδιές που αναδύονται από παντού, τα απέραντα δάση οξυάς και ελάτων, τα πανέμορφα χωριά γαντζωμένα στα καταπράσινα βουνά, το γεωγραφικό πανόραμα που σου προκαλεί δέος, τα καταπράσινα παρχάρια, τα λιτά γλέντια με τον κεμεντζέ και τα υπέροχα δίστιχα τραγούδια , τη χαρά της ζωής, την υπερηφάνεια για την κληρονομιά μας, τις έντονες συγκινήσεις, την αλληλεγγύη, την ανθρωπιά. Όλα αυτά που σημαίνουν Πόντος τα βρίσκεις σ’ αυτό το, επαναλαμβάνω, υπέροχο και ανεπανάληπτο βιβλίο.

Κυρίες και κύριοι
Παρουσιάζουμε σήμερα στην πόλη μας ένα έπος, ένα βιβλίο από εκείνα που κάνουν τους ανθρώπους καλύτερους. Ο βασικός σκοπός του συγγραφέα να κάνει γνωστή την αλήθεια των Ελλήνων του Πόντου επιτυγχάνεται απόλυτα. Πιστεύω ότι ακόμη και αρνητές της γενοκτονίας αν είναι ειλικρινείς, δηλαδή χωρίς σκοπιμότητες και το διαβάσουν, θα καταλάβουν, θα νοιώσουν την αλήθεια του και θα συνταχθούν με το μέρος του ποντιακού ελληνισμού στον αγώνα για την αναγνώριση του εγκλήματος που διαπράχτηκε στις αρχές του 20ου αιώνα.

Για όλους αυτούς τους λόγους όχι μόνο το συνιστώ ανεπιφύλακτα, αλλά προτείνω να πάρουμε ένα επιπλέον αντίτυπο για τους φίλους μας που δεν μπόρεσαν αν είναι εδώ απόψε. Το βιβλίο αυτό είναι ένα δώρο του Αντώνη Παυλίδη προς τον Ελληνισμό, για το οποίο τον ευχαριστούμε. Θεωρούμε αυτονόητο ότι θα είναι καλοτάξιδο και ευχόμαστε να το διαβάσουν όσο περισσότερες χιλιάδες Έλληνες είναι δυνατόν.”