Η πυρκαγιά της Γουμένισσας το 1904

Γράφει ο Χρήστος ‘Ιντος

Οι συγκρούσεις αντιμαχομένων κατά την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα στη Γουμένισσα και στα χωριά της ήταν συχνές. Εντάθηκαν την περίοδο της ένοπλης φάσης του (1904-1908) με οδυνηρά πολλές φορές αποτελέσματα. Ένα από αυτά ήταν η πυρκαγιά μεγάλου τμήματός της κωμόπολης το 1904.

Στις 19 Ιουνίου του έτους εκείνου η Γουμένισσα απειλήθηκε από ολοσχερή καταστροφή μετά από συμπλοκή μελών της ομάδας του κομιτατζή βοεβόδα Αποστόλη με ομάδα Τούρκων οπλιτών.

Οι κομιτατζήδες είχαν εισέλθει σε κατοικία της κωμόπολης που βρίσκονταν στο δυτικό της άκρο. Μόλις έγιναν αντιληπτοί από τους ενοίκους της και περιοίκους ειδοποιήθηκε η τουρκική στρατιωτική δύναμη που έδρευε στην περιοχή για να τους απομακρύνει.

Μετά την άφιξή της άρχισε συμπλοκή των αντιμαχομένων μέσα στον οικισμό με αποτέλεσμα η μετάδοση πυρκαγιάς σε ένα από τα πλέον πυκνοδομημένα τμήματά του.
Περισσότερα από τριάντα σπίτια κάηκαν, οι ζημιές ξεπέρασαν κατά τις εκτιμήσεις της εποχής τις 15.000 τουρκικές λίρες. Πολλοί κάτοικοι έμειναν γυμνοί και ανυπόδητοι.

Οι πρόκριτοι της Γουμένισσας με επιστολής τους προς το Ελληνικό Γενικό Προξενείο Θεσσαλονίκης (ΕΓΠΘ) ζήτησαν από το Εθνικό Κέντρο, δηλαδή από την τότε Ελληνική Κυβέρνηση, την ηθική και υλική στήριξη των κατοίκων και ιδιαίτερα των πληγέντων.

Το Προξενείο έστειλε στη Γουμένισσα για επιτόπια έρευνα τον υπάλληλό του Λασκαρίδη και τον αρχιτέκτονα Παιονίδη με εντολή να διερευνήσουν λεπτομερώς την υπόθεση, να εκτιμήσουν την κατάσταση και να υποβάλλουν έκθεση των όσων συνέβησαν (αίτια σύγκρουσης, πυρκαγιάς, εκτίμηση ζημιών, κατάσταση πληγέντων οικογενειών κλπ).

Οι εντολοδόχοι μετά την άφιξη και παραμονή τους στην κωμόπολη συνέλεξαν πληροφορίες από τις τοπικές τουρκικές αρχές, την ελληνική κοινότητα αλλά και από πολίτες.

Συνέταξαν έκθεση και την υπέβαλαν στο Προξενείο. Διαβιβάστηκε στο Ελληνικό Υπουργείο των Εξωτερικών (ΕΥτΕ) και κοινοποιήθηκε στην Επίκουρο των Μακεδόνων Επιτροπή (ΕτΜΕ) που έδρευε στην Αθήνα.

Το Υπουργείο απαντώντας στο Προξενείο ….περί της εν Γουμέντζη καταστροφής ….. το πληροφορεί πως η ΕτΜΕ λόγω των καταστροφών και σε άλλες περιοχές του υπόδουλου Ελληνισμού δεν μπορεί να εγκρίνει το αιτούμενο ποσό των 4.000 λιρών για αποζημίωση των πληγέντων.

Το Προξενείο επανήλθε και ζήτησε το ποσόν των 2.075 λ. για μερική ανοικοδόμηση των σπιτιών που καταστράφηκαν. Επίσης ανάφερε πως το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το οποίο έλαβε γνώση της κατάστασης στη Γουμένισσα, ανάγγειλε την αποστολή 150 λ. για τα σχολεία της.

Η ΕτΜΕ, της οποίας πρόεδρος ήταν ο τότε Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Θεόκλητος, γνωστοποίησε στο Υπουργείο των Εξωτερικών πως δεν μπορεί να εκπληρώσει το αίτημα και από το αιτούμενο ποσό των 2075 λιρών θα δώσει 1000λ. Θα πρέπει να …..διανεμειθή καταλλήλως μεταξύ των Ελλήνων ων αι οικείαι επυρπολήθησαν….., θα το διαχειριστεί προσωπικά ο Πρόξενος Θεσσαλονίκης, θα εποπτεύσει την ανοικοδόμηση των κατοικιών αφού του δοθούν σχετικές οδηγίες.

