Τιμούν την μνήμη του αρχαιολόγου Χ.Τσούντα στη Σύρο

Επιμέλεια Ουρανίας Πανταζή*
Το Στενημαχίτη Χρήστο Τσούντα, τον πατέρα της προιστορικής αρχαιολογίας και κωδικοποιητή της έννοιας Κυκλαδικός Πολιτισμός , τιμά ο σύλλογος Ποντίων και Βορειοελλαδιτών Σύρου σε ένα διήμερο εκδηλώσεων το Καλοκαίρι του 2015.

Ο Χρήστος Τσούντας γεννήθηκε στη Στενήμαχο της Βόρειας Θράκης το 1857 και έφυγε από τη ζωή το 1934 στην Αθήνα .
Σπούδασε αρχαιολογία στο Μόναχο κοντά σε περίφημους καθηγητές της εποχής. Το 1882 τον βρίσκει έφορο των αρχαιοτήτων της Αρχαιολογικής Εταιρείας και αργότερα της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, όπου υπηρέτησε ως το 1904. Αμέσως μετά υπήρξε τακτικός καθηγητής της φιλοσοφικής σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1926 έγινε ιδρυτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.

Μας κληροδότησε ένα πλούσιο συγγραφικό έργο που αναφέρεται στις ανασκαφές στα ευρήματα και στην Ιστορία της αρχαίας ελληνικής Τέχνης. Το 1886 ανέσκαψε στις Μυκήνες, ερμήνευσε το εύρημα του Σλήμαν, έκανε έρευνα στο ανάκτορο των Μυκηνών, στα σπίτια και ανεκάλυψε περίπου εξήντα λαξευτούς τάφους, δύο θολωτούς έξω από τα τείχη κ.α. Στη Λακωνία ανεκάλυψε, μαζί με άλλα πολύτιμα αντικείμενα και τα «χρυσά κύπελλα του Βαφειού». Ανιχνεύοντας το ιστορικό παρελθόν του ελλαδικού χώρου επισκέφθηκε περιοχές όπως τη Θεσσαλία, το Δίμηνι και το Σέσκλο κ.α. Πραγματοποίησε μεγάλη ανασκαφική έρευνα σε πολυάριθμους συνοικισμούς και όπως έγραψε στο βιβλίο του: «…εντελώς νέος κόσμος ανακαλύπτεται παντού στην Ελλάδα»

Κυκλάδες – Σύρος
Ήταν μεγάλο το ενδιαφέρον του Χρήστου Τσούντα για τις Κυκλάδες και την ιστορία τους και ιδιαίτερα για τον πολιτισμό αυτών των νησιών που αναπτύχθηκε την τρίτη χιλιετία π.Χ. Το 1890 – 1894 πραγματοποίησε εκτεταμένες ανασκαφές σε συνοικισμούς και νεκροταφεία στην Αμοργό, στην Πάρο και στην Αντίπαρο και το 1898 στη Σίφνο και στη Σύρο. Η έρευνά του έφερε στο φως εντυπωσιακά ευρήματα. Αυτόν τον πολιτισμό που γεννήθηκε και αναπτύχθηκε στα κυκλαδίτικα νησιά την τρίτη χιλιετία, τον ονόμασε «Κυκλαδικό Πολιτισμό» και την τέχνη που άνθησε στην περίοδο αυτή «Κυκλαδική». Το αποδέχθηκαν οι αρχαιολόγοι του κόσμου. Η Σύρος απετέλεσε τον τελευταίο αλλά σημαντικό σταθμό της έρευνας του στις Κυκλάδες λόγω των σημαντικών προϊστορικών αρχαιοτήτων της. Στη Σύρο έμεινε περισσότερο χρόνο απ’ ότι στα άλλα νησιά εξ αιτίας του εκτεταμένου νεκροταφείου της Χαλανδριανής. Έμεινε πολύ λίγο στην Ερμούπολη. Μαζί με τους συνεργάτες του εγκαταστάθηκαν στην Χαλανδριανή, στην θεμωνιά, σ’ ένα αγροτικό σπίτι του Δημ. Ξανθάκη, που ήταν πολύ κοντά στον χώρο που ερευνούσε.

