ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΕΟΡΤΑΣΜΟΥ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΟΥΧΩΝ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΑΣ

Γράφει ο Θανάσης Βαφειάδης

Οι Στρωμνιτσιώτες μαζί με τα υπάρχοντά τους διέσωσαν και μετέφεραν στη νέα τους πατρίδα, το Κιλκίς, και τα ιερά τους κειμήλια. Ανάμεσα στα κειμήλια αυτά ξεχώριζαν η μεγάλη εικόνα των Δεκαπέντε Μαρτύρων που σύμφωνα με τον Αριστείδη Λευκίδη είχε φιλοτεχνήσει το 1845 ο αγιογράφος Νικόλαος Χατζημιχαήλ και το λείψανο του δεξιού χεριού του ιερομάρτυρα Πέτρου, τοποθετημένο σε αργυρή θήκη.

Τη δράση των Πεντεκαίδεκα στην Τιβεριούπολη, όπως λεγόταν τότε η Στρώμνιτσα και το μαρτυρικό τους θάνατο το 362 μ.Χ περιέγραψε ο αρχιεπίσκοπος Αχρίδας από το 1089 μέχρι το 1126 Θεοφύλακτος, που υπήρξε ένας από τους πιο διακεκριμένους διανοητές του Βυζαντίου. Στο έργο του «Μαρτύριον των αγίων ιε’ μαρτύρων της Τιβεριουπόλεως», που μας παραδίδεται από ένα και μόνο χειρόγραφο του 14ου αιώνα (1343/1344), περιγράφεται ο μαρτυρικός θάνατος του Πέτρου και η τύχη του λειψάνου που απέμεινε από το σκήνωμα του:

«Τότε λοιπόν προστάζουν τον άγιο να βγάλει τα ρούχα του, να ξαπλώσει καταγής και να τον χτυπήσουν άσχημα με ραβδιά. Έπειτα να του κόψουν τα χέρια και τελικά να τον θανατώσουν με ξίφος. Όταν λοιπόν έγιναν αυτά, έριξαν εκείνα τα χέρια στα σκυλιά για να τα φάνε. Μια γυναίκα όμως τυφλή από τη γέννηση της που έτσι τυχαία βρισκόταν εκεί όταν αντιλήφθηκε το δεξί χέρι του οσίου Πέτρου έπεσε στα πόδια της το πήρε και το φρόντισε».(Μετάφραση Πέτρος Βλαχάκος).

Το θαυματουργό, σύμφωνα με την παράδοση, χέρι μεταφέρθηκε αμέσως μετά στο ναό της αγίας Αναστασίας στη Θεσσαλονίκη και στη συνέχεια εκ νέου στη Στρώμνιτσα, ενώ τα λείψανα κάποιων από τους Πεντεκαίδεκα, με διαταγή του Βούλγαρου ηγεμόνα Βόρι (852/859), μεταφέρθηκαν στην Βραγαληνίτσα. (Η θέση της δεν έχει προσδιοριστεί ακριβώς. Οι αρχαιολογικές έρευνες την τοποθετούν περίπου 30 μίλια βορειοδυτικά της Τιβεριούπολης).

Η Στρωμνιτσιώτες μετά την άφιξη τους στο Κιλκίς μετονόμασαν τη βουλγάρικη εκκλησία της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, που είχε ανεγερθεί το 1906, σε εκκλησία των Δεκαπέντε Μαρτύρων. Η εκκλησία αυτή λειτούργησε σαν μητροπολιτικός ναός μέχρι το 1930 και πρώτος εφημέριος της ήταν ο Δημήτριος Μόσχος (1913-1919). Τη δημιουργία νέων εικόνων καθώς και την ανακαίνιση του τέμπλου ανέλαβε ο αγιογράφος Γρηγόριος, απόφοιτος της Σχολής Καλών Τεχνών της Πετρούπολης. Ο Γρηγόριος ήταν αξιωματικός του τσαρικού στρατού που κατέφυγε στην Ελλάδα μετά την επανάσταση των μπολσεβίκων 1917 παρέμεινε στο Κιλκίς μέχρι το 1940, οπότε έφυγε για την Αθήνα.

Η εκκλησία κατά το 1936 ανακαινίσθηκε και διευρύνθηκε κατά μερικά μέτρα ενώ το 1954 -57 ο ναός μεγάλωσε κατά 4 μ ακόμη προς τη δυτική πλευρά, όπου τοποθετήθηκε η είσοδος της που στον αρχικό ναό βρισκόταν στη βόρεια πλευρά. Μετά το σεισμό του 1978 ανεγέρθηκε ο νέος ναός και στον υπόγειο ιερό ναό τελέσθηκε η πρώτη λειτουργία στις 25-11-1980.
Το χέρι του Πέτρου, σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες, για κάποια χρόνια βρισκόταν στο σπίτι του καπνέμπορου Δημητρίου Τσιτσίμη. Παραμονή της γιορτής των αγίων οι Στρωμνιτσιώτες έφτιαχναν κόλλυβα ενώ στις 28 Νοεμβρίου ημέρα που γιορτάζεται η μνήμη τους περιέφεραν το χέρι σε διάφορα σπίτια, όπως έγραφε ο Δημήτριος Λουκάτος το 1938 σε χειρόγραφά του που δημοσίευσε ο Χρήστος Σαμουηλίδης.

