Επιχειρήσεις στο Μακεδονικό Μέτωπο τον Σεπτέμβριο του 1918 στο νομό Κιλκίς

Διάταξη και δύναμη των αντιμαχομένων

Γράφει ο Χρήστος Ίντος

Ως συνέχεια από τις προηγούμενες δημοσιεύσεις μας των ετών 1915-1918 για τα εκατό χρόνια από τον Α΄ ΠΠ και ιδιαίτερα για τα όσα συνέβησαν στο Μακεδονικό Μέτωπο στον τομέα του που κάλυπτε τον νομό Κιλκίς συνεχίζουμε με όσα συνέβησαν στην ίδια περιοχή τον φθινόπωρο του 1918. Πρόκειται για αποσπάσματα από την ανέκδοτη εργασία μας «Ο Μεγάλος Πόλεμος – Α΄ ΠΠ – στον Ν. Κιλκίς».

Τον Σεπτέμβριο του 1918, πριν από τη μεγάλη γενική επίθεση των συμμαχικών δυνάμεων στο Μακεδονικό Μέτωπο η διάταξη αυτών των δυνάμεων από τα δυτικά προς τα ανατολικά ήταν:

Δοϊράνη, Ιουνιος 1916, Γαλλικός Στρατός υπό τον Στρατηγό Baillut. (Πηγή, ΓΥΠ).

– Η Γαλλική Στρατιά Ανατολής υπό τον Γάλλο στρατηγό Ανρύ από τον ποταμό Άψο (Αλβανία) ως τον ποταμό Εριγώνα (σήμερα ΠΓΔΜ). Υπό τις διαταγές της είχε, από δυτικά προς ανατολικά, την ομάδα Κορυτσάς, την 3η και την 2η ομάδα Μεραρχιών, την 35η ιταλική Μεραρχία, την 11η γαλλική αποικιακή Μεραρχία, την 3η ελληνική Μεραρχία με διοικητή τον συνταγματάρχη Ν. Τρικούπη και την γαλλική Ταξιαρχία ιππικού στη Φλώρινα ως εφεδρεία.

– Οι Γαλλοσερβικές δυνάμεις υπό τον στρατηγό Μίσιτς από τον Εριγώνα ποταμό ως το χωριό Πρόμαχοι της Αριδαίας. Περιελάμβαναν την 1η και τη 2η σερβική Στρατιά, την 122η γαλλική Μεραρχία, τη 17η γαλλική αποικιακή Μεραρχία, τρεις σερβικές Μεραρχίες, από τις οποίες μία στο μέτωπο και δύο εφεδρικές.

– Η 1η Ομάδα Μεραρχιών υπό τον Γάλλο Στρατηγό Ντ΄ Ανσέλμ από τους Προμάχους μέχρι το χωριό Φανός της Παιονίας κοντά στον Αξιό. Είχε την 16η γαλλική αποικιακή Μεραρχία, την 4η ελληνική με διοικητή τον Συνταγματάρχη Ν. Βλαχόπουλο και την ελληνική Μεραρχία Αρχιπελάγους υπό τον Στρατηγό Δ. Ιωάννου.

– Την Bρετανοελληνική Στρατιά υπό τον Άγγλο στρατηγό Μιλν από τον Φανό μέχρι τον κόλπο του Ορφανού. Αποτελούνταν από δύο σώματα:

Κοιμητήριο Δοϊράνης

α. Το 12ο Bρετανικό είχε τον τομέα από τον Φανό ως τη λίμνη Δοϊράνη με τις βρετανικές Μεραρχίες από τα δυτικά προς ανατολικά 27η, 26η και 22η στη Δοϊράνη. Στην 22η υπάγονταν και η ελληνική Μεραρχία Σερρών με διοικητή τον Επαμ. Ζυμβρακάκη.

β. Το 16ο Bρετανικό από τη Δοϊράνη μέχρι τον κόλπο του Ορφανού. Διέθετε την 28η βρετανική Μεραρχία, 228η βρετανική Ταξιαρχία και το Α΄ ελληνικό Σώμα Στρατού με τις Μεραρχίες 1η, 2η και 8η, την ελληνική Μεραρχία Κρήτης υπό τον Σπηλιάδη και το 3η ελληνικό Σύνταγμα ιππικού. Οι δύο τελευταίες μονάδες ως εφεδρείες έδρευαν βόρεια του Κιλκίς.

