Μνήμες της φονικής “ισπανικής γρίππης”του 1918 – 19 στο Πολύπετρο με το “βαρὐ” τίμημα των 65 θυμάτων

Γράφει ο Πολυκράτης Πανιτσίδης

Εν μέσω της πανδημίας του νέου κορωνoϊού (Covid-19), που βιώνουμε σήμερα, η σκέψη μας μοιραία οδηγείται στην πανδημία της “ισπανικής γρίππης” του 1918 και 1919.

Εκατόν δύο χρόνια πριν, στο πέρασμα της έπληξε εκατομμύρια ανθρώπους, το ένα τρίτο περίπου του παγκοσμίου πληθυσμού, ιδιαιτέρως μεταξύ των νέων ενηλίκων. Στην χώρα μας την Ελλάδα το ίδιο. Το χωριό μας το Πολύπετρο, δυστυχώς, δεν απετέλεσε εξαίρεση.

Από πληροφορίες, που αντλούμε από τους παππούδες και γιαγιάδες μας, που βίωσαν την φονική γρίππη του 1918-19, στο χωριό μας εξήντα πέντε κάτοικοι έχασαν την ζωή τους, κυρίως νέοι και υγιείς. Οικογένειες ξεκληρίστηκαν. Το ποσοστό θνησιμότητας για το μικρό χωριό των 234 κατοίκων (απογραφή 1913) και 206 (απογραφή 1920) την εποχή εκείνη ήταν τεράστιο. Ελάχιστες ήταν οι οικογένειες οι οποίες έμειναν αλώβητες.

Η ραγδαία μεταδοτικότητα του ιού, σε συνδυασμό με την ανύπαρκτη υγειονομική περίθαλψη και ενημέρωση, δημιούργησε αισθήματα πανικού και φόβου στους κατοίκους. Οι οικογένειες εγκατέλειψαν τα σπίτια τους, και τους τρεις μήνες του Καλοκαιριού του 1918 διέμεναν στην ύπαιθρο, σε αυτοσχέδιες σκηνές που έστηναν στις ρεματιές του αγροκτήματος και απομακρυσμένες μεταξύ τους, με τα άκρως απαραίτητα που μετέφεραν από το σπίτι τους, προσπαθούσαν εναγωνίως για τη επιβίωση.

Τους νεκρούς τους έθαβαν με συνοπτικές διαδικασίες. Δύο τουλάχιστον οικογένειες, που γνωρίζουμε (πιθανόν να υπήρξαν και άλλες), αφανίστηκαν εξ ολοκλήρου. Η παρουσία ενός τολμηρού και φιλότιμου Βλάχου κτηνοτρόφου από κάποιο χωριό του Πάικου με το κοπάδι του στο χωριό το Καλοκαίρι εκείνο βοήθησε στο πρόβλημα της ταφής των θυμάτων, κυρίως των οικογενειών που δεν είχαν συγγενείς. Βεβαίως, την κατάσταση εκμεταλλεύτηκαν και άνθρωποι ξένοι, οι οποίοι, με το πρόσχημα να βοηθήσουν στον ενταφιασμό των θυμάτων, έπαιρναν τα χρυσαφικά από τους νεκρούς, πριν τους θάψουν.

Οι ηλικιωμένοι του χωριού, που επέζησαν από την πανδημία, όταν αναφέρονταν σε αυτήν την αποκαλούσαν «χολέρα». «Βλέπαμε τους ανθρώπους μας να καταρρέουν και να μην μπορούμε να τους βοηθήσουμε, έπεφταν σαν “ζαλισμένα κοτόπουλα”, και σε μία – δύο ημέρες πέθαιναν», μας περιγράφουν. Πίστευαν δε, ότι την έφεραν στην περιοχή μας οι Γάλλοι στρατιώτες, που επιχειρούσαν στο Μακεδονικό Μέτωπο κατά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ο Χρήστος Ίντος στο δημοσίευμα του “Η ισπανική γρίπη του 1918-1919” στην εφημερίδα «Μαχητής του Κιλκίς», στις 13/2/18 αναφέρει τα εξής:

