Πατριδογνωσία: το αντίδοτο στην κρίση της Παιδείας

Γράφει ο Δημήτρης Νατσιός

Κάθε πρωί, εδώ και 30 χρόνια, μπαίνω στην αίθουσα. Έχω ενώπιόν μου παιδιά. Πρόσωπα φωτεινά, δροσερές ελπίδες, γέλια τραγανιστά, όλο φως η αίθουσα. Και η λέξη αίθουσα, φως σημαίνει. Εκπληκτικά τα παιχνιδίσματα της γλώσσας μας. Το αρχαίο ρήμα αίθω, σημαίνω καίω, φωτίζω, ανάβω. Από το ρήμα αυτό παράγεται η αίθουσα. Μα και η Παιδεία, κατά τον Δημόκριτο αυτό σημαίνει: “Παιδεία εστί ου την υδρίαν πληρώσαι αλλά ανάψαι αυτήν”. Η Παιδεία δεν είναι γέμισμα άδειου δοχείου-ο εγκέφαλος του μαθητή-αλλά άναμμα ψυχής είναι φως. Την περίοδο της Τουρκοκρατίας οι δάσκαλοι ονομάζονται φωτιστές του Γένους.

Σκέφτομαι, όλοι μας περιμένουμε τον χαρισματικό, τον ηγέτη «για να μας βγάλει από την κρίση». Εις μάτην. «Το της πόλεως ήθος ομοιούται τοις άρχουσι». Αλλού βρίσκεται η λύση. Γυρίζω πίσω, μνημονεύω Διονύσιο Σολωμό. Το 1842, την ημέρα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου και της Ανάστασης του Γένους, γράφει σε γράμμα του στον Τερτσέτη, τον απομνημονευματογράφο του Κολοκοτρώνη: «Είναι 21 χρόνια που σαν σήμερα η Ελλάδα έσπασε τις αλυσίδες. Η μέρα αυτή του Ευαγγελισμού είναι μέρα για χαρά και δάκρυα. Χαρά για τα μελλούμενα, δάκρυα για την σκλαβιά την περασμένη. Και για το σήμερα τι να πω; Η διαφθορά είναι τόσο γενική κι έχει ρίζες τόσο βαθιές, που σε κάνει να σαστίζεις. Μόνο όταν τα αίτια της διαφθοράς εξολοθρευτούν πέρα για πέρα, θα μπορέσουμε να έχουμε μιαν ηθική αναγέννηση. Τότε το μέλλον μας θα είναι μεγάλο, όταν όλα στηριχτούν στην ηθική, όταν θριαμβεύσει η δικαιοσύνη, όταν τα γράμματα καλλιεργηθούν, όχι για μάταιη επίδειξη. (σ.σ.: οι «νεόπλουτοι της μάθησης» όπως έλεγε ο Σεφέρης), παρά για όφελος του λαού, που έχει ανάγκη από Παιδεία και από μόρφωση εθνική. Τότε θα έχουμε – ή μάλλον θα έχουν τα παιδιά μας – μιαν ηθική αναγέννηση και το μέλλον της πατρίδας μας θα είναι μεγάλο».

Σκέφτομαι, μες στην τάξη, έχοντας μπροστά μου την αθωότητα του παραδείσου, τα παιδιά, ότι από εδώ, την τάξη, πρέπει να αρχίσει το ανέβασμα. Απαραίτητη προϋπόθεση η αίσθηση του Χρέους. Στην πατρίδα ανήκουμε, δεν μας ανήκει. Η ιθαγένεια είναι δάνειο, που όσο το υπηρετείς και το αποπληρώνεις, κάθε στιγμή της ζωή σου, συμβάλλεις στην «τεκνογονία της αρετής». Είναι «ζυγός χρηστός και φορτίον ελαφρόν» η διακονία της πατρίδας.

