15η Ιουνίου, Παγκόσμια Ημέρα κατά της κακοποίησης των ηλικιωμένων

Του Κωνσταντίνου Βαστάκη*

«Είναι τα γηρατειά μάλλον, παρά ο θάνατος, που είναι το αντίθετο της ζωής. Τα γεράματα είναι η παρωδία της ζωής, ενώ ο θάνατος μετατρέπει τη ζωή σε πεπρωμένο».

(Σιμόν ντε Μπωβουάρ, 1908-1986, Γαλλίδα συγγραφέας).

Προλεγόμενα

Κάθε άνθρωπος,και ο ηλικιωμένος, έχει την προσωπική του αξιοπρέπεια και ταυτοχρόνως την απαίτηση να τον σέβονται οι συνάνθρωποί του, όπως και αυτός την δική του. Με ένα λόγο, ηθικώς και κοινωνικώς, η ανθρώπινη αξιοπρέπεια είναι απαραβίαστη. Κατά την ΜΚΟ «Γραμμή Ζωής» η ηλικία και η ανάγκη υποστήριξης δεν μπορεί σε καμμία περίπτωση να αποτελούν αφορμή γιά επιβολή περιορισμών, αφαίρεσης ανθρώπινων δικαιωμάτων και αρχών ελευθερίας του ατόμου, που ορίζονται από το δημοκρατικό Σύνταγμα κάθε χώρας. Το προχωρημένο της ηλικίας του ανθρώπου σε καμμία περίπτωση δεν επιτρέπει στέρηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Τα ηλικιωμένα άτομα, δηλαδή οι ηλικιωμένοι συνάνθρωποί μας, θα πρέπει να συνεχίσουν να ζουν και να αντιμετωπίζονται ίσα με τα υπόλοιπα μέλη μιάς κοινωνίας. Πρέπει να προστατεύεται πάντα το απαράβατο δικαίωμά τους να απολαμβάνουν τα ανθρώπινα δικαιώματά τους. Η οποιαδήποτε κακοποίηση ηλικιωμένων είναι αδίκημα, καταρρακώνει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και ακυρώνει τον πολιτισμό μας. Από τον 4^ο αιώνα π.Χ. ο αρχαίος Έλληνας ποιητής Μένανδρος κραυγάζει: «Τίμα το γήρας, ου γάρ έρχεται μόνον». Σήμερα υπάρχει η Γραμμή SOS τηλ. 1065, που μπορούν οι ηλικιωμένοι να καλούν σε βοήθεια.

Η κακοποίηση των ηλικιωμένων

Η καθημερινή πράξη και η σκληρή πραγματικότητα της υλόφρονης εποχής μας, δείχνουν, ότι οι ηλικιωμένοι σήμερα εκλαμβάνονται ως άχρηστα όντα και ως «ανθρώπινα σκουπίδια» με όλες τις αρνητικές συνέπειες αυτής της αντιλήψεως. Κατά τον Ντοστογιέφσκυ «χωρίς Θεό, όλα επιτρέπονται» ακόμα και τα πιό ειδεχθή εγκλήματα. Τα είδη της κακοποιήσεως των ηλικιωμένων είναι πολλά, όπως βία σωματική και ψυχολογική, εκμετάλλευση, παραμέληση, παράλειψη, τραυματισμοί, ασιτία, αφυδάτωση, ακαθαρσία, ψύχος, καύσωνας κ.ά. και, επί πλέον, πλημμελής εφαρμογή θεραπευτικής αγωγής. Η πιό φανερή μορφή κακοποίησης ηλικιωμένων είναι η άσκηση επάνω στα αδύναμα σώματά τους σωματικής βίας, όπως χτυπήματα, χαστουκίσματα, σφαλιάρες, κλωτσιές, σπρωξίματα και τα όμοια.

