Η ιστορία διδάσκει ότι κανείς δεν διδάσκεται από αυτήν

Γράφει ο Δημήτρης Νατσιός

Από το βιβλίο του Στρατή Μυριβήλη «Η ζωή εν τάφω» το παρακάτω απόσπασμα «Ο λόφος με τις παπαρούνες». Το διαβάζαμε σε παλαιότερα αναγνωστικά. Στα νεότερα ο Μυριβήλης δεν έχει θέση, παραείναι εθνοκεντρικός… Είμαστε στην περίοδο του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, Ρώσοι και Έλληνες στρατιώτες ανήκουν στην ίδια συμμαχία.
«Είναι και μια μέρα χαρούμενη μέσα στις άσκημες μέρες της πορείας. Μια μέρα γαλάζια και κόκκινη, με ανοιξιάτικον ουρανό, γεμάτη μαβιά μάτια, κόκκινα αγριολούλουδα και αργά μελαγχολικά τραγούδια. Ήταν ένας λόφος άλικος από τις παπαρούνες. Ξεκουραζόταν ένα Ρούσικο Σύνταγμα, που τραβούσε κι αυτό για το μέτωπο. Εκεί μας σταματήσανε κ’ εμάς. Είχε νερό μπόλικο και πρασινάδα εκεί δίπλα. Στήσαμε πυραμίδες τα όπλα και φάγαμε κοντά τους. Μας σίμωσαν κάτι μεγαλόσωμα παλικάρια με τριανταφυλλιά μάγουλα, με χοντρές μπότες και μπλούζες παιδιάτικες δίχως κουμπιά. Τα πηλίκιά τους είχαν κεραμίδι στενούτσικο.
— Γκίρτς
— Γκίρτς.
— Κριστιάν;
— Κριστιάν.
— Ορτοντόξ;
— Ορτοντόξ.
Μας δεχτήκανε με χαρές σχεδόν παιδιάτικες. Γελούσανε, και μεις γελούσαμε, μας χάριζαν κονσέρβες, σουγιάδες. Με τα μεγάλα τους χέρια μάς χτυπούσανε στην πλάτη. Τραβούσανε και μας δείχναν από την τραχηλιά τους χρυσά, σιντεφένια σταυρουδάκια και φυλαχτάρια κρεμασμένα με αλυσιδίτσες. Σταυροκοπιόντανε με τον ορθόδοξο τρόπο….
— Κριστιάν! Κριστιάν!

Φάγαμε μαζί, κουβεντιάσαμε ώρες δίχως να καταλαβαίνει γρι ο ένας απ’ τη γλώσσα τ’ αλλουνού. Όμως συνεννοηθήκαμε περίφημα. Η αγάπη κ’ η όχτρα έχουνε διεθνή γλώσσα. Σαν κάμαμε τις τετράδες για να φύγουμε, οι Ρούσοι βάλανε παπαρούνες μέσα στις μπούκες των τουφεκιών μας. Ήτανε σα μια παράξενη λιτανεία με ατσαλένιες λαμπάδες, που στην κορφή τους άναβε η πιο χαρούμενη φλόγα. — Αντίο! Αντίο!

Ο πολύ νέος αξιωματικός πετά το καπέλο του, λυγερός, σχεδόν διάφανος μέσα στο φως. — Χαίρε, λίαν, Έλληνες! Χαίρε! Πόση αγάπη υπάρχει στον κόσμο! Άφθονη σαν ποτάμι που χύνεται μέσα σ’ έναν κάμπο. Ανθισμένη σαν ένας λόφος κόκκινος από τις παπαρούνες, που σε φωνάζουνε να τις κόψεις. Δεν έχεις παρά να σκύψεις να τις κόψεις».

Ωραίο κείμενο, με την αριστοτεχνική γλώσσα και μαεστρία του Μυριβήλη. Άνθρωπος που έζησε τα δεινά του πολέμου και «έπλεξε» με τις εμπειρίες του το ειρηνοποιό αριστούργημά του «η ζωή εν τάφω». Έχει ευστόχως ειπωθεί ότι η ιστορία διδάσκει ότι κανείς δεν διδάσκεται από αυτήν. Πόλεμος τι σημαίνει; Τον αρτιότερο ορισμό και τον πιο κατανοητό μας τον προικοδότησε ο Ηρόδοτος.

Κανείς δεν είναι τόσο ανόητος ώστε να προτιμά τον πόλεμο από την ειρήνη. Γιατί στον καιρό της ειρήνης τα παιδιά θάβουν τους γονείς, ενώ στον καιρό του πολέμου οι γονείς θάβουν τα παιδιά τους. Για να κατανοήσουμε πληρέστερα τη θέση του Ηροδότου, είναι καλό να υπογραμμίσουμε εναργέστερα τις διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στον πόλεμο και στην ειρήνη.