Τον Αύγουστο του 1898 άρχισε η ανασκαφή στο νεκροταφείο της Χαλανδριανής. Εργάστηκε με πολύ εντατικούς ρυθμούς και όπως αναφέρει στο ημερολόγιό του: «Στη Χαλανδριανή της Σύρου ανακαλύφθηκε το πιο χαρακτηριστικό δείγμα τυπικού, οργανωμένου, πλούσιου και πολυάνθρωπου κυκλαδικού συνοικισμού κοντά στη θάλασσα, με τεχνητή και φυσική οχύρωση, στην κορυφή του λόφου Καστρί. Ανακαλύφθηκε εκτεταμένο νεκροταφείο. Ο αριθμός των κατοίκων πρέπει να ήταν μεγάλος, όπως υπολογίζεται από το πλήθος των τάφων, (600 τάφοι) πρέπει να ήταν πολύ καλή η οικονομική κατάσταση των κατοίκων, όπως δείχνουν τα πλούσιο κτερίσματα* που βρέθηκαν στους τάφους». Ο Τσούντας μελέτησε τα ευρήματα, φρόντισε την συντήρησή τους, τα κατέγραψε και δημοσίευσε την ύπαρξή τους στην Αρχαιολογική Εφημερίδα αρχικά. Αργότερα έγραψε πλήθος άρθρων με τις πραγματείες του και πάντα με τον τίτλο: «Κυκλαδικά». Αυτά τα άρθρα του δημοσιεύθηκαν και σε εφημερίδες και περιοδικά εκτός Ελλάδος.

Το Αιγαίο που χαράζει στον άνθρωπο την θάλασσα, φαίνεται να έπαιξε σημαντικό ρόλο στον πολιτισμό της νεοελληνικής εποχής. Τα ταξίδια από νησί σε νησί και η μεταφορά διαφορετικών προϊόντων βοήθησαν στη δημιουργία του σπουδαίου «Κυκλαδικού Πολιτισμού». Ο όρος «Κυκλαδικός Πολιτισμός», «Κυκλαδική Τέχνη», «Κυκλαδικά Ειδώλια» κ.α. καθιερώθηκαν στα τέλη του 19ου από τον Χρήστο Τσούντα, που θαύμασε τα νησιά των Κυκλάδων και την Τέχνη τους για ολόκληρη την εποχή του χαλκού. Στα μεγάλα μουσεία του κόσμου υπάρχουν αίθουσες που φιλοξενούν ευρήματα από τις Κυκλάδες. Οι επιγραφές αναφέρονται στον «Κυκλαδικό Πολιτισμό Κέρου – Σύρου». Σ’ αυτά τα δύο νησιά ανακαλύφθηκαν τα σπουδαιότερα ευρήματα σε τέχνη.

Αρχαιολογικό μουσείο
Τα ευρήματα των ανασκαφών του Τσούντα μεταφέρονται στο αρχαιολογικό μουσείο Αθηνών για να συντηρηθούν στα εργαστήρια του. Τότε οι δήμαρχοι Ερμούπολης Στ. Βαφιαδάκης και Άνω Σύρου Γιώργος Μαραγκός, φρόντισαν μέσω του υπουργείου παιδείας και της εφορείας αρχαιοτήτων να ιδρυθεί μουσείο στην Ερμούπολη. Υπήρχε ένα μικρό μουσείο που στεγαζόταν από το 1888 σ’ ένα οίκημα στο Νησάκι, αλλά δεν ήταν σε καλή κατάσταση.

