Αρθρογραφία

Επ΄ευκαιρία της Ημέρας του Μακεδονικού Αγώνα: «Η περιοχή Γουμενίσσης το 1903»

Πληροφορίες από διπλωματικά έγγραφα

Γράφει ο Χρήστος Ίντος

Η 13η Οκτωβρίου έχει ορισθεί ημέρα επετείου του Μακεδονικού Αγώνα (ΜΑ), διότι την ίδια αυτή ημέρα του 1904 έπεσε από τούρκικο βόλι στο χωριό Στάτιστα του Ν. Καστοριάς ο Παύλος Μελάς. Έγινε το σύμβολο του αγώνα των απανταχού Ελλήνων για τη διάσωση της Μακεδονίας από την απειλή αλλότριων δυνάμεων.

Ο Μ. Α. ως ένοπλη δράση διαδραματίσθηκε κυρίως την περίοδο 1904-1908 στη Μακεδονία, τη Θράκη, ακόμη και στην Ήπειρο. Ήταν αγώνας χωρίς καθορισμένη αρχή και καθορισμένο τέλος. Έχει τις ρίζες του βαθιά μέσα στο χρόνο, πιο συγκεκριμένα στον 19ο αιώνα, και συνεχίσθηκε και μετά τη θεωρητική παύση του που τοποθετείται στο 1908.

Στο παρόν σημείωμα, μικρό αφιέρωμα στην επέτειο του ΜΑ και τον φετινό εορτασμό, αναφερόμαστε στην επαρχία Γουμενίσσης και ευρύτερα βασιζόμενοι σε διπλωματικά έγγραφα της εποχής ξένων και Ελλήνων διπλωματών.
Η κινητικότητα των κομιτατζήδων οπλαρχηγών τις παραμονές του Ίλιντεν, της εξέγεσης που προετοίμαζαν για την ημέρα του Προφήτη Ηλία, 20 Ιουλίου 1903, και που συνίστατο στη δολοφονία πατριαρχικών προς εκφοβισμό και στην πίεση προσήλυτων να προσχωρήσουν στην εξαρχία, εφαρμόσθηκε στα χωριά της Γουμένισσας αρχής γενομένης από εκείνα του όρους Πάικου, Όσιν (Αρχάγγελος), Κούπα και Λιούμνιτσα (Σκρα), όπως αναφέρει ο Βρετανός γενικός πρόξενος Sir Alfred Biliotti προς το Βρετανό επιτετραμμένο J. B. Whitehead από τη Θεσσαλονίκη στις 26 Ιανουαρίου 1903. Δολοφονία εξέχοντα Πατριαρχικού είχαμε στο χωριό Γερακάρτσι (Γερακώνα) και απειλές κατά του ιερέα των Λιβαδίων παπα-Νικόλα.

Μακεδονομάχοι Παιονίας, 1930

Μακεδονομάχοι Παιονίας, 1930 (Προσωπικό αρχείο).

«…Τα χωριά στη νοτιοδυτική περιοχή της Γευγελής, Γοργόπ, Μποιέμιτσα, Μπογδάντσα, Μπόρες (ή Μπόγρος) Στογιάκοβο, Ματσούκοβο κ.λ.π., (κάποια από αυτά ανήκαν και ανήκουν και σήμερα στην επαρχία της Γουμένισσας) είναι μόνο εν μέρει Εξαρχικά, αλλά τα χωριά του Γιανιτσέ Bαρδάρ, Kρίβα (Γρίβα), Μπαρόβιτσα (Καστανερή), Τσερναρέκα Κάρπη), Πέτγες (Πεντάλοφο), Ράμνα (Ομαλό), Πέτροβο (Άγιος Πέτρος) (όλα της επαρχίας Γουμένισσας) μαζί με τα Κοφάλια (ή Κορφάλια) στη Θεσσαλονίκη είναι εξ ολοκλήρου Ορθόδοξα. Κανένα από αυτά ωστόσο, δεν δέχεται αυτή τη στιγμή πιέσεις από τις συμμορίες για να προσχωρήσει στην Εξαρχία ή να αποπέμψει τους Έλληνας δασκάλους του, αλλά έχουν δεχθεί την προειδοποίηση να βρίσκονται σε ετοιμότητα, ώστε να πάρουν όπλα, όταν τους δοθεί η ανάλογη εντολή σε λίγους μήνες. Στο μεταξύ απειλούνται με θάνατο αν τυχόν καταδώσουν τις συμμορίες, για την υποδοχή των οποίων έχουν διαταγή να διατηρούν ένα σπίτι και προμήθειες σε διαρκή ετοιμότητα….», σημειώνει στην επιστολή του ο Biliotti.