«… Το επιδημικό φαινόμενο παρατηρούνταν παντού. Αποδεκάτιζε και τα στρατεύματα των αντιπάλων στρατοπέδων σε όλη την Ευρώπη … Οι στρατιώτες, που προσβάλλονταν από την ασθένεια, περιθάλπονταν στα νοσοκομεία και τους υγειονομικούς σταθμούς, που είχαν δημιουργηθεί στις περιοχές όλων των μετώπων… Ένα από τα μεγαλύτερα σχετικά νοσοκομεία στην περιοχή οργανώθηκε στη Γουμένισσα, στα μετόπισθεν του μετώπου και έφερε την επωνυμία «Νοσοκομείο Απομόνωσης» από τη γρίπη…»

Ο Κυριάκος Κύρου (1906), ο οποίος γεννήθηκε στην Λεπτοκαρυά (Λιτοβόϊ) κοντινό χωριό του Πολυπέτρου,νυμφεύθηκε και εγκαταστάθηκε μονίμως στο Πολύπετρο το 1923. Σε συζήτηση μαζί του το 1997, ένα χρόνο πριν τον θάνατο του, μου είπε ότι στο χωριό του, στο οποίο διέμενε την περίοδο της γρίππης, δεν πέθανε κανένας. Αυτή η πληροφορία μας αποδεικνύει, ότι ο ιός της «ισπανικής γρίππης» τότε, όπως και σήμερα με τον κορωνοϊό, δεν έπληξε όλες τις περιοχές της χώρας μας.

Θύματα της ισπανικής γρίππης 1918-19 στο Πολύπετρο

Αναφέρω μερικά από τα θύματα της γρίππης του 1918 – 19, τις οποίες κατέγραψα κατά την έρευνα μου πριν 25-30 χρόνια. Κατ’ αρχάς ο αριθμός των θυμάτων (65) μας φάνηκε υπερβολικός. Η έρευνα, όμως, απέδειξε ότι ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Έως τώρα έχουμε καταγράψει περίπου σαράντα (40) θύματα, και μένουν να ερευνηθούν πολλές ακόμη οικογένειες, γιά να καλύψουμε τα εικοσιπέντε (25) θύματα, που υπολείπονται σύμφωνα με λεγόμενα των ανθρώπων, οι οποίοι επέζησαν από την γρίππη. Η έρευνα συνεχίζεται.

