«Τα Συγχωρεμένα»: Ένα περιεκτικό έθιμο του Πολυπέτρου παραδοσμένο στην λήθη

Γράφει ο Πολυκράτης Πανιτσίδης

Σύμφωνα με την χριστιανική παράδοση, η Κυριακή πριν την Μεγάλη Τεσσαρακοστή (Καθαρά Δευτέρα) είναι γνωστή και ως Κυριακή της Τυρινής ή αλλιώς, η Κυριακή της Συγχώρησης. Οι χριστιανοί την ήμερα αυτή, δίνουν μεγάλη αξία στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, αφιερώνοντάς την στη μετάνοια.

Τους δινόταν η ευκαιρία να αναθερμάνουν τις σχέσεις τους και σε αυτούς που είχαν φιλονικήσει να συμφιλιωθούν και απαλλαγμένοι από πράξεις που βάραιναν την ψυχή τους να εισέρθουν στην μεγάλη σαρακοστή με ΄΄ελαφριά΄΄ καρδιά.

Σε πολλές περιοχές στην Ελλάδα και όχι μόνον, οι κάτοικοι πιστοί στα εκκλησιαστικά τους έθιμα προετοιμάζονταν για την ημέρα της αλληλοσυγχωρήσεως που επικεντρωνόταν στο δείπνο της Κυριακής της Τυρινής. Στο χωριό μας, από την προηγούμενη μέρα έκαναν τα ψώνια και τις απαραίτητες ετοιμασίες.

Την Κυριακή το πρωί μετά την εκκλησία οι νοικοκυρές ξεκινούσαν την παρασκευή των εδεσμάτων για το βραδινό τραπέζι. Τα γαλακτοκομικά είχαν την τιμητική τους, εξού και η «Κυριακή της Τυρινής ή Τυροφάγου». Οι ντόπιοι κάτοικοι του χωριού κάμνανε την τυρόπιτα, «Γκαμπάϊντσα» τη λέγανε, το «Ρασαντία» ένα είδος χαλβά από νισεστέ και έβραζαν αυγά. Με τα αυγά συμβόλιζαν την έναρξη και την λήξη της Πασχαλινής περιόδου.

Αυτά ήταν τα βασικά εδέσματα στο τραπέζι του δείπνου της συγχώρησης. Τα ίδια εδέσματα ετοίμαζαν και οι πρόσφυγες μικρασιάτες του χωριού μας, με μια μικρή διαφορά ως προς την παρασκευή της τυρόπιτας που την λέγανε «Μπουρέκι». Επιπλέον το τραπέζι εμπλουτιζόταν με εδέσματα, ανάλογα με τις προτιμήσεις της οικογενείας. Όπως, ψάρι, πιλάφι, ζυμαρικά κ.α.

Αν και το κρέας δεν επιτρεπόταν μετά την Κυριακή των Απόκρεω, οι περισσότεροι το έτρωγαν. Συνήθιζαν να τρώνε κοτόπουλο βραστό με πιλάφι ή στιφάδο. Επίσης μαγείρευαν πρόβιο κρέας και μερικοί χοιρινό που το διατηρούσαν από τα Χριστούγεννα για την ημέρα αυτή.

Λίγο πριν τη δύση του ήλιου, οι δουλειές τελείωναν. Οι άνδρες που βρίσκονταν σε εξωτερικές δουλειές, επέστρεφαν στο σπίτι για να πλυθούν και να φορέσουν τα γιορτινά τους ρούχα. Οι γεροντότεροι της κάθε οικογενείας, ήταν τα τιμώμενα πρόσωπα. Σε αυτούς θα απευθύνονταν πρώτα τα υπόλοιπα μέλη, συγγενείς και φίλοι που θα επισκεπτόταν το σπίτι για να ζητήσουν συγνώμη. Έτσι και αυτοί φρόντιζαν να είναι καθαροί και να φορούν τα καλά τους.

Το απόγευμα της ημέρας αυτής, τελούνταν ο κατανυκτικός εσπερινός της συγνώμης. Στο τέλος της λειτουργίας, οι πιστοί φιλούν το χέρι του ιερέα, ζητώντας συγχώρεση από το θεό και στη συνέχεια δίνουν το χέρι ο ένας στον άλλον λέγοντας «συγχωρεμένα». Οι άνδρες που βρίσκονταν στο καφενείο επέστρεφαν νωρίς στο σπίτι για να ξεκινήσουν με τις οικογένειες τους τις επισκέψεις. Στο καφενείο που βρίσκονταν ή στο δρόμο που αντάμωναν, αλληλοσυγχωριόταν δια χειραψίας.

Μετά τον εσπερινό, άρχιζαν οι επισκέψεις στα σπίτια του χωριού για να καταλήξουν στο πατρικό τους στο οποίο ζούσαν οι ηλικιωμένοι γονείς τους. Επισκέπτονταν συγγενείς, φίλους, κουμπάρους και ηλικιωμένους που τους έτρεφαν ιδιαίτερη εκτίμηση και σεβασμό. Οι επισκέψεις τους στα σπίτια ήταν σύντομες, για να προλάβουν να πάνε σε όλα όσα είχαν προγραμματίσει.