Ένας άλλος διπλωμάτης, ο Αυστριακός γενικός Πρόξενος Richard Hickel στις 21 Φεβρουαρίου 1903 από τη Θεσσαλονίκη γράφει προς τον A. Goluchowki: «….Αφού προετοιμασθεί αρκετά το φρόνημα (των χωρικών) – ως επί το πλείστον, όμως, με φοβερές απειλές (δολοφονίες πυρπολήσεις)- για το πολιτικό ιδανικό της απελευθέρωσης της Μακεδονίας, τότε προτρέπουν τους χωρικούς να βάλουν το χέρι τους με τρόπο εντελώς θεατρικό σ΄ ένα μαύρο σταυρό και σ΄ ένα περίστροφο και να ορκισθούν ότι θα λάβουν μέρος στην επόμενη εξέγερση. Πότε πότε τους λένε ότι είναι αδιάφορο για το κομιτάτο, αν αυτοί παραμένουν πατριαρχικοί ή όχι, όμως πολύ συχνότερα, παράλληλα με τη μύηση, συμβαδίζει και ο αναγκαστικός προσηλυτισμός (τους) στην Εξαρχία…». Η προπαγάνδα αυτή είχε προχωρήσει πολύ σε αρκετές περιοχές της Μακεδονίας μεταξύ των οποίων και στην περιοχή Γουμένισσας. Φοβισμένοι οι κάτοικοι δεν δίνουν σωστές πληροφορίες, όπως σημειώνει ο Αυστριακός διπλωμάτης.

Η προσπάθεια παρακίνησης των κατοίκων σε εξέγερση με τις συνθήκες που προαναφέραμε δεν ήταν οι καλύτερες και στην περιοχή του Κιλκίς, όπως διαπιστώνεται από επιστολή επίσης του Biliotti, στον οποίο αναφερθήκαμε. Η επιστολή συντάχθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 25 Φεβρουαρίου 1903 και στάλθηκε στον J. Whitehead. Ο εξαναγκασμός δεν μπορούσε να προετοιμάσει τους κατοίκους σε εξέγερση. Πέρα των άλλων είχαν το φόβο των αντιποίνων από μέρους του τουρκικού στρατού.

Δεν πρέπει να λησμονούμε πως στην ίδια περιοχή, όπως και στις άλλες όμορες των Γιαννιτσών, της Γευγελής και του Κιλκίς δρούσαν οι βοεβόδες Αργύρης, Αποστόλης και Γιοβάνης, απηνείς διώκτες των Ελλήνων όχι μόνο εκφοβίζοντας αλλά σκορπώντας την καταστροφή και το θάνατο από όπου διέρχονταν.

