Οι εμπνευσμένοι Έλληνες πατριώτες “στυλοβάτες” της Φιλικής Εταιρίας

Γράφει ο Κωνσταντίνος Δογιάμας*

Η ίδρυση της φιλικής εταιρίας έγινε την 14η Σεπτεμβρίου του 1814 στην Οδησσό της Ουκρανίας από ομογενείς χριστιανούς Έλληνες που ήταν γεμάτη από πατριωτικά και φιλελεύθερα αισθήματα.

Σύμφωνα με το καταστατικό, τα ιδρυτικά μέλη ήταν ο Αθανάσιος Τεπελής ή Τσακάλογλου από τα Γιάννενα που στην Ρωσία το επώνυμό του το ρωσοποίησε σε Τσακάλωφ, ο Νικόλαος Σκουφάς από το Κομπότι της Άρτας και ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος από την Ανδρίτσαινα της Ηλείας. Στη συνέχεια προσχώρησε και ο Εμμανουήλ Ξάνθος από την Πάτμο.

Καθόλη τη διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας τα Βαλκάνια και ιδίως οι Ελληνικοί πληθυσμοί δεν σταμάτησαν να αγωνίζονται και να συμμετέχουν σε επαναστατικές εξεγέρσεις. Το 1769 οι Πελοποννήσιοι αρχηγοί, Μπενάκης, Κρεββατάς, Ζαΐμης και άλλοι είχαν λάβει μέρος στην εξέγερση που έγινε από το Ρωσικό στόλο με ναύαρχο τον Ορλώφ. Τα ονομαζόμενα Ορλωφικά είδαν με μεγάλο πόνο της ψυχής την καταστροφή του χριστιανικού πληθυσμού της Πελοποννήσου και των νησιών του Αιγαίου.

Το 1790 ο θερμός πατριώτης Ρήγας Φεραίος ή Βελεστινλής σοφίστηκε την ιδέα της πολιτικής ένωσης όλων των λαών της χερσονήσου των Βαλκανίων, ανεξάρτητα από φυλή, γλώσσα ή θρησκεία. Το σχέδιό του δεν πραγματοποιήθηκε και προδόθηκε (Τεργέστη 1797) και ο ίδιος μαζί με επτά συντρόφους του φυλακίστηκε από τις τουρκικές στο φρούριο του Σταυροποτάμου στο Βελιγράδι όπου και εκτελέστηκε.

Το 1809 ιδρύθηκε στο Παρίσι το ελληνόγλωσσο ξενοδοχείο από τον Θεσσαλονικιό λόγιο Ζαλίκι Γρηγόριο ενώ μεταξύ των μελών ήταν και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ. Συγκροτήθηκε αρχικά σαν εταιρεία μελέτης αρχαιοελληνικού πολιτισμού, στην ουσία όμως σκοπός ήταν η απελευθέρωση της Ελλάδας.
Για την παράνομη αυτή δράση η οργάνωση υιοθέτησε κανόνες καρμπονάρων και ελευθεροτεκτόνων, ενώ τα μέλη για αναγνώριση έφερνα ένα χρυσό δαχτυλίδι με τα αρχικά Φ.Ε.Δ.Α. (Φιλικός Ελληνικός Δεσμός Άλυτος). Από το έτος 1815 και μετά άρχισε να παρακμάζει και μάλιστα μετά την ήττα του Ναπολέοντα τα όνειρα άρχισαν να σβήνουν.

Μια άλλη προσπάθεια ξεκίνησε από την Αθήνα με την υποστήριξη της Αγγλίας το 1813. Τότε ιδρύθηκε η Φιλόμουσος εταιρεία με αποκλειστικό σκοπό τη μάθηση του ελληνικού πνεύματος των νέων, την έκδοση των βιβλίων, την βοήθεια των φτωχών φοιτητών κ.λπ. Συνέβαλε με ζήλο ο Ιωάννης Καποδίστριας την οποία θεώρησε ωφέλιμη για το έθνος και ενίσχυσε την εταιρεία με χρήματα βασιλέων και πριγκίπων της Ευρώπης. Στην προσπάθεια αυτή συνέπραξαν ο μητροπολίτης Ιγνάτιος, ο λόγιος Άνθιμος Γαζής με καταγωγή από το Πήλιο όπου ίδρυσε τη Μηλιώτικη Σχολή και πολλοί άλλοι μεγαλέμποροι. Άλλη τέτοια περίπου μυστική οργάνωση ήταν η εταιρία του φοίνικα στην οποία ανήκαν αρχικά και οι Σκουφάς και Ξάνθος.