Οι Συριανοί δήμαρχοι, νομάρχης κ.α. κινήθηκαν δραστήρια για την δημιουργία κατάλληλου μουσειακού χώρου. Τότε παραχωρήθηκαν αίθουσες στο ισόγειο του δημοτικού μεγάρου και διαμορφώθηκαν κατάλληλα από τον δημοτικό αρχιτέκτονα Δ. Ελευθεριάδη. Αυτό το μουσείο υπάρχει και σήμερα.
Ο Χρήστος Τσούντας ήλθε στη Σύρο τον Μάιο του 1901 και παρέδωσε στο μουσείο τα ευρήματα των ανασκαφών του από τη Σύρο αλλά και από άλλα νησιά των Κυκλάδων.

Εκατό χρόνια από τις ανασκαφές στο Καστρί
Το 1998 η προϊσταμένη της ΚΑ Εφορείας Αρχαιοτήτων κ. Μαρθάρη και η Υπουργός Αιγαίου κ. Παπαζώη, τιμώντας τον «πατέρα της προϊστορικής αρχαιολογίας» Χρ. Τσούντα, παρουσίασαν έκθεση με το αρχειακό, αρχαιολογικό υλικό και φωτογραφίες από τις δραστηριότητες του σημαντικού αρχαιολόγου που τίμησε το νησί. Η αίθουσα «Χρήστος Τσούντας» είναι κόσμημα για το μουσείο και ενημερώνει τον επισκέπτη. (www.koinignomi.gr)

Καλοκαίρι 2015
Τον Ιούλιο , ο σύλλογος Ποντίων και Βορειοελλαδιτών Σύρου θα τιμήσει το Χρήστο Τσούντα με τις παρακάτω εκδηλώσεις:
-Παρασκευή 31 Ιουλίου, ώρα 20.30, στο θέατρο «Απόλλων»
-Ομιλία από την αρχαιολόγο Μαρίζα Μαρθάρη (με καταγωγή από την Θράκη), η οποία θα μιλήσει για τη ζωή και το έργο του Χρήστου Τσούντα καθώς και για τα ευρήματα από τις ανασκαφές στη Σύρο.
-Ομιλία από τον καθηγητή αστρονομίας Ξενοφώντα Μουσά με θέμα τις αστρονομικές γνώσεις στα κυκλαδικά τηγανόσχημα.
-Θα ακολουθήσει μουσικοχορευτικό πρόγραμμα με χορούς της Ανατολικής Ρωμυλίας, από το σύλλογο Καβακλιωτών «Ανατολική Ρωμυλία» του Αιγίνιου Πιερίας καθώς και χορούς του Πόντου.

– Σάββατο 1 Αυγούστου στην πλατεία μπροστά από το Δημαρχείο
-Ωρα 21.30 : Συναυλία με τη διεθνούς φήμης σολίστ Σόνια Θεοδωρίδου, σε τραγούδια Ελλήνων συνθετών όπως Θεοδωράκης, Χατζιδάκις, Ξαρχάκος κ.λ.π. Συμμετέχει η Κινητή Ορχήστρα (Orchestra Mobile) υπό την διεύθυνση του Θεόδωρου Ορφανίδη.
Νωρίτερα (21.00) θα παρουσιαστεί μουσικοχορευτική παράσταση με «άρωμα» Πόντου. Συμμετέχουν ποντιακοί σύλλογοι.
Επίσης θα πραγματοποιηθούν παράλληλες εκδηλώσεις όπως, ξεναγήσεις στους αρχαιολογικούς χώρους, διαδραστικά παιχνίδια για παιδιά, σεμινάρια χορών Ανατολικής Ρωμυλίας και Πόντου. Διδάσκουν ο Δήμος Πραντζίδης και ο Γιάννης Ευφραιμίδης αντίστοιχα.

* Αποστράτου αξιωματικού του Πολεμικού Ναυτικού, προέδρου του συλλόγου Ποντίων και Βορειοελλαδιτών Σύρου