Γονιός-έφηβος: Η συγκρουσιακή ανεξαρτητοποίηση

Γράφει η Έλλη Φρεγγίδου

Η εφηβεία είναι η περίοδος της μετάβασης από την παιδική στην ώριμη ηλικία κι έχει για κέντρο της την ήβη. Σαν όρος δηλαδή, αφορά στο σύνολο των ψυχικών λειτουργιών που συντελούνται επί τη ήβης (= εφηβεία) για να μπορέσει το άτομο να ενσωματώσει ψυχικά τις μεγάλες αλλαγές που προκύπτουν απ’ αυτήν.

Μπορούμε να προσεγγίσουμε την εφηβεία βλέποντάς την σαν μία δεύτερη γέννηση, που γίνεται όμως προοδευτικά. Στην εφηβεία καλούμαστε ν’ αφήσουμε σιγά – σιγά την οικογενειακή προστασία, όπως αφήσαμε κάποτε τον προστατευτικό πλακούντα.

Στην πραγματικότητα η εφηβεία είναι μία ανακατάταξη: οι μεταβολές σε σχέση με το σώμα συμπαρασύρουν και μεταβολές σε σχέση με τους άλλους και τον κόσμο στο σύνολό του, πρωτίστως όμως οδηγούν τον έφηβο στη δημιουργία ταυτότητας για να σταθεί, σύντομα, στον κόσμο των ενηλίκων.

Ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της προσωπικότητας του εφήβου, αποτελεί η τάση του για μια «αυτόματη» κατάκτηση του κόσμου. Με άλλα λόγια, βασική επιδίωξή του είναι η κατάκτηση όλων των επιδιώξεών του σε ελάχιστο χρόνο και χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια. Ο έφηβος, με τη δίψα για τη ζωή και τον δυναμισμό που τον διακατέχει φιλοδοξεί, με πάθος και ανυπομονησία, να κατακτήσει τον κόσμο.

Οι έφηβοι βρίσκονται γεμάτοι ανασφάλεια μπροστά σε αλλαγές – όπως για παράδειγμα η αλλαγή της φωνής στ’ αγόρια, όπου καλούνται να πενθήσουν το ‘παλιό’ με το οποίο αναγνώριζαν τον εαυτό τους, χωρίς να ξέρουν πώς θα είναι το ‘καινούριο’. Έχουν διλήμματα στο ηθικό πεδίο, αμφισβητούν αρχές και αξίες στην προσπάθεια να επαναπροσδιορίσουν τους γονείς τους για να καταφέρουν αργότερα να τους ‘αποχωριστούν’, να μπουν δηλαδή σε μία νέα ενήλικη σχέση μαζί τους. Ζητούν το ενδιαφέρον των ενηλίκων γι’ αυτή την απίστευτη εξέλιξη που συντελείται μέσα τους, όταν όμως το ενδιαφέρον αυτό εκδηλώνεται νιώθουν συχνά ακινητοποιημένοι.

Επομένως, οι γονείς παιδιών σε εφηβική και νεανική ηλικία, έρχονται αντιμέτωποι με ραγδαίες και σημαντικές αλλαγές στο χαρακτήρα των παιδιών τους, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να αιτιολογήσουν και να εξηγήσουν τη στάση τους και να φτάνουν σε σημείο να μην μπορούν να αναγνωρίσουν τη συμπεριφορά του παιδιού τους.

Η επιθετικότητα, η ψυχρότητα και ο κυνισμός είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά που μπορεί να διακρίνουν έναν έφηβο. Ο έφηβος, παρατηρώντας την υποκρισία που διακατέχει τους μεγαλύτερούς του, καθώς και τη σύγκρουση λόγου και πράξης, χάνει την εμπιστοσύνη του σε αυτούς και, σταδιακά, απομακρύνεται από κοντά τους. Από αυτήν τη «δυσαρμονία» στις σχέσεις των εφήβων με τους μεγάλους, δημιουργείται και το λεγόμενο από πολλούς, «χάσμα γενεών», που με τη σειρά του, γεννάει ένα πλήθος οικογενειακών, κοινωνικών, ηθικών και ψυχολογικών προβλημάτων.
Πράγματι, οι γονείς βλέπουν τα παιδιά τους στην εφηβική ηλικία να αλλάζουν και πρέπει να συνηθίσουν τη νέα πραγματικότητα της πορείας προς ανεξαρτητοποίηση των παιδιών τους. Συχνά, δεν είναι προετοιμασμένοι για να κατανοούν και να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα των εφήβων τους.
Το υπερφορτωμένο πρόγραμμα καθημερινών δραστηριοτήτων που έχουν συνήθως οι γονείς, δεν διευκολύνει την επικοινωνία με τα παιδιά στην εφηβική ηλικία. Επίσης, η απουσία γνώσεων και προετοιμασίας για την αντιμετώπιση των εφηβικών προβλημάτων και εξάρσεων από την μια, και η εφηβική δυναμικότητα και αμφισβήτηση από την άλλη, θέτουν τις προϋποθέσεις για δύσκολες σχέσεις και δυσάρεστες καταστάσεις στο οικογενειακό περιβάλλον.