Την άνοιξη του 1903 στη Θεσσαλονίκη είχαμε έντονη δραστηριοποίηση του βουλγαρικού κομιτάτου. Από τον Απρίλιο του ίδιου έτους είχαν αρχίσει δολιοφθορές και βομβιστικές ενέργειες οι οποίες είχαν αναστατώσει την πόλη και προκάλεσαν την επιβολή στρατιωτικού νόμου. Από τις βομβιστικές επιθέσεις και τις ενέργειες του τουρκικού στρατού υπήρξαν πολλά θύματα μεταξύ των οποίων και Έλληνες. Παρά την εντυπωσιακή δράση στη Θεσσαλονίκη μια γενική εξέγερση φαίνονταν δύσκολο εγχείρημα, γιαυτό και πολλές ομάδες κομιτατζήδων έμειναν αδρανείς και περιπλανώμενες. Στην περιοχή του Κιλκίς όπου είχαν προωθηθεί τα σώματα των Τσερνοπέεφ, Ντέλτσεφ και Τσόπκο με 180 άνδρες, περιπλανήθηκαν στους βάλτους της λίμνης Αματόβου (Άσπρου Ν. Κιλκίς) για αρκετό καιρό περιμένοντας την εξέγερση. Αποτέλεσμα της αναβλητικότητας ήταν η καταστροφή της ομάδας του Τσόπκο στο Γραντομπόρ, στο σημερινό Πεντάλοφο Θεσσαλονίκης.

Μετά το Ίλιντεν, 20 Ιουλίου, 2 Αυγούστου με το νέο ημερολόγιο, ημέρα του Προφήτη Ηλία και τα γνωστά γεγονότα στο Κρούσοβο, οι Τούρκοι εξαπέλυσαν διωγμό εναντίον των ομάδων των κομιτατζήδων που προκάλεσαν τα γεγονότα στην Δυτική Μακεδονία, μεγάλο αριθμό θυμάτων, κυρίως Πατριαρχικών, καταστροφές χωριών, εισοδημάτων, περιουσιών. Όπως στην υπόλοιπη Μακεδονία, έτσι και στην Κεντρική οι Τούρκοι είχαν υπό επιτήρηση και παρακολούθηση τις ομάδες αυτές, πολλές από τις οποίες υπέστησαν ζημιές, όπως του Γιοβάν (Καρασούλη) στη λίμνη του Αματόβου (Άσπρου – Κιλκίς).

Στο τέλος της ίδιας χρονιάς, στις 27 Δεκεμβρίου 1903, Ο Γενικός Πρόξενος της Ελλάδος στη Θεσσαλονίκη Ευγένιος Ευγενιάδης έγραφε μεταξύ άλλων προς τον Έλληνα Υπουργό των Εξωτερικών Α. Ρωμάνο: «..Αναγκαία κυρίως συγκρότησις συμμορίας εν τοις περιχώροις Γουμένιτζης, όπως δυνηθώμεν να συγκρατήσωμεν τα ορθόδοξα χωρία, απειλήσωμεν τα σχισματικά και επιτύχωμεν την εξόντωσιν έστω και μιας μόνο των τριών επικινδύνων συμμοριών..». Ήδη αναφέρθηκαν οι συμμορίες των Αργύρη, Αποστόλη και Γιοβάν.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Τα γεγονότα του 1903 στη Μακεδονία μέσα από την ευρωπαϊκή διπλωματική αλληλογραφία, Εισαγωγή Βασίλης Κ. Γούναρης, Επιμέλεια –Σχολιασμός Βασίλης Κ. Γούναρης, Άννα Α. Παναγιωτοπούλου, Άγγελος Α. Χοτζίδης, Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, Θεσσαλονίκη 1993.

Ι. Κ. Μαζαράκη – Αινιάνος, Ο Μακεδονικός Αγών, Αθήνα 1981.
Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, Οι απαρχές του μακεδονικού Αγώνα, 100 έγγραφα από το αρχείο του Υπουργείου των Εξωτερικών της Ελλάδος, Θεσσαλονίκη 1996.

Περισσότερα
Δείτε ακόμα

Φωτοσχόλιο

Συνάντηση Σούλη Καζαντζίδη με Βαγγέλη Μαρινάκη

Δεν είναι ασυνήθιστα πολλά;

Ο δήμος Παιονίας αποφάσισε την ανάθεση συγγραφής του ιστορικού λευκώματός του στον καταλληλότερο γι’ αυτόν τον σκοπό ερευνητή και συγγραφέα, […]