Ο σκοπός της Φιλικής Εταιρείας ήταν να συνενώσει όλους τους ομογενείς από την Οδησσό, την Μόσχα και τον Εύξεινο Πόντο μέχρι την Ανατολική Θράκη και τις παραδουνάβιες ηγεμονίες και από την Κωνσταντινούπολη έως την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου ως και την Ιταλική Χερσόνησο. Οι ιδέες της Φιλικής Εταιρείας εξαπλώθηκαν με σκοπό την απελευθέρωση της πατρίδας όπως αναφέρει στα απομνημονεύματά του ο Εμμανουήλ Ξάνθος (1845).
Η ιδεολογία της οργάνωσης ήταν οικουμενική και πατριωτική και είχε πρότυπο τον Ρήγα και την ανασύσταση του Βυζαντίου από το Ρωμαϊκό κράτος.
Οι τρεις ιδρυτές είχαν προηγούμενη συμμετοχή σε μυστικές οργανώσεις. Ο Ξάνθος είχε μυηθεί στον Τεκτονισμό, η εταιρία Μασόνων κατά την διάρκεια της παραμονής στην Αγία ?? το 1912-13.

Οι φιλικοί χρησιμοποίησαν σχέδιο κατήχησης των μελών και συνθηματική αλληλογραφία. Δεν υπέγραφαν με τα ονόματά τους αλλά με στοιχεία του Ελληνικού αλφαβήτου. Παραδείγματος χάριν ο Αθανάσιος Τσακάλωφ ως Α.Β. ο Σκουφάς ως Α.Γ., ο ΕΜΣ. Ξάνθος ως Α.Δ. αλλά αργότερα ως Α.Θ. επειδή το αρχικό του το πήρε ο αμφιλεγόμενος Ν. Γαλάτης, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης ήταν ο Α.Ρ. Οι δε βαθμοί της εταιρείας ήταν τέσσερις. Από τον κατώτερο στον ανώτερο βαθμό έχουμε της εξής τάξεις: Τους βλάμηδες για τους απλούς και λιγότερο μορφωμένους, τους συστημένους για τους μικρομεσαίους ομογενείς, τους ιερείς και ποιμένες για τους εκλεκτούς και αργότερα όταν η έδρα της οργάνωσης μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη τους ????

Το μεγάλο μυστικό της Φιλικής εταιρείας από το οποίο έπαιρνε δύναμη ήταν η αόρατη αρχή και οι ?? η οποία μεγάλη δύναμη κρύβεται από πίσω. Οι ιδέες και σκέψεις όλων στρεφόταν στην Ρωσία και στον τσάρο Αλέξανδρο διότι εκεί υπηρετούσαν δύο μορφές σοφοί άνδρες και φιλοπάτριδες, ο κόμης Ιωάννης Καποδίστριας και ο πρίγκηπας Αλέξανδρος Υψηλάντης. Αυτούς και τους δύο πλησίασε ο Ξάνθος. Ο Καποδίστριας αρνήθηκε να αναλάβει την αρχηγία. Ο Υψηλάντης όμως δέχθηκε και τον Απρίλιο του 1820 ονομάστηκε Γενικός Επίτροπος της Φιλικής εταιρείας.

Για να αυξηθούν τα μέλη της οργάνωσης, οι ιδρυτές απέφυγαν το τεκτονικό σύστημα με τις στοές και τους πυρήνες αλλά διάλεξαν το σύστημα των δώδεκα αποστολών, δηλαδή δώδεκα ικανά μέλη της ? στάλθηκαν σε πολλές περιοχές όπου ζούσαν Έλληνες και πλησίαζαν ισχυρούς και εύπορους τοπικούς παράγοντες. Μέσα σε λίγα χρόνια κυρίως στις παραμονές της επανάστασης γράφτηκαν χιλιάδες μέλη, ιεράρχες, καπετάνιοι, οπλαρχηγοί, έμποροι και άλλοι.
Ενδεικτικά αναφέρω μερικά γνωστά ονόματα. Τον πρίγκηπα Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, τον ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας, τον Μιχαήλ ?, τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, τους οπλαρχηγούς Θ. Κολοκοτρώνη, Αναγνωσταρά, Παπαφλέσσα και άλλους.

Αξίζει να αναφέρουμε και τους αδερφούς Αθανάσιο, Γεώργιο και Παναγιώτη Σέκερη, μεγαλέμπορους από την Κωνσταντινούπολη οι οποίοι έδωσαν τεράστια χρηματικά ποσά και εργάστηκαν με ζήλο και μεράκι με κίνδυνο τη ζωή τους και αυτή των οικογενειών τους. Η δε απόφαση για την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης πάρθηκε τον Οκτώβριο του 1820 στο ? της Ουκρανίας.

1) Καρμπονάροι: μυστικές επαναστατικές οργανώσεις που ιδρύθηκαν κατά τον 19ο αιώνα στην Ιταλία.
2) Τεργέστη: πόλη της Βόρειας Ιταλίας

*Απόστρατου ανωτάτου αξιωματικού της ΕΛΑΣ