Πώς η Πίνδος, από «τρόπαιο» των δυνάμεων του Ολοκληρωτισμού, έγινε… ο «τάφος» τους, χάρη στην αδούλωτη ελληνική ψυχή!

Γράφει ο Γιώργος Βαρδάκας

28 Οκτωβρίου 1940.

Ημέρα που γράφτηκε με «χρυσά» γράμματα στην Ιστορία της Πατρίδας μας και εορτάζεται από το 1944 ως εθνική εορτή.
Ημέρα που συγκίνησε όλο τον ελεύθερο κόσμο και τον έκανε να παραδεχθεί το μεγαλείο της ψυχής του Έλληνα γιά την αυτοθυσία του και την αυταπάρνησή του, όταν μάχεται για την Ελευθερία και ανεξαρτησία της Πατρίδας του.

Δευτέρα 28 Οκτωβρίου 1940, ώρα 3η πρωινή. «Πέφτει η μάσκα» της υποκρισίας των Ιταλών του φασίστα Μουσσολίνι, που κατηγορούσε και προκαλούσε την Ελλάδα εδώ και ένα – ενάμισυ χρόνο, ότι δεν κρατούσε την ουδετερότητα της, η οποία απέβαινε ολοένα και περισσότερο απλώς και καθαρώς φαινομενική, με την επίδοση από τον πρεσβευτή Γκράτσι στον Έλληνα πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά του ιταλικού τελεσιγράφου, με το οποίο ζητούσε την ελεύθερη διέλευση από την χώρα μας των ιταλικών στρατευμάτων και την κατάληψη ωρισμένων στρατηγικών σημείων.

Η απάντηση του ηλικιωμένου Έλληνα πρωθυπουργού ήταν εφάμιλλη της Ιστορίας των Ελλήνων: ΟΧΙ, και ο Γκράτσι αποχωρεί γράφοντας αργότερα στα απομνημονεύματά του : «Την στιγμή εκείνη εμίσησα το επάγγελμά μου, το οποίο μου επέβαλε ένα τόσο θλιβερό και ταπεινωτικό καθήκον. Υποκλίθηκα με βαθύτατο σεβασμό προ του υπερήφανου γέροντος, ο οποίος δεν εδίστασε ουδ’ επί στιγμή να επιλέξει διά την Πατρίδα του την οδό της θυσίας αντί της ατιμώσεως, και αποχώρησα».

Ο πόλεμος είναι πλέον γεγονός.

Οι ελληνικές δυνάμεις, οι οποίες θα αντιστέκονταν στις ιταλικές στα ελληνοαλβανικά σύνορα ήταν:

– Στην περιοχή της Ηπείρου η VΙΙΙ (8η) Μεραρχία Πεζικού (Υπτγος Χαράλαμπος Κατσιμήτρος) πλήρως επιστρατευμένη .

– Στην βορειοδυτική Μακεδονία η ΙΧ (9η ) Μεραρχία Πεζικού ( Υπτγος Χρήστος Ζυγούρης ) και η IV (4η ) Ταξιαρχία Πεζικού.

– Στην περιοχή της Πίνδου μεταξύ της VIII ΜΠ και την ΙΧ ΜΠ ήταν το 51 Σύνταγμα Πεζικού (51 ΣΠ) με δύο τάγματα, ενώ το τρίτο βρισκόταν εν κινήσει από Πεντάλοφο προς Επταχώρι. Διοικητής ο αντισυνταγματάρχης Δημήτριος Μεσύρης .Από τον Αύγουστο του 1940 με την τοποθέ-τηση του συνταγματάρχη Κωνσταντίνου Δαβάκη έφερε την ονομασία Απόσπασμα Πίνδου, δυνάμεως 2000 ανδρών, με υποδιοικητή τον αντισυνταγματάρχη Μεσύρη, θα υπερασπιζόταν αυτή την περιοχή πλάτους 35 χιλιομέτρων σε ευθεία γραμμή και βάθους 20 χιλιομέτρων. Απέναντί τους η 3η Μεραρχία Αλπινιστών «Τζούλια» δυνάμεως 10.800 ανδρών πλήρως εξοπλισμένη σε υλικά και μέσα με δύο συντάγματα αλπινιστών, το βόρειο εκ του 8 ΣΠ και το νότιο εκ 9 ΣΠ, τα οποία είχαν ως αποστολή την ταχεία διείσδυση εκατέρωθεν των διαβάσεων του όρους Σμόλικα προς Σαμαρίνα και Βωβούσα και εκείθεν προς Μέτσοβο, για να κυκλώσουν την VIII ΜΠ, που αμυνόταν στο Καλπάκι, να αποκόψουν την διαφυγή της προς Ανατολάς και να αποκόψουν δυνάμεις ενισχύσεως, που έρχονταν από την Θεσσαλία .