Έχω πάντα κατά νου ότι ζούμε, έχει ειπωθεί από τον Χατζηδάκι, μια νέα Τουρκοκρατία, ύπουλη και δολερή. Ο εξευρωπαϊσμός μας ήταν το καλλιτεχνικό όνομα της νέας δουλείας. Η παιδεία, η διδαχή ημών των δασκάλων, να λάβει την μορφή του «Κρυφού Σχολειού». Δεν είναι ώρα για πολλές γραμματικές, φλυαρίες των άχρηστων βιβλίων, ανούσιες παπαγαλίες. Ας πεταχτούν στην άκρη τα βιβλία και ας μιλήσει η καρδιά. Παλιά υπήρχε ένα μάθημα, που το έλεγαν «πατριδογνωσία». Αυτό δεν θέλουν σήμερα οι μαθητές μας; Να γνωρίσουν την πατρίδα τους. Αυτό που βλέπουμε και βλέπουν τα άγουρα μάτια σήμερα δεν είναι ο τόπος μας, «αλλά ένας εφιάλτης με ελάχιστα φωτεινά διαλείμματα, γεμάτα με μια πολύ βαριά νοσταλγία. Να νοσταλγείς τον τόπο σου, ζώντας στον τόπο σου τίποτε δεν είναι πιο πικρό», γράφει με πίκρα ανείπωτη ο Σεφέρης. Το μάθημα της «Πατριδογνωσίας», η νοσταλγία του τόπου, να γίνει νόστος («νόστιμο ήμαρ»), να γυρίσουμε πίσω, να επιστρέψουμε, «ελθόντες εις εαυτόν», στο ένδοξο καλυβάκι μας και να πιάσουμε το νήμα από την αρχή. Στο Δημοτικό σχολείο μπορεί να γίνει αυτό. Προλαβαίνουμε. Αφήσαμε τόσα χρόνια την παιδεία, την μόρφωση των Ελλήνων στα χέρια της νεοταξικής ψευτοδιανόησης και καταντήσαμε περίγελως και παλιόψαθα της Οικουμένης. Η λεγόμενη κρίση είναι συνέπεια μιας ορισμένης παιδείας. Εφ’ όσον αυτή η Παιδεία του χαβαλέ, της κατάληψης, του ασύλου, της μετριοκρατίας των εκπαιδευτικών ευθύνεται για την φρίκη, οφείλουμε να την πετάξουμε εκεί που ανήκει: στον υπόνομο της ιστορίας. Να θυμηθούμε τους παλιούς καλούς μας δασκάλους. Οι παλιοί δάσκαλοι, κρατούσαν στο ένα χέρι το Ευαγγέλιο και στο άλλο τον Όμηρο, μιλούσαν στους μαθητές τους για γλώσσα, πατρίδα και πίστη, έβλεπαν τον εαυτό τους θεματοφύλακα της ελληνικής παράδοσης, από τον τρωικό πόλεμο και τον Νικηφόρο Φωκά έως τον Καραϊσκάκη. Ο δάσκαλος αυτός δεν γνώριζε πολλά πράγματα από το τι γινότανε έξω από τα σύνορα του Έθνους, ούτε ξένες γλώσσες και υπολογιστές, κατείχε όμως τα αρχαία ελληνικά και την εθνική μας ιστορία και μετέδιδε τη φλόγα της ψυχής του, πολλές φορές με πολλή ρητορική, αλλά πάντοτε με εντιμότητα, φιλότιμο και ευθύνη. Τον τύπο αυτό του Έλληνα λογίου και δασκάλου, τον ειρωνεύτηκε, τον πολέμησε και τον κλόνισε στην ψυχή του Έθνους η λεγόμενη προοδευτική διανόησις. Με τις απανωτές εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, αναπτερώσεις, αναγεννήσεις, ο παλιός εκείνος δάσκαλος, έφυγε λοιδωρημένος και συκοφαντημένος, γιατί δήθεν εκπροσωπούσε το πνεύμα μιας συντηρητικής εποχής. Αυτή όμως η εθνική διδασκαλία σώζει πατρίδες. Αυτήν να μιμηθούμε όσοι δάσκαλοι οραματιζόμαστε μια Ορθόδοξη Ελλάδα. Έναν τέτοιο δάσκαλο περιγράφει ο λογοτέχνης Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος, που γνώρισε στην Κύπρο, το πολύπαθο νησί μας. «Ο δάσκαλος ήρθε. Έφεραν το παιδάριο στο εντευκτήριο της φυλακής. Με τα χέρια σιδερωμένα. Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες: τον ένα Τούρκο, τον άλλο Άγγλο. Του έλυσαν τα χέρια. Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά, του έδωσε μολύβι να γράψει, περίμενε, με την καρδιά γεμάτη λυγμούς, να ξεμουδιάσουν τα χέρια του παιδιού. Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε. Έτσι, όπως τότε. Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω. Έγραψε, τελείωσε.
Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέταση:– Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά, του είπε.
Τον ρώτησε:
– Ποιος είναι ο ποιητής, που πιο πολύ σου αρέσει∙
Ο νεανίσκος αποκρίθηκε:
– Ο Διονύσιος Σολωμός.
– Τι έγραψε ο Σολωμός;
– Τον «Ύμνο εις την Ελευθερίαν».
– Μήπως θυμάσαι καμιά στροφή;
– Μάλιστα!
Κι ο νεανίσκος άρχισε ν’ απαγγέλλει μέσα στη φυλακή, ανάμεσα στους δεσμοφύλακες, που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους, με καθάρια και αποφασιστική φωνή:

Απ’ τα κόκκαλα βγαλμένη
των Ελλήνων τα ιερά,
και σαν πρώτα ανδρειωμένη…»

(Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου, Η Κύπρος, ένα ταξίδι. Τα κείμενο περιεχόταν στα παλιά προ του 2006, βιβλία Ιστορίας Στ’ Δημοτικού, αλλά πετάχθηκε έξω από τα νέα βιβλία, διότι προφανώς κρίθηκε ως εθνικιστικό…)

Ξέρω, εκ πείρας, ότι το να διδάσκεις σήμερα, «ψυχή και Χριστό», εν μέσω της ιδεολογικής τρομοκρατίας, που ασκούν οι ποικιλώνυμοι εκκλησιομάχοι και πατριδομάχοι, είναι δύσκολο. Στοχοποιείσαι. Η συνταγή γνωστή: «Εξόντωση διά της γραφικότητας». Μα θέλει αρετή και τόλμη και η ελεύθερη διδασκαλία. «Ουδείς καθεύδων έστησεν τρόπαιον» (Μ.Βασίλειος) Ας τσιρίζουν οι… παιδοκτόνοι. (Παιδοκτόνους ονομάζει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος τους γονείς και διδασκάλους, πουν αμελούν την σωστή αγωγή των παιδιών. «Τούτους εγώ… και αυτών των παιδοκτόνων χείρους είναι φαίην αν». Και από παιδοκτόνους χειρότεροι… ΕΠΕ 24, 468 «προς πιστόν πατέρα»).

Αυτή η παιδοκτονία, η μη ανατροφή και μόρφωση των παιδιών με τα «παλιά, δικά μας πλούτη» (Παλαμάς), πρέπει, εσχάτη ώρα εστί, πρέπει να σταματήσει. Η γνώμη του αγίου Χρυσοστόμου έχει μεγαλύτερη βαρύτητα από της κάθε ανθυπομετριότητας που τάχα και υπουργεί την εκπαίδευση.

Επαναλαμβάνω: πετάξτε, όσοι πιστοί, όσοι φιλότιμοι δάσκαλοι, τα βιβλία για μία ώρα την ημέρα στην άκρη. Διδάσκουμε στα παιδιά τι χάσαμε, τι έχουμε, τι μας πρέπει. Και δεν φοβόμαστε την… «Ουκ έδωκεν ημίν ο Θεός πνεύμα δειλίας, αλλά δυνάμεως». (Τιμ. 1,7). Να πιάσουμε πάλι την διήγηση από την αρχή, να τους διδάξουμε δύο ονόματα: Ελλάς και ελευθερία. Να αποστηθίσουν, ή καλύτερα, «να εσωστηθίσουν», όπως έλεγε ο άγιος Γέροντας Παϊσιος ο Αγιορείτης, αυτά τα δύο «μαθήματα».