Ενεργός γήρανση: Μια στρατιγική πολιτική απέναντι στα σύγχρονα δημογραφικά δεδομένα

Η έννοια της ενεργούς γήρανσης απασχόλησε τους μελετητές τις τελευταίες δεκαετίες, κυρίως λόγω των διαστάσεών της και της πολύπλευρης ερμηνείας της. Η οπτική της οικονομίας περιγράφει τον όρο ως «επέκταση του εργασιακού βίου», ενώ η γεροντολογία και η ψυχολογία αναφέρονται στην «επιτυχημένη γήρανση» με σαφείς αναφορές στη λειτουργικότητα του ατόμου και στο επίπεδο της ψυχοσωματικής του υγείας.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (2002) ως ενεργός γήρανση ορίζεται «η διαδικασία μεγιστοποίησης των ευκαιριών για σωματική, κοινωνική και ψυχική ευεξία σε όλη τη διάρκεια της ζωής, έτσι ώστε να επεκταθεί το προσδόκιμο ζωής, η παραγωγικότητα και η ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων».

Με την ενεργό γήρανση το άτομο συνειδητοποιεί τις δυνατότητες που διαθέτει για συμμετοχή στην κοινωνία, ανάλογα με τις ανάγκες που έχει και παράλληλα, διασφαλίζεται η ασφάλεια και η περίθαλψή του. Προγενέστερες έννοιες του όρου αποτέλεσαν η «Επιτυχημένη Γήρανση», η «Παραγωγική Γήρανση» και η «Υγιής Γήρανση».

Ουσιαστικά, η ενεργός γήρανση αποτελεί μια στρατηγική πρόταση που επιχειρεί να ανταποκριθεί επαρκώς απέναντι στις ραγδαίες δημογραφικές αλλαγές. Στόχος της είναι η ηλικιακή επέκταση της εργασίας χωρίς διάκριση φύλου, με συμμετοχή και δραστηριοποίηση στην αγορά εργασίας.

Επιπρόσθετα, με την ενεργό γήρανση ενισχύεται η συμμετοχή στα κοινά και αξιοποιείται η τρίτη ηλικία στην κοινωνικοοικονομική πρόοδο. Παράλληλα, ενθαρρύνεται η προάσπιση της ψυχοσωματικής τους υγείας και η αυτόνομη διαβίωσή τους στο οικείο περιβάλλον τους.

Ωστόσο, έρευνα του Ευρωβαρόμετρου (2011) αναδεικνύει την απροθυμία των πολιτών στην αύξηση ορίου συνταξιοδότησης, με το υψηλότερο ποσοστό να συγκεντρώνει η Ρουμανία (87%). Το γεγονός αυτό, όμως, δεν υποδηλώνει απαραίτητα την άρνηση του Ευρωπαίου να παρατείνει τον εργασιακό του βίο, καθώς το 61% εμφανίζεται θετικό στην έννοια της απασχολησιμότητας μετά την συνταξιοδότηση.

Το έτος 2012 ορίστηκε ως ευρωπαϊκό έτος ενεργούς γήρανσης με στόχο τη συνοχή μεταξύ των γενεών, την ενίσχυση των ηλικιωμένων για έλεγχο της ζωής και της υγείας τους, τη δημιουργία ευκαιριών απασχόλησης και την κινητοποίηση για συμμετοχή στα κοινωνικά δρώμενα.

Παγκόσμια διάσκεψη στη Μαδρίτη (2002) για τα δημογραφικά ζητήματα της Ευρώπης υιοθέτησε πλήρως την πρόταση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για την ενεργό γήρανση, με αποτέλεσμα να δομηθεί το «Διεθνές σχέδιο Δράσης της Μαδρίτης για τη Γήρανση». Το σχέδιο αυτό έθεσε με σαφήνεια τη βάση για την ενίσχυση των ηλικιωμένων για αυτόνομη και αξιοπρεπή διαβίωση και την αποφυγή του κοινωνικού τους αποκλεισμού.

Ταυτόχρονα, η ευρωπαϊκή πολιτική φαίνεται να κατευθύνεται ολοένα και περισσότερο στην κατάρτιση και τη δια βίου μάθηση της τρίτης ηλικίας, στην ενθάρρυνση των ηλικιωμένων για συμμετοχή στον εθελοντισμό, καθώς και στην εύρεση κινήτρων για τους εργοδότες για προσλήψεις ή αποτροπή απολύσεων για άτομα μεγαλύτερης ηλικίας.

Επίσης, η έκθεση σχετικά με την ευρωπαϊκή σύμπραξη καινοτομίας με θέμα την ενεργό και υγιή γήρανση αναφέρθηκε στην αναγκαιότητα αξιοποίησης των ικανοτήτων, των δεξιοτήτων και της εμπειρικής γνώσης των ηλικιωμένων αλλά και την κατάρτισή τους στην τεχνολογία και την πληροφορική.

Παράλληλα, προτρέπει τα ευρωπαϊκά κράτη να προωθήσουν ένα σχέδιο για βελτίωση της αυτόνομης διαμονής των ατόμων τρίτης ηλικίας στο οικείο περιβάλλον, με διαμόρφωση ενός προσβάσιμου χώρου (κατοικίας) με στόχο τη διευκόλυνση στην κινητικότητα και την πρόληψη οικιακών ατυχημάτων.

Επιπλέον, η παραπάνω ευρωπαϊκή έκθεση υπογραμμίζει την ανάγκη για εξάλειψη ανισοτήτων κατοίκων σε αστικά κέντρα και στην ύπαιθρο, σε ό,τι αφορά την πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας και περίθαλψης. Προωθείται, ταυτόχρονα, ένα σχέδιο διευκόλυνσης των ηλικιωμένων για πρόσβαση στην αγορά αγαθών με σκοπό την αυτοεξυπηρέτησή τους.

Ειδικότερα, η υιοθέτηση ενός μοντέλου ενεργούς γήρανσης, με παραμονή του ηλικιωμένου στο οικείο περιβάλλον του, φαίνεται να ευνοεί την ψυχική του υγεία, να εγκαθιδρύει ένα κλίμα σταθερότητας στην καθημερινότητά του και να προάγει αισθήματα ικανοποίησης, ασφάλειας, αυτονομίας και αυτοελέγχου.

Μάλιστα, ερευνητική δραστηριότητα γύρω από τη νοσηλεία κατ’ οίκον κατέδειξε ότι ηλικιωμένοι με μειωμένο επίπεδο λειτουργικότητας διεκπεραίωναν επιτυχώς καθημερινές δραστηριότητες, σε αντίθεση με ηλικιωμένους με υψηλότερο επίπεδο λειτουργικότητας που βρίσκονταν σε μη-οικείο περιβάλλον.