Άρση του πολέμου είναι η ειρήνη και άρση της ειρήνης είναι ο πόλεμος. Ως πόλεμος νοείται η ένοπλη σύρραξη ανάμεσα σε κράτη ή ανάμεσα σε πολίτες μιας και μόνης χώρας. Κάθε πόλεμος διεξάγεται κάτω από τις πτυχές μιας σημαίας και καθορίζεται από μια συγκεκριμένη ιδεολογία ή κίνητρο :

Συνηθίζουμε να διακρίνουμε τους πολέμους σ’ επιθετικούς και αμυντικούς. Σκοπός του επιθετικού πολέμου είναι η κατάληψη εδαφών, η σύλληψη αιχμαλώτων, η λεηλασία, η ταπείνωση, ο αφανισμός ή η υποδούλωση ενός λαού. Μια μορφή πολέμου, η πιο ειδεχθής, είναι ο εμφύλιος πόλεμος.

Επίθεση αδελφών εναντίον αδελφών. Από τα βάθη των αιώνων ο Όμηρος καταριέται τον επιθυμητή του εμφύλιου πολέμου, λέγοντας : «Ἀφρήτωρ, ἀθέμιστος, ἀνέστιός ἐστιν ἐκεῖνος, ὃς πολέμου ἔρατ’ ἐπιδημίου ὁκρυόεντος». Δικαίωση βρίσκει μόνο ο αμυντικός πόλεμος, που συνίσταται σε δικαιολογημένη χρήση όπλων για τη διασφάλιση της ακεραιότητας και υπεράσπιση της ζωής, της τιμής και της περιουσίας του έθνους.

Ως λαός είμαστε σίγουρα ειρηνικός, γι’ αυτήν αγωνιστήκαμε. Μόνο αυτός που μάχεται, γνωρίζει την αξία της ειρήνης. Μόνο λαοί που γνώρισαν τη φρίκη του πολέμου ψάλλουν τους ωραιότερους ύμνους γι’ αυτή. Οι Έλληνες πολέμησαν πολύ στη διάρκεια της ιστορίας τους και γι’ αυτό λάτρεψαν όσο κανείς σαν θεά την ειρήνη. Ο Παλαμάς μ’ έξοχο ποιητικό τρόπο δηλώνει την τραγική αυτή διάσταση :

«Τι κι αν του πολέμου το χορό χορεύω, γονατιστός ειρήνη εσέ λατρεύω». Ποιος είναι ο σκοπός όλων σχεδόν των πολέμων; Πάλι καταφεύγω στους αρχαίους ημών προγόνους. Ο Πλάτων μας έδωσε τον εγκριτότερο ορισμό: «Διά την των χρημάτων κτήσιν πάντες οι πόλεμοι γίγνονται».

Κατά το λαμπρό συνήθειό μας, χωριζόμαστε, αντιμαχούμε και για ξένες υποθέσεις. Ρωσόφιλοι ή δυτικόφιλοι; Θυμήθηκα τον Γέρο του Μοριά, που όταν τον ρώτησαν αν είναι ρωσόφιλος ή αγγλόφιλος ή γαλλόφιλος, απάντησε με την αστείρευτη θυμοσοφία του. Εγώ είμαι… θεόφιλος.

Επίλογος. Ο εικοστός αιών υπήρξε μια εποχή συμπυκνωμένης σκληρότητας. Έχει στο ενεργητικό του το θλιβερό προνόμιο δύο παγκόσμιων πολέμων και αναρίθμητων άλλων με μικρότερο βεληνεκές. Οι συνεχείς πόλεμοι επιφέρανε μια αλυσωτή έκρηξη του ενστίκτου και υποβίβασαν την αξία της ανθρώπινης ζωής. Καθώς όμως λέει ο Μαλρώ «μια ζωή δεν αξίζει τίποτα, αλλά και τίποτα δεν αξίζει όσο μια ζωή». Η ζωή είναι ανεπανάληπτο αγαθό και δεν επιτρέπεται να την αφανίσουμε. Ειδικά σήμερα με τα όπλα μαζικής καταστροφής έχουμε φθάσει στο όριο των καιρών.

Ο πλανήτης μας ίσως να μην αντέξει σε περισσότερο αίμα. Έχουμε από τα παλιά χρόνια γίνει αληθινό «άχθος αρούρης». Ας μην προκαλέσουμε τώρα και το σύμπαν. Όλοι οι μεγάλοι ανθρωπιστές πιστεύουν ότι είναι αναγκαία αλλά και δυνατή η επιβολή μιας δίκαιης και παγκόσμιας ειρήνης. Ο Τζων Κέννεντυ λίγο πριν πέσει νεκρός είχε διακηρύξει: «Όλα τα προβλήματα δημιουργήθηκαν από τους ανθρώπους, άρα μόνο από αυτούς μπορούν να επιλυθούν».

Οι λαοί ζουν κι ελπίζουν ότι θα δουν κάποτε την ημέρα, που «κατακόψουσι τάς ρομφαίας αὐτῶν εἰς ἄροτρα καί τά δόρατα αὐτῶν εἰς δρέπανα καί οὐκέτι μή μάθωσι πολεμεῖν». Και τότε πια οι άνθρωποι, πλήρεις ημερών, θ’ αναμένουν τον απονότατο θάνατο, που θα έρχεται από τα γεράματα, και θα μεταφέρονται από τα παιδιά τους στην τελευταία τους κατοικία, όπως ακριβώς η θημωνιά από τ’ αλώνι, για να θυμηθούμε μια άλλη παρομοίωση της Γραφής.