Μέχρι το 1967 που με Βασιλικό Διάταγμα οι Πεντεκαίδεκα ανακηρύχθηκαν επίσημα πολιούχοι άγιοι του Κιλκίς την ευθύνη των εκδηλώσεων μνήμης είχε ο σύλλογος Στρωμνιτσιωτών «Η Τιβεριούπολις». Ο σύλλογος αυτός ιδρύθηκε την 1η Απριλίου 1915 με έδρα στη Θεσσαλονίκη και παράρτημα στο Κιλκίς. Στο αρχείο μου βρίσκω μια πρόσκληση του Συλλόγου Στρωμνιτσιωτών για τον εορτασμό της μνήμης των πεντεκαίδεκα στη Θεσσαλονίκη, η οποία δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΝΕΑ ΑΛΗΘΕΙΑ στις 26-11-1921: «Την προσεχήν Κυριακήν 28ην τρέχοντος μηνός επί τη εορτή των εν Στρωμνίτση μαρτυρησάντων πεντεκαίδεκα ιερομαρτύρων τελεσθήσεται λειτουργία εν τω Ι. Βυζαντινώ ναώ προφήτου Ηλίου εν ω ευρίσκεται η εικών των μαρτύρων και το ιερόν λείψανον της χειρός του Αγ. Πέτρου. Παρακαλούνται πάντες οι Στρωμνιτσιώται και λοιποί φιλέορτοι να τιμήσωσι την εορτήν δια της παρουσίας των. Η δεξίωσις μετά το τέλος της θείας λειτουργίας γεννήσεται εν τη οικία του κ. Χατζηγεωργίου οδός Κολοκοτρώνη 22».

Το 1930 ο σύλλογος Στρωμνιτσιωτών με πρόεδρο τον Δ. Τσιτσίμη και μέλη του Δ.Σ τους Β. Λαναρά, Γ. Σμιάρη, Χ. Ζωηρό, Α. Μητρέντσο, Χ. Πετρισλή, Κ. Ιωσηφίδη εξέδωσαν την «Ακολουθία των αγίων Πεντεκαίδεκα ιερομαρτύρων». Στον πρόλογο της έκδοσης σημειώνεται: «Η παρούσα ακολουθία των Πεντεκαίδεκα Ιερομαρτύρων, οίτινες υπήρξαν το καύχημα της Τιβεριουπόλεως, νυν Στρωμνίτσης, και πολιούχοι άγιοι αυτής, εξεδόθη το πρώτον τω 1741 εν Μοσχοπόλει της Σεβασμίας Μονής του εν αγίοις Πατρός ημών Ναούμ του θαυματουργού, δεύτερον κατά το έτος 1830 εν Κωνσταντινουπόλει δαπάναις του τότε ευσεβούς Μητροπολίτου Τιβεριουπόλεως Γρηγορίου του Βυζαντίου προς δωρεάν διανομήν, το τρίτον δε εν έτει 1891 εν Θεσσαλονίκη δαπάναις των εκ Στρωμνίτσης ομογενών ων τα ονόματα αναγράφονται εις το τέλος. Ήδη εκτυπούται δια τετάρτην φοράν τω 1930 πατριαρχούντος εν τω Οικουμενικώ θρόνω του Φωτίου και αρχιερεύοντος του Πολυανής και Κιλκισίου κ. Κυρίλλου, εν Θεσσαλονίκη και πάλιν δαπάνη και μερίμνη του εν Κιλκίς Συλλόγου προσφύγων Στρωμνιτσιωτών των νυν πιστών θεματοφυλάκων των αγίων λειψάνων των πεντεκαίδεκα Ιερομαρτύρων».

Κατά την ημέρα της μνήμης των αγίων μετά την ακολουθία του εσπερινού γινόταν λιτάνευση της εικόνας στους κεντρικούς δρόμους της πόλης ενώ μέχρι τα τελευταία χρόνια την πρώτη Κυριακή μετά την 28η Νοεμβρίου το χέρι μεταφερόταν στη Θεσσαλονίκη και εκτιθόταν στον ναό της Παναγίας Αχειροποιήτου.

Η κεντρική εκδήλωση γινόταν στον κινηματογράφο Σταμπουλή με απαγγελίες ποιημάτων από τους μαθητές και μικρή θεατρική παράσταση με επιμέλεια της νηπιαγωγού Ειρήνης Ευθυμιάδου. Εκεί μοιράζονταν και κουραμπιέδες τους οποίους λόγω τσιγκουνιάς, για την οποία εμείς οι Στρωμνιτσιώτες φημιζόμαστε, τους έπαιρναν στο σπίτι. Εξ ου και η γνωστή φράση «τους κουραμπιέδες στο χαρτί».

*Τοπογράφος – συγγραφέας

Περισσότερα άρθρα και φωτογραφίες στην ιστοσελίδα και στο facebook του τεχνικού γραφείου K4station