Αγώνας άνισος. Η μόνη ελπίδα του Δαβάκη ήταν ο υποχωρητικός ελιγμός, μέχρι να φθάσουν οι ενισχύσεις, ούτως ώστε να «μαντρώσει», όπως έλεγε, τους Ιταλούς.

Από την πρωία της 28 Οκτωβρίου το απόσπασμα δέχεται ισχυρά πίεση, παρά ταύτα αμύνεται σθεναρώς. Στις 30 Οκτωβρίου το Δεύτερο Σώμα Στρατού (Β’ΣΣ, αντιστράτηγος Δημήτριος Παπαδόπουλος και η Πρώτη Μεραρχία (Ι ΜΠ, υποστράτηγος Βασίλειος Βραχνός αναχωρούν από την Λάρισα γιά Κοζάνη και Επταχώρι αντιστοίχως και αναλαμβάνουν την διεύθυνση του αγώνα.

Την 31η Οκτωβρίου, κατόπιν των σχετικών αναγνωρίσεων δημιουργούνται τρία τακτικά συγκροτήματα, τα οποία θα επετίθεντο προς Δυσμάς.

– Πρώτο συγκρότημα δυνάμεως διλοχίας, ίλης ιππικού, δύο διμοιρίες πολυβόλων και ουλαμού πυροβολικού υπο τον αντισυνταγματάρχη Δημήτριο Μισύρη, υποδιοικητή του Αποσπάσματος Πίνδου θα επετίθεντο προς Πρίασπο- Λυκορράχη- Οξυά.

– Δεύτερο συγκρότημα δυνάμεως διλοχίας πεζικού , διμοιρίας πολυβόλων και ουλαμού πυροβολικού θα επιτίθετο προς Κούτσουρο- Προφήτη Ηλία Φούρκας υπό τον συνταγματάρχη Δαβάκη.

– Άλλη διλοχία από το Ι/4 ΣΠ υπό την διοίκηση του επιτελούς συνδέσμου του Τμήματος Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας (ΤΣΔΜ) θα επετίθετο προς Γάβρον- Τσούκα- Ζεκίρη. Επίσης, απόσπασμα εκ του 1/51 Τάγματος υπό τον διοικητή του Ι/51 ΣΠ θα επετίθετο στην κατεύθυνση Λιάγκη- Ταμπούρι- Γύφτισσα. Το Ι/2 ΣΠ τάγμα συγκεντρώθηκε δυτικά του Επταχωρίου ως εφεδρεία της Μεραρχίας, εκτός ενός λόχου που παρέμεινε στο ύψωμα Προφήτης Ηλίας Επταχωρίου.

Στις μάχες που άρχισαν από 1ης Νοεμβρίου 1940, τραυματίζεται στο βόρειο τομέα ο αντισυνταγματάρχης Δημήτριος Μισύρης, και την διοίκηση αναλαμβάνει ο διοικητής του ΙΙΙ/52 ΣΠ έφεδρος ταγματάρχης Αχιλλέας Δημοτάκης, που έφθασε στις 5 το απόγευμα, παραδώσας το τάγμα του στον αρχαιότερο λοχαγό.

Στο νότιο συγκρότημα προς Τσούκα πέφτει νεκρός ο υπολοχαγός Αλέξανδρος Διάκος και μετ’ ολίγον ο έφεδρος υπολοχαγός Ελευθέριος Ντάσκας, του 4 ΣΠ αμφότεροι, ενώ τραυματίζεται σοβαρά στο στήθος ο συνταγματάρχης Κωνσταντίνος Δαβάκης, τον οποίο αντικαθιστά ο ταγνατάρχης Ιωάννης Καραβίας, μέχρι να αναλάβει διοικητής του 51 ΣΠ ο τοποθετηθείς από το Β’ΣΣ συνταγματάρχης Θεμιστοκλής Κετσέας.

Ήδη από 1ης Νοεμβρίου1940 εισέρχεται στην εμπόλεμη ζώνη η Ταξιαρχία Ιππικού του συνταγματάρχη Σωκράτη Δημαράτου, γιά να αντιμετωπίσει τους Ιταλούς, οι οποίοι είναι στην Σαμαρίνα, αναμένοντας ενισχύσεις από μονάδες πεζικού, ενώ φθάνει η διοίκηση του 7 ΣΠ (Χαλκίδος, αντισυνταγματάρχης Ιωάννης Σωτηρίου) μετά του ΙΙΙ/7 ΣΠ (ταγματάρχης Κωνσταντίνος Αθανασίου).