Αφού έμπαιναν στο σπίτι και καλησπέριζαν τους νοικοκυραίους και όλους τους υπόλοιπους που βρίσκονταν την ώρα εκείνη εκεί, κάθονταν και περίμεναν το κέρασμα από την νοικοκυρά. Συνήθως στους άνδρες πρόσφεραν κάποιο μεζέ που αποτελούνταν από τυρί, αυγό και τουρσιά συνοδευόμενο με κόκκινο κρασί ή τσίπουρο.

Στις γυναίκες πρόσφεραν λουκούμι και νερό. Τα παιδιά είχαν να επιλέξουν από αυγό, λουκούμι, ξηρούς καρπούς, έως μανταρίνια και πορτοκάλια. Στο τραπέζι ή στο σοφρά τα για τα παλαιότερα χρόνια, είχε όλα τα υπόλοιπα εδέσματα τα οποία και αυτά ήταν στην διάθεση των επισκεπτών.

Στο τέλος της σύντομης επίσκεψης και αφού σηκωνόντουσαν να φύγουν, αλληλοσυχωριόταν. Πρώτα κατευθυνόταν, προς τον μεγαλύτερο του σπιτιού, στον παππού και μετά στη γιαγιά που κάθονταν καταγής δίπλα στο τζάκι.

Αντάλλασσαν όλοι την ίδια στιχομυθία. ΄΄Συγχώρεσέ με παππού!΄΄ ΄΄Συγχώρεσέ με γιαγιά!΄΄ Κατά το τοπικό ιδίωμα των εντοπίων ΄΄Πρόστι-μι ντέντο!΄΄ ΄΄Πρόστι-μι μπάμπω!΄΄ Οι ηλικιωμένοι απαντούσαν: ΄΄Γκόσπουτ ντα τι πρόστα!΄΄ που σημαίνει ο ΄΄Ο θεός να σε συγχωρέσει!΄΄ Οι μικρασιάτες παρόλο που και αυτοί διέθεταν το δικό τους γλωσσικό ιδίωμα, οι αντίστοιχες εκφράσεις που αντάλλασαν ήταν στα ελληνικά.

Στην συνέχεια, οι ηλικιωμένοι άπλωναν τα χέρια τους, δίχως να σηκωθούν από την θέση τους και οι νεότεροι με σεβασμό έσκυβαν ελαφρά για να τους φτάσουν, έπιαναν το χέρι, το φυλούσαν και το ακουμπούσαν στο μέτωπο τους. Αυτό γινόταν τρείς φορές και κάθε φορά έκαναν το σταυρό τους. Μετά πλησίαζαν τους υπόλοιπους, έδιναν τα χέρια και λέγανε ο ένας τον άλλον ΄΄συγχωρεμένα΄΄.

Ακολουθούσαν τα παιδιά. Οι παππούδες, θείες και θείοι τα έδιναν χρήματα. Τότε βέβαια, τα χρόνια εκείνα, τα προπολεμικά, τα χρήματα ήταν δεκάρες άντε και κανένα πενηνταράκι. Την άλλη μέρα τα παιδιά, έτρεχαν στα καφεπαντωπωλεία του χωριού και αγόραζαν διάφορες λιχουδιές και ξηρούς καρπούς.

Όταν αργά το βράδυ έφευγε και ο τελευταίος επισκέπτης, μαζεύονταν τα μέλη της οικογένειας γύρω από το σοφρά που συνήθως ήταν μπροστά από το τζάκι για να δειπνήσουν όλοι μαζί. Έστρωναν τα φαγητά που συνοδεύονταν με το κόκκινο κρασί, που δεν έλειπε από καμία οικογένεια το βράδυ εκείνο. Πριν ξεκινήσουν το φαγητό, έκαναν το σταυρό τους και αλληλοσυγχωριόταν, τσούγκριζαν τα ποτήρια, και αντάλλασαν ευχές.

Κατά την διάρκεια του δείπνου αστειευόντουσαν δημιουργώντας κλίμα ευχάριστο. Όταν τελείωναν, άφηναν το τραπέζι και πήγαιναν για ύπνο, συγχωρεμένοι με ελαφριά την καρδιά. Τα φαγητά που περίσσευαν το πρωί τα μοίραζαν σε ανθρώπους που τα είχαν ανάγκη.

Τα ΄΄συγχωρεμένα΄΄ ήταν ένα όμορφο έθιμο με περιεχόμενο που άγγιζε τις ψυχές των ανθρώπων, δυστυχώς όπως και τόσα άλλα, στις μέρες μας έχουμε λησμονήσει. Στο χωριό μας το Πολύπετρο του νομού Κιλκίς, το έθιμο αυτό έπαψε να πραγματοποιείται σταδιακά με την αποχώρηση από την ζωή και των τελευταίων ηλικιωμένων, στα μέσα της δεκαετίας 1990.