Το Α΄ Eλληνικό Σώμα Στρατού είχε διοικητή τον Στρατηγό Λεωνίδα Παρασκευόπουλο και οι Μεραρχίες του αντίστοιχα τους Νέδερ, Υποστράτηγο, Ιουλ. Κοντοράτο και Ιάκ. Νεγραπόντη, Συνταγματάρχες. Οι Μεραρχίες Σερρών και Κρήτης βρίσκονταν εκατέρωθεν της λίμνης. Η πρώτη δυτικά και η δεύτερη ανατολικά. Τελούσαν υπό τις διαταγές του Άγγλου στρατηγού Μπριξ. Στον ίδιο τομέα μεταφέρθηκε αργότερα και η 14η υπό τον Συνταγματάρχη Γ. Ορφανίδη.

Η συνολική συμμαχική δύναμη κατανεμημένη στην πρόσω και στην μετόπισθεν ζώνη αριθμούσε 284 τάγματα (92 γαλλικά, 63 ελληνικά, 57 σερβικά, 46 βρετανικά, 24 ιταλικά και 2 αλβανικά) με σύνολο ανδρών 655.800. Το πυροβολικό διέθετε 1.540 πυροβόλα, από τα οποία 472 βαριά.

Οι αντίπαλοι είχαν τέσσερεις Στρατιές: Την 11η γερμανική υπό τον Στρατηγό Φον Στόϊμπεν με ζώνη ευθύνης, από τον Γενούσο ποταμό μέχρι τη Μάλα Ρούπα. Την 1η βουλγαρική υπό τον Στρατηγό Γκέσωφ, από τη Μάλα Ρούπα ως τη διάβαση της Καστανούσας. Τη 2η βουλγαρική υπό τον Στρατηγό Λούκωφ από την Καστανούσα μέχρι τον Αγγίτη ποταμό. Την 4η βουλγαρική υπό τον Στρατηγό Τόσεφ από τις εκβολές του Στρυμόνα μέχρι τον Έβρο. Η δύναμή τους ανέρχονταν σε 380.000 άνδρες που υπηρετούσαν σε 294 τάγματα (252 βουλγαρικά, 3 γερμανικά και 39 αυστριακά). Διέθεταν επίσης 40 ίλες ιππικού, 1.345 πολυβόλα από τα οποία 297 βαριά.

Οι Γερμανοί είχαν αναλάβει κυρίως τις τεχνικές υπηρεσίες, μεγάλο μέρος του πυροβολικού, όλο σχεδόν τον στόλο των αεροπλάνων και τις αντιαεροπορικές πυροβολαρχίες. Την αρχηγία του βουλγαρικού στρατού την είχε ο Στρατηγός Ζέκωφ και τις επιχειρήσεις διηύθυνε η γερμανική διοίκηση. Η γενική επίθεση των συμμαχικών δυνάμεων εναντίον των αντιπάλων είχε ορισθεί για το πρωί 2/15 Σεπτεμβρίου 1918.

Το πρώτο ρήγμα στο βουλγαρικό στρατό έγινε από τις γαλλικές και σερβικές δυνάμεις στον ορεινό όγκο Ντομπροπόλε – Βέτερνικ. Αξιόλογη ήταν εκεί η συμμετοχή και η συμβολή του 35ου ελληνικού Συντάγματος υπό τον Συνταγματάρχη Γαργαλίδη. Σκοπός της δράσης ήταν η διάσπαση της 11ης γερμανικής Στρατιάς από την 1η και τη 2η βουλγαρική.

Πριν τη μάχη της Δοϊράνης
Ο κύριος σκοπός της επίθεσης των συμμαχικών δυνάμεων (βρετανικών και ελληνικών) στον τομέα της Δοϊράνης, μας πληροφορεί ο Π Δαγκλής, ήταν η κατάληψη της περιφέρειας Χουνδόβου με στόχο να ανακοπούν οι συγκοινωνίες των αντιπάλων δυνάμεων μέσω της κοιλάδας της Στρώμνιτσας. Η επίθεση ανατέθηκε στη Μεραρχία Σερρών, στην 22η αγγλική υπό τη διοίκηση 12ου αγγλικού Σώματος Στρατού, στη Μεραρχία Κρήτης, στο 3ο Σύνταγμα του ελληνικού ιππικού και σε αγγλικές δυνάμεις υπό τη διοίκηση του 16ου αγγλικού Σώματος Στρατού.