Όλοι οι γονείς παλεύουν για να προσφέρουν το καλύτερο στα παιδιά τους με τα μέσα και τις γνώσεις που διαθέτουν. Ποιες αρχές όμως πρέπει να ακολουθήσουν για να μπορέσουν να προσφέρουν όσο το δυνατό περισσότερη καθοδήγηση στα παιδιά τους, βοηθώντας τα να αναπτυχθούν συναισθηματικά και να γίνουν ισορροπημένοι και ολοκληρωμένοι ενήλικες;

Η πηγή των περισσότερων προβλημάτων μεταξύ των γονιών και των παιδιών τους, είναι η έλλειψη καλής επικοινωνίας. Η καλή επικοινωνία μεταξύ γονιών και παιδιών, κτίζεται από πολύ νωρίς στην παιδική ηλικία.

Οι βάσεις που θα τοποθετηθούν έχουν τεράστια σημασία για όλη τη ζωή και για το μέλλον της σχέσης μεταξύ παιδιών και γονιών.

Το να είναι κάποιος γονιός, δεν είναι εύκολη υπόθεση. Δυστυχώς, οι νέοι δεν τυγχάνουν σωστής διαπαιδαγώγησης για σημαντικά θέματα που θα έχουν να αντιμετωπίσουν όταν θα γίνουν γονείς.
Η ικανότητα της προσεκτικής ακρόασης των όσων λένε τα παιδιά, έχει μεγάλη σημασία. Οποιαδήποτε και εάν είναι η ηλικία τους, το τι έχουν να πουν πρέπει να τυγχάνει ιδιαίτερης προσοχής.
Οι γονείς οφείλουν να κατανοούν και να αποδέχονται ότι μπορεί να αισθάνονται ανησυχίες, σύγχυση, θυμό, ενοχές, υπερφόρτωση και ανεπάρκειες λόγω της συμπεριφοράς του παιδιού τους. Αυτό αποτελεί μέρος του γονικού ρόλου. Το να προσπαθούν να είναι τέλειοι ή να μεγαλώσουν τέλεια παιδιά, είναι μάταιο και δημιουργεί αισθήματα αυτοαναίρεσης.

Είναι χρήσιμο, λοιπόν, για τους γονείς, να αναλογιστούν για λίγο πως οι ίδιοι συμπεριφέρονταν όταν ήταν παιδιά. Είναι σίγουρο ότι συμπεριφέρονταν κάποτε καλά αλλά κάποτε ανάρμοστα. Να θυμηθούν πώς οι δικοί τους γονείς αντιμετώπιζαν τη συμπεριφορά τους και ποιες μεθόδους πειθαρχίας χρησιμοποιούσαν τότε. Δεν ήταν τέλειοι, όμως και κανένας άλλος δεν ήταν τέλειος.

Χρειάζονται κόπος και προσπάθειες για να κερδίσουν οι γονείς την εμπιστοσύνη των εφήβων τους. Η συνέπεια και η ειλικρίνεια είναι απαραίτητες προϋποθέσεις και από τους δύο, γονείς και εφήβους, για να δημιουργηθεί ισχυρή εμπιστοσύνη μεταξύ τους. Τα παιδιά πρέπει να αισθάνονται ότι οι γονείς τους είναι έμπιστοι τους και ότι χειρίζονται με ευθύνη και σεβασμό οτιδήποτε τους λένε.

Εάν οι γονείς κάνουν ταυτόχρονα και άλλα πράγματα, ενώ τους μιλάνε οι έφηβοι τούς δίνεται η εντύπωση ότι η επικοινωνία και η συνομιλία στη συγκεκριμένη στιγμή είναι υποβαθμισμένη.
Οι έφηβοι όταν μιλούν για τα προβλήματα τους στους γονείς, χρειάζονται προσοχή. Εάν οι γονείς θέλουν να γίνουν καλύτεροι φίλοι με τα παιδιά τους, είναι απαραίτητο να τους προσφέρουν την προσοχή αυτή.

Η «μαγική συνταγή» επιτυχίας για έναν τέλειο γονιό είναι κυριολεκτικά ένας μύθος που δεν υφίσταται. Η υπομονή και επιμονή, η επιτήρηση με όρια, η εμπιστοσύνη για τις ικανότητες και τα χαρίσματα του παιδιού σας και η θέληση για επικοινωνίας ουσίας, μπορούν να συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας.

Αναζητάτε, επομένως, συμβουλές και καθοδηγήσεις από εξειδικευμένους επαγγελματίες, παρά μόνον όταν το παιδί σας εμφανίσει ανησυχητικά σημάδια στη συμπεριφορά και στον τρόπο έκφρασής του.