Παρέχεται επίσης η πληροφορία στο Υπουργείο, πως εκδόθηκε επιταγή στο όνομα του Προξένου και επισήμανε: … Παρακαλούμεν να διατάξητε την προς αυτόν αποστολήν προς καταβολήν των ανωτέρω ψηφισθέντων χορηγημάτων… Επίσης αυθημερόν κοινοποίησε στο Προξενείο την αποστολή των 1000 λ. …υπέρ των παθόντων εκ της πυρκαγιάς εν Γουμέντζη….. Το Προξενείο είχε εκφράσει τη βούλησή του για επιπλέον ενίσχυση των πληγέντων με το ποσό των 75 λ. που θα βάραινε τον δικό του λογαρισμό.

Ο Πρόξενος Λάμπρος Κορομηλάς ενημέρωσε το Υπουργείο για την παραλαβή της σχετικής επιταγής, όπως και την Ελληνική Κοινότητα Γουμέντζης. Στο έγγραφο του σημείωσε πως η ΕτΜΕ στέλνει 1000 λίρες. …..Το ποσόν τούτο θα διανεμηθεί αναλόγως των ζημιών υπό επιτροπής διορισθησομένης υπ΄ εμού… και επιπλέον πως …..ενεκρίθη συνδρομή 100 λιρών υπέρ της επισκευής της εκκλησίας . Το Πατριαρχείον προσφέρει ετέρας 50 λίρας. Ούτω διατίθενται υπέρ της εκκλησίας εν όλω 150 λίραι…

Το ΕΓΠΘ στις 4-10-1904 συνέταξε πρακτικό διανομής των 1000 λιρών που έστειλε η ΕτΜΕ στους κατοίκους της Γουμένισσας των οποίων καταστράφηκαν τα σπίτια από την πυρκαγιά. Η Επιτροπή διανομής ήταν τριμελής και αποτελούνταν από το Λάμπρο Κορομηλά Γενικό Πρόξενο Θεσσαλονίκης, το Μητροπολίτη Βοδενών (Εδέσσης) Στέφανο, στη μητροπολιτική περιφέρεια του οποίου υπάγονταν τότε η Γουμένισσα και η επαρχία της και τον Γεώργιο Χρ. Πέτσο, πρόκριτο της τοπικής Ελληνικής Ορθόδοξης Κοινότητας.

Κάθε δικαιούχος μπορούσε να παραλάβει ο ίδιος το ποσό που του εγκρίθηκε ή να ορίσει αντιπρόσωπό του γνωστοποιώντας στο ΓΠΘ τα σχετικά στοιχεία και υπέγραφε απόδειξη στην οποία αναφέρονταν ……υποσχόμεθα δε και υποχρεούμεθα όπως δια των χρημάτων τούτων ανεγείρομεν τας καταστραφείσας οικίας μας και λοιπά κτίρια χωρίς να δυνηθώμεν να χρησιμοποιήσωμεν αυτά δια άλλας ανάγκας μας..

Με το ποσό που διανεμήθηκε στους Γουμενισσιώτες καλύφθηκαν μέρει οι ζημιές που προκλήθηκαν από την πυρκαγιά. Για τα αίτιά της υπάρχουν καταγραμμένες και άλλες πληροφορίες, όπως και για τους δικαιούχους και τα ποσά που διανεμηθήκαν. Υπήρξαν και έγγραφες διαμαρτυρίες που έφθασαν στο Πατριαρχείο, στην Ελληνική Κυβέρνηση και στην Επίκουρο των Μακεδόνων Επιτροπή.

Η κατάσταση που επικράτησε στη Γουμένισσα και στη περιοχή της το καλοκαίρι του 1904 περιγράφεται με κάθε λεπτομέρεια πρωτοσέλιδα στην εφημερίδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου «ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΑΛΗΘΕΙΑ». Κατά τον Μακεδονικό Αγώνα εμπρησμοί, δολοφονίες, καταστροφές, απειλές ήταν συνήθη φαινόμενα. Ο ανταποκριτής θέλοντας να υπογραμμίσει το μέγεθος των καταστροφών και των όσων υπέφεραν οι κάτοικοι σημείωσε:

«… η υπομονή ημών κατήντησε παροιμιώδης. Άλλοτε έλεγον ιώβειος τώρα θα είπωμεν και θα λέγωμεν μακεδονική…».

Πηγές: Αρχείο Ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών.
Αρχείο Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα.
«Εκκλησιαστική Αλήθεια»,
εφημερίδα Οικουμενικού Πατριαρχείου
* Εκπαιδευτικός, ιστοριοδίφης και συγγραφέας

Φωτογραφία: Το Μνημείο Μακεδονομάχων στη Γουμένισσα