Ο Alan Palmer γράφει σχετικά: Στις 18 Σεπτεμβρίου 1918, στις 5 το πρωί στο Στρατηγείο της Βρετανικής Στρατιάς δόθηκε το σύνθημα νέας αναμέτρησης που θα θύμιζε εκείνη της άνοιξης του 1917 που δόθηκε πριν τη Δοϊράνη και δεν είχε αίσιο τέλος. Ο Στρατηγός Ερρίκος Φούλερ Ουίλσων (του 12ου βρετανικού Σώματος Στρατού) εξακολουθούσε να έχει το Στρατηγείο του στο Γιάννες (Μεταλλικό). Η σύνθεση των μονάδων είχε αλλάξει, οι βασικοί όμως πυρήνες παρέμειναν σταθεροί και είχαν εμπειροπόλεμους άνδρες.

«…Η πόλις φάντασμα της Δοϊράνης παρέμεινε πλησίον και απρόσιτος, δίδουσα πολλάκις την εντύπωσιν ότι επρόκειτο περί αντικατοπρισμού, με τον έναν της μιναρέν λάμποντα μέσα εις την αχλύν του καύσωνος και υπεράνω των ετοιμορρόπων οικιών, των χαρακωμάτων και της λίμνης, επρόβαλον οι τριπλοί ύβοι των υψωμάτων – το Πτι Κουροννέ, το Γκραν Κουροννέ και το Πιπ Ρίτζ, με τον «Οφθαλμόν του Διαβόλου» να παρακολουθεί από ημέρας εις ημέραν κάθε κίνησιν εις ακτίνα πολλών μιλίων….».

Και συνεχίζει: Υπήρχαν ήδη διαφορές ανάμεσα στην επίθεση του 1917 και στην επικείμενη του Σεπτεμβρίου του 1918, διαφορές στις καταστάσεις που επικρατούσαν αλλά και στην τακτική που θα ακολουθούνταν από τις συμμαχικές δυνάμεις. Στην περιοχή αφίχθηκε και εντάχθηκε στην αγγλική Στρατιά του Μιλν η Μεραρχία Σερρών υπό τον Στρατηγό Επαμεινώνδα Ζυμβρακάκη.

Περιελάμβανε τρία ελληνικά Συντάγματα Π/Ζ και ένα Σύνταγμα Γάλλων Ζουάβων. Αποστολή της ήταν να καταλάβει τα προ της λίμνης χαρακώματα. Οι αντίπαλοι διέθεταν περισσότερες δυνάμεις, το υψηλό ηθικό, διότι εμπνέονταν από τον ηγέτη της βουλγαρικής δύναμης, στρατηγό Βάζωφ, ιδιαίτερα αγαπητό στα στρατεύματά του. Ενέπνεε εμπιστοσύνη και αυτοπεποίθηση.

Το ενδιαφέρον της συμμαχικής πλευράς επικεντρώθηκε στο σχέδιο της επίθεσης του 16ου Σώματος Στρατού και στον ελιγμό του 12ου. Το πρώτο είχε στόχο στις οχυρές θέσεις βόρεια της Δοϊράνης καλυπτόμενο από το πυροβολικό της 28ης Μεραρχίας και το δεύτερο θα ενεργούσε επίθεση νότια.

Για τις ελληνικές δυνάμεις ο Δαγκλής παρατηρεί, πως η Μεραρχία Σερρών έπρεπε να επιτεθεί δυτικά της λίμνης έχοντας αριστερά την 22η αγγλική για να καταλάβει τρεις αμυντικές γραμμές του εχθρού, ενώ η Κρήτης βόρεια της λίμνης, για να αλώσει άλλες δύο.

Από τον Αρχιστράτηγο των συμμαχικών δυνάμεων Φρανσαί ντ΄ Εσπεραί είχε ορισθεί η επίθεση για τις 5/18 Σεπτεμβρίου, ενώ από τους Βρετανούς αεροπόρους είχε διερευνηθεί η περιοχή του εχθρού από τον Αξιό μέχρι τη δυτική όχθη της Δοϊράνης και ήταν γνωστό πόσο ισχυρά είχε οργανωθεί το αντίπαλο στρατόπεδο.

Στην βρετανοελληνική Στρατιά ηγούνταν ο στρατηγός Μιλν, ο οποίος είχε θέσει αντικειμενικό σκοπό της επίθεσης δεξιά και αριστερά της λίμνης, την αποκατάσταση του συνδέσμου των δύο βρετανικώνΣωμάτων Στρατού, του 12ου και του 16ου, αμέσως βόρεια της λίμνης. Το πρώτο θα συνέχιζε την πορεία του προς τη Στρώμνιτσα και το δεύτερο θα προέβαινε στην εκκαθάριση του όρους Κερκίνη μέχρι την κοιλάδα του Στρυμόνα.