Την 3η Νοεμβρίου απελευθερώνεται η Σαμαρίνα από το ΙΙΙ/7 ΣΠ και ίλη της Ταξιαρχίας Ιππικού. Στον αγώνα εισέρχεται και το 1/5 ΣΠ (ταγματάρχης Αντώνιος Γούλας ), ενώ από 4ης Νοεμβρίου τίθεται στη διάθεση της Ταξιαρχία και το 5 ΣΠ (συνταγματάρχης Νικόλαος Γεωργούλας με το ΙΙΙ/5 ΣΠ (ταγματάρχης Σπυρίδων Χειμαριώτης), το ΙΙ/5 ΣΠ (ταγματάρχης Πέτρος Παπαβασιλείου, ευρίσκετο στο Βρυσοχώρι νοτίως του Αώου με το απόσπασμα Φριζή), και την Μεραρχία Ιππικού (υποστράτηγος Γεώργιος Στανωτάς).

Ήδη η Ι ΜΠ συμπληρώνεται, και την 8η Νοεμβρίου διαθέτει εννέα) τάγματα πεζικού ανήκοντα σε έξη διαφορετικά συντάγματα (2-4-5-7-51-52 ΣΠ), και, επί πλέον, στην περιοχή ενεργεί η ταξιαρχία ιππικού και η μεραρχία ιππικού από Νότο με το ΙΙ/5 ΣΠ και το τάγμα Κόνιτσας.

Το «κύκνειο άσμα» της «Τζούλια»έχει αρχίσει. Πιεζόμενη από Βορρά, Ανατολή και Νότο, δεν έχει άλλη επιλογή από την υποχώρηση διά μέσου του διαβάσεων του Σμόλικα.

Είναι χαρακτηριστικές οι μάχες, που δόθηκαν στα υψώματα και στις διαβάσεις των ορέων Βούζιου- Σμόλικα από την ταξιαρχία ιππικού, της οποίας η επιτυχία της προοδευτικής εξάλειψης του θύλακου που είχε δημιουργήσει η «Τζούλια», προβαίνοντας στην αποσύνθεση αυτής, που, εκτός από τις μεγάλες απώλειες που της προξένησε (1700 νεκροί και 2000 αιχμάλωτοι) βάραινε περισσότερο και η ηθική πλευρά της αποτυχίας της και της ήττας.

Σημαντική ήταν και η συμβολή της Ι ΜΠ, της Μεραρχίας Ιππικού και της V Ταξιαρχίας Πεζικού. Ταμπούρι, Λευκάδια, Μπογκντάνι, Τσούμα, Σμίλιανη, Νταλιάπολη, Κλέφτης,Τσούμα, Μεσορράχη, Τσομπάνι, Κεργόλι, Κύρκουρη, Λιανούρια, Γύφτισσα είναι μερικά από τα υψώματα, όπου «γράφτηκαν» ηρωικά κατορθώματα και «σελίδες» δόξας. Όσο θεαματική και τολμηρή ήταν η διείσδυση της «Τζούλια», τόσο συνταρακτική ήταν η συντριβή της, ο δε συνταγματάρχης Δημήτριος Μαχάς, επιτελάρχης της Ι ΜΠ, είπε: «Οι πεδινοί της Θεσσαλίας κατατρόπωσαν τους ορεινούς των Άλπεων».

Την 13η Νοεμβρίου 1940 λήγει η Μάχη της Πίνδου, με τις ιταλικές δυνάμεις να δίνουν την τελευταία μάχη στην Κόνιτσα, αποχωρώντας από το ελληνικό έδαφος.
Από τις 14 Νοεμβρίου 1940 ολοκληρώνεται η ελληνική επιστράτευση και αρχίζει η μεγάλη ελληνική αντεπίθεση και καταδίωξη του ιταλικού στρατού μέσα στο αλβανικό έδαφος.

Όμως, κάθε επιτυχία έχει και το τίμημά της: Οκτώ αξιωματικοί και εκατόν εξήντα οκτώ (168) οπλίτες, οι περισσότεροι Θεσσαλοί, έπεσαν νεκροί στην υπεράσπιση της Πατρίδας μας κατά την Μάχη της Πίνδου, και ήταν 51 από το 5 ΣΠ (Τρικάλων), 24 από το 4 ΣΠ (Λαρίσης),22 από το 51 ΣΠ (Τρικάλων) 10 από το 52 ΣΠ (Λαρίσης) και 22 από το Ιππικό (Χ Ομάδα Αναγνωρίσεως και 3ο Σύνταγμα Ιππικού).

Ας τους θυμόμαστε για πάντα, αποτίοντας σε αυτούς τον ελάχιστο φόρο τιμής, διότι τους οφείλουμε πολλά.

*Αποστράτου αξιωματικού του Στρατού Ξηράς