Η καθιέρωση παγκόσμιας ημέρας κατά της κακοποίησης των ηλικιωμενων

Κατά την ΜΚΟ «Γραμμή Ζωής» η 15^η Ιουνίου καθιερώθηκε ως «παγκόσμια ημέρα κατά της κακοποίησης των ηλικιωμένων». Η καθιέρωση αυτή έγινε, γιά να ευαισθητοποιηθεί το παγκόσμιο κοινό με σχετικές εκδηλώσεις, όσον αφορά στην κακομεταχείριση, που υφίστανται οι ηλικιωμένοι ακόμη και μέσα στο ίδιο το σπίτι τους, από ανθρώπους της οικογένειάς τους ή ανθρώπους, που είναι υπεύθυνοι γιά τη φροντίδα τους γενικότερα. Ως γνωστόν, ο ΟΗΕ το 1990 ανακήρυξε την 1^η Οκτωβρίου ως την παγκόσμια ημέρα των ηλικιωμένων, δηλαδή της αξίας των ηλικιωμένων και το επόμενο έτος όρισε πέντε βασικές αρχές για του ηλικιωμένους, οι οποίες στοχεύουν στη διασφάλιση της ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ στην τρίτη ηλικία εκ μέρους όλων των κυβερνήσεων των κρατών του κόσμου. Αυτές οι αρχές είναι η ανεξαρτησία, η συμμετοχή των ηλικιωμένων στα κοινά, η δυνατότητα εκπλήρωσης των προσωπικών τους στόχων, η φροντίδα, που χρειάζονται, και η αξιοπρέπεια. Κατά την έκθεση των Ά.Σιώκα και Γ.Κρικρή (ηλεκτρονική εφημερίδα «Μοσχάτο-Ταύρος-95») ο πολιτισμός μιάς κοινωνίας κρίνεται, μεταξύ άλλων, και από την στάση των μελών της απέναντι στην τρίτη ηλικία…. οι αριθμοί από έρευνες παρουσιάζουν μια ιδιαίτερα θλιβερή εικόνα: Ένας στους τρεις ηλικιωμένους, δηλαδή 1.000.000 συνάνθρωποί μας (στην Ελλάδα), υποφέρουν από μοναξιά, και επειδή με τον καιρό η παντοειδής κακοποίηση κατά των ηλικιωμένων γιγαντώθηκε, καθιερώθηκε, όπως προαναφέραμε, η 15^η Ιουνίου ως «παγκόσμια ημέρα κατά της κακοποίησης των ηλικιωμένων».

Η τρίτη ηλικία κατά τον καθηγητή Απ.Ν.Μπουρνέλη.

Κατά τον Απόστολο Ν.Μπουρνέλη, αναπληρωτή καθηγητή ΑΕΑΗ Κρήτης (διαδίκτυο), οι αξίες, που περιέχονται στις λέξεις παππούς και γιαγιά πρέπει να αναδειχθούν , διότι τα πρόσωπα αυτά προσδίδουν στην ζωή νόημα, πραότητα και σεβασμό. Η εποχή μας, λέγει ο εν λόγω καθηγητής, έχει ανάγκη από το παρελθόν, γιά να ζήσει το παρόν και να σχεδιάσει σωστά το μέλλον. Μία κοινωνία, που δεν τιμά τους γέροντες και δεν σέβεται τις γερόντισσες, δεν σκύβει στα προβλήματα και τις ανάγκες των ηλικιωμένων, ναρκοθετεί την ζωή και αυτοκτονεί ομαδικά. Η 1^η Οκτωβρίου κάθε έτους αφιερώθηκε, ως γνωστόν, στην τρίτη ηλικία, δηλαδή σε εκείνους, που μας έφεραν στην ύπαρξη και την ζωή και εδαπάνησαν την δική τους ζωή, γιά να προσφέρουν με όσες δυνάμεις και μέσα διέθεταν στο κοινωνικό σύνολο. Ως εκ τούτου, και εμείς θα πρέπει να ρυθμίσουμε σωστά και δίκαια τη συμπεριφορά μας απέναντί τους και να εκδηλώνουμε αγάπη και πάλι αγάπη υπέρ αυτών.