Αλεξάνδρα Καδίγκου ( 1900-1918)
Σε λίγες μόνον ημέρες από την εκδήλωση των συμπτωμάτων του ιού, η Αλεξάνδρα Καδίγκου απεβίωσε. Ήταν μόλις 18 χρόνων. Ήταν το δεύτερο παιδί από τα πέντε της οικογένειας του Αθανασίου Καδίγκου και της Μαρίας Γραμματικού. Η Αλεξάνδρα ήταν η μεγάλη αδελφή της γιαγιάς μου Πασχαλίνας Καδίγκου.
Ολυμπία Ουζούνη (1890-1918)
Ένα άλλο θύμα ήταν η Ολυμπία Ουζούνη, σύζυγος του Ιβάν Γρόσδου. Άφησε ορφανά τρία κορίτσια την Πέτρα 9 χρόνων, την Σλαύκα 7 χρόνων και την Σοφία 5 χρόνων.
Ο Ιβάν ξανανυμφεύθηκε, αυτήν την φορά την Αικατερίνη χήρα Χειμωνίδη, με ένα κορίτσι την Πασχαλίνα (Βιλίκα). Η Αικατερίνη μεγάλωσε τα κορίτσια του Ιβάν με πολλή στοργή και αγάπη.
Οικογένεια Γεωργίου Κωνσταντίνου του Δημητρίου και της Χρυσούλας
Από την τετραμελή οικογένεια του Γεωργίου Κωνσταντίνου σώζεται μόνον ο 5χρονος Λάζαρος. Ο πατέρας του Γεώργιος (1886-1918), η μητέρα του Γεωργία Κιάιβα (1895-1918) και η 2χρονη αδελφή του Χρυσούλα (Χρυσή) (1916-1918) πεθαίνουν. Ο Λάζαρος μεγαλώνει στις οικογένειες των θείων του.
Οικογένεια Σιάγλη
Η επταμελή οικογένεια Σιάγλη αποδεκατίστηκε πλήρως. Παππούς, γιαγιά, πατέρας, μητέρα και τα τρία μικρά τους παιδιά. Στο εγκαταλελειμμένο από τους κατοίκους του χωριό, ο κτηνοτρόφος, που βοηθούσε στην ταφή των θυμάτων, όπως προαναφέραμε, άκουσε τα κλάματα ενός μικρού παιδιού από ένα σπίτι. Έσπευσε να δει τι συμβαίνει. Η πόρτα ήταν αμπαρωμένη. Την σπάει, και πίσω από αυτήν σκαρφαλωμένο το ένα παιδί απεγνωσμένα να προσπαθεί να την ανοίξει. Η εικόνα, που αντικρύζει, φρικτή. Όλοι είναι νεκροί και τα παιδιά νεκρά στην αγκαλιά της μάνας. Μία – δύο ημέρες μετά πεθαίνει και το άλλο παιδί. Στο σπίτι αυτό κατοίκησε έξι χρόνια αργότερα η προσφυγική οικογένεια του Χαράλαμπου Βουδούρη, όταν το 1924 ήρθε και εγκαταστάθηκε στο Πολύπετρο μαζί με άλλες οικογένειες προσφύγων από το Κίζδερβεντ της Μικράς Ασίας.
Οικογένεια Σιάδα
Μία ακόμη πολυμελή οικογένεια με το όνομα Σιάδας αποδεκατίστηκε εξ ολοκλήρου από την γρίππη, δίχως να γνωρίζουμε περισσότερα γι’ αυτήν. Το σπίτι τους ήταν στην θέση ακριβώς όπου σήμερα βρίσκεται η αυλή του σπιτιού του Κώστα Καδίγκου. Σήμερα στο Πολύπετρο δεν υπάρχει το όνομα αυτό, όμως σε μία περιοχή του αγροκτήματος Πολυπέτρου, όπου είχε τα χωράφια του και την αγροικία του (έως πρόσφατα σώζονταν και πέτρες από τα ερείπια αυτής) έμεινε το τοπωνύμιο «Σιάδα(ι)βα μπάρα».
Παναγιώτα Χειμωνίδου
Η Παναγιώτα Χειμωνίδου ήταν το πρώτο από τα πέντε παιδιά του Νικόλαου Χειμωνίδη και της Αικατερίνης Σταύρου, παντρεμένη με τον Δημήτρη Διαμαντή. Στην γρίππη του 1918-19 η Παναγιώτα πεθαίνει πριν ακόμη αποκτήσει παιδιά.
Οικογένεια Μαυρουδή
Το γεγονός ότι οι κάτοικοι στην αρχή, μη αντιλαμβανόμενοι την σοβαρότητα της γρίππης, την αντιμετώπιζαν ως την συνηθισμένη που “σύντομα θα περάσει”, συνέχιζαν την ζωή τους κανονικά, δίχως να λαμβάνουν προφυλάξεις.
Γιά την οικογένεια του Φίλιππου Μαυρουδή και Στογιάννας Νοβάκη η εβδομάδα του γάμου του μεγάλου τους γιού Λαζάρου με την Κατερίνα Γραμματικού έφτασε. Προετοιμασίες, επισκέψεις, δώρα, ο κόσμος πήγαινε και ερχόταν στο χαρούμενο σπιτικό τους. Και ξαφνικά από την μεγάλη χαρά η οικογένεια ζη το απόλυτο δράμα. Η νύφη Κατερίνα Γραμματικού αρρωσταίνει από τον ιό, και την δεύτερη ή τρίτη μέρα πεθαίνει. Ακολουθεί ο γαμβρός, και η τραγωδία ολοκληρώνεται με τον πατέρα και την μητέρα λίγες ημέρες μετά.
Οικογένεια Πασχάλη Γώγου
Από την πενταμελή οικογένεια του Πασχάλη Γώγου η γρίππη “θέρισε” τέσσερα μέλη της, πατέρα, μητέρα και δύο από τα τρία κορίτσια. Ο πατέρας ήταν ο Πασχάλης Γώγος του Δημητρίου και της Ελένης Δεμερτζή, η σύζυγός του (…) Διαμαντή και οι δυο κόρες τους. Η μία κόρη τους που επέζησε, την Κυριακή (Κίτα), οι θείοι της την πάντρεψαν στην Γουμένισσα με τον Ευάγγελο Καλδή το 1930.
Οικογένεια Αθανασίου Γώγου
Από την οικογένεια πέθαναν οι γονείς. Ο πατέρας Αθανάσιος Γώγος (1898- 1918) του Δημητρίου και της Ελένης Δεμερτζή και η σύζυγός του Πασχαλίνα Βιτλάρη .
Αριστείδης Γώγος (1913-1918) ετών 5, του Μανόλη Γώγου και της Στογιάννας Γραμματικού.
Οικογένεια Μπουγούνη, ο πατέρας, η μητέρα και η μία από τις δυο κόρες τους. Το κορίτσι, που πέθανε, ήταν παντρεμένο με τον Δημήτρη Πεχλιβάνη του Πέτρου και της Ειρήνης. Άφησε δυο κορίτσια, την Πέτρα και την Ολυμπία. Η κόρη του Μπουγούνη, που επέζησε, ήταν η Μαρία (Μούσα) η οποία δεν έκανε οικογένεια και φιλοξενούνταν από την οικογένεια του Γεωργίου Γώγου. Πιθανόν η σύζυγος του Μπουγούνη να ήταν από τους Γώγηδες.
Έξι μέλη από τις οικογένειες των Κιτσουκαίων.

Δυο περιστατικά που σχετίζονται με τα θύματα της «ισπανικής γρίππης»

Παρεμπιπτόντως, αξίζει να αναφέρουμε και δυο περιστατικά πολύ σημαντικά, που μας διηγήθηκε ο Χρήστος Καδίγκος του Γεωργίου (1936), ανεψιός του θύματος της Αλεξάνδρας Καδίγκου. Το ένα σχετίζεται με την Αλεξάνδρα Καδίγκου και το φυτό της πασχαλιάς, που πρωτοήρθε στο Πολύπετρο, και το άλλο με ένα μέλος της πολυμελούς οικογένειας Σιάδα, που αποδεκατίστηκε εξ ολοκλήρου από την γρίππη.

– « Η Αλεξάνδρα Καδίγκου ένα χρόνο πριν το λοιμό, είχε πάει στους συγγενείς της στο γειτονικό χωριό Ραχώνα, «Ramel» το έλεγαν τότε. Επιστρέφοντας στο χωριό, έφερε μαζί της ένα νέο καλλωπιστικό λουλούδι το «αργκαβάν» τη γνωστή σε όλους μας πασχαλιά και την φύτεψε στην αυλή του σπιτιού της. Την πανέμορφη μωβ πασχαλιά την λιμπίστηκαν τα κορίτσια του χωριού και έσπευδαν στην Αλεξάνδρα, παρακαλώντας την για ένα κλαδί να φυτέψουν στο δικό τους κήπο. Η Αλεξάνδρα απευθύνθηκε στην μητέρα της, ρωτώντας την τι να κάνει. Η μητέρα της, δίχως δεύτερη σκέψη, έδωσε εντολή στην Αλεξάνδρα, να δίνει το φυτό σε όποιον της το ζητούσε, αλλιώς θα είχε την κατάρα της».

– « Η σύζυγος του Σιάδα ένα βράδυ πήγε γάλα στην γειτόνισσά της την Σοφία, την σύζυγο του Χρήστου Κιτσούκη. Επειδή, όμως, η Σοφία ήταν λεχώνα στην κόρη της την Μαγδαληνή (1911), και δεν επιτρεπόταν να περάσει στο εσωτερικό του σπιτιού σύμφωνα με τους κανόνες της παράδοσης, κρέμασε το σκεύος με το γάλα στο υπόστεγο. Την άλλη ημέρα η Σοφία ήπιε το γάλα, και σε ένα μόλις εικοσιτετράωρο χάνει το 80% της όρασης. Ο σύζυγος της την πάει σε μία πρακτική γιατρό στα Γιαννιτσά, η οποία απέδωσε την τύφλωση στο γάλα, που ήπιε, και μάλιστα προεξόφλησε, ότι σε ένα χρόνο θα τυφλωθεί εντελώς, όπως και έγινε».