Σε ένα σημείωμα, όπως το παρόν, δεν είναι, βεβαίως, δυνατόν να παρατεθούν όλες οι απόψεις του ως άνω καθηγητή.

Οι ηλικιωμένοι στην προχριστιανικοί κοινωνία

Κατά την άποψη πολλών, το γήρας «ναι μεν σχετίζεται με το σώμα, αλλά κυρίως αφορά στον ψυχισμό του ανθρώπου, ο οποίος δεν γηράσκει ποτέ». Εξαρτάται από το πώς ο κάθε άνθρωπος αισθάνεται, ποιές είναι οι δραστηριότητές του, που νοηματοδοτούν την ζωή του σε όλες τις περιόδους της. Είναι μία κατάσταση ψυχής. Ο χρόνος ρυτιδώνει μόνον το δέρμα, και όχι την αθάνατη ψυχή. Η ψυχή τότε «ρυτιδώνεται», όταν χάσει τον ενθουσιασμό και τα ιδανικά της (βλ. Απ.Ν. Μπουρνέλης, ως άνω). Κατά τον φιλόσοφο και παιδαγωγό Πλάτωνα (428-347π.Χ.) η γεροντική πείρα και σοφία είναι θησαυρός αδαπάνητος. «Χαίρω», λέγει, «διαλεγόμενος τοις σφόδρα πρεσβύταις. Δοκά γάρ παρ΄αυτώ πυνθάνεσθαι, ώσπερ τίνα οδού προσεληλυθότων, ην και ημάς ίσως δεήσει πορεύεσθαι, ποία τις έστι, τραχεία και χαλεπή ή ραδία και εύπορος» (Πλάτ. Πολιτεία Α, C). Ο αρχαίος ιστορικός Ξενοφών (430-354 π.Χ.) αναφέρεται σε ένα νόμο των Αθηναίων, σύμφωνα με τον οποίον δεν μπορούσε κανείς να αναλάβει δημόσιο λειτούργημα, εάν προηγουμένως δεν είχε εκπληρώσει το οφειλόμενο χρέος προς τους γονείς του. Λέγει ο εν λόγω ιστορικός: «Η πόλις, εάν τους γέροντες γονέας μη θεραπεύση δίκην αυτώ επιτίθησι και αποδοκιμάζουσα ουκ εκ αρχείν». (Ξενοφ. «Απομνημονεύματα», Κ/12). Στην αρχαία Σπάρτη η τιμή προς τους γέροντες ήταν δεδομένη. Οι αναφορές στην τιμή της τρίτης ηλικίας των αρχαίων είναι πολλές. Κατά τους χρόνους της Παλαιάς Διαθήκης οι λευκομάλληδες γέροντες, και οι πολιές γερόντισσες ήσαν αξιοσέβεστα πρόσωπα ως ταμιούχοι χρήσιμων εμπειριών. Ο σοφός Σειράχ λέγει: «Μη αστόχει διηγήματα γερόντων» (Σοφία Σειράχ Η,9). Και ο σοφός Σολομών τονίζει: «Γήρας γαρ τίμιον ου το πολυχρόνιον ουδέ αριθμώ ετών μεμέτρηται, πολιά δε εστί φρόνησις ανθρώποις και ηλικία γήρας, βίος, ακηλίδωτος». (Σοφία Σολομώντος Δ, 8-9).

Οι ηλκιωμένοι στη μεταχριστιανική κοινωνία

Σε μιάν ευχή της Θείας Λειτουργίας του Μεγάλου Βασιλείου, ο ιερεύς, απευθυνόμενος προς τον Κύριο, λέγει μεταξύ άλλων: «Τα νήπια έκθρεψον, την νεότητα παιδαγώγησον, το γήρας περικράτησον». (Ιερατικόν, έκδ. Αποστ. Διανονίας, Αθήναι, σελ. 181-182). Χαρακτηριστικές είναι οι αναφορές της Βίβλου στην τρίτη ηλικία, όπως του Αποστόλου Παύλου γιά την γιαγιά και την μητέρα του μαθητή του Τιμόθεου, την Λωίδα και την Ευνίκη κατά τον ιερό Χρυσόστομο (Όμιλ. Α΄, ΕΠΕ 23, 465). Αναφορά κάνει και ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος στα πρόσωπα της τρίτης ηλικίας με μεγάλο σεβασμό (ποιήματα Α, Δ, ΕΠΕ, 10, 31, 33, 323 και ΕΠΕ 10, 19-21 και 345). Η πατερική Γραμματεία είναι γεμάτη από ευγνώμονες αναφορές στην τρίτη ηλικία, που δεν μπορούν να αναφερθούν εδώ. Άρα, λοιπόν, η κακοποίηση και τα γηροκομεία-κολαστήρια της τρίτης ηλικίας, που «θριαμβεύουν» στην εποχή μας, πρέπει να σταματήσουν αμέσως. Είναι ευθύνη όλων μας, και κυρίως του κράτους, που πρέπει να ελέγχει και να μην αδιαφορεί.

Χαρακτηριστικές μεταβολές της τρίτης ηλικίας

Κατά την «Euromedica-Αγωγή», η τρίτη ηλικία είναι η περίοδος του γήρατος «κατά την οποία οι άνθρωποι βιώνουν πολλές βιολογικές, ψυχολογικές και κοινωνικές αλλαγές, που επηρεάζουν την συμπεριφορά τους και την ικανότητα προσαρμογής τους». Κατά τρόπο συμβατικό η εκκίνηση της τρίτης ηλικία τοποθετείται στο 65^ο (και τώρα στο 67^ο) έτος της ζωής ενός ατόμου, οπότε αρχίζει και η συνταξιοδότησή του. Τα χαρακτηριστικά της τρίτης ηλικία είναι μεταβολές στην σωματική λειτουργία (μείωση όρασης, ακοής, σωματικής κινητικότητας), μεταβολές στην γνωστική λειτουργία (δυσκολίες στην μνήμη και την σκέψη), μεταβολές στην διάθεση και την συμπεριφορά (π.χ. ανασφάλεια, μοναξιά, αρνητικές σκέψεις, όπως ότι τους εγκαταλείπουν συγγενείς, παλαιοί φίλοι, παιδιά κτλ., απομόνωση, έλλειψη ενδιαφέροντος, έλλειψη βούλησης, ενοχές, μείωση όρεξης και διαταραχές στον ύπνο, απομάκρυνση από το εργασιακό-παραγωγικό περιβάλλον, λόγω συνταξιοδοτήσεως.

Προτάσεις για την υποστήριξη των ηλικιωμένων

Κατά την «Euromedica –Αγωγή» (δες ανωτέρω), ας αναγνωρίσουμε με σεβασμό την αξία τους και την κοινωνική τους θέση, ας αντιμετωπίσουμε με πραγματική βούληση, τα προβλήματά τους και εύλογα να τους προσφέρουμε φροντίδα και να αναλάβουμε με κάθε δυνατό τρόπο την προστασία τους, ώστε να τους διασφαλίσουμε μιάν αξιοπρεπή ζωή.

-Να τους αποδεχθούμε χωρίς να θέλουμε να τους αλλάξουμε.

-Να απαφεύγουμε τις διαφωνίες μαζί τους μεένα διπλωματικό τρόπο. στα δύσκολα, να αλλάζουμε θέμα συζήτησης και να χαμογελάμε.

-Να τους συγχωρούμε, εστιαζόμενοι στα καλά χαρακτηριστικά τους και τις ωραίες στιγμές μαζί τους. Τα άλλα να τα «λησμονούμε», γιά να μην τους δημιουργούμε «ανομολόγητες συνειδησιακές κατηγορίες» και τύψεις.

-Να τους ακούμε, πράγμα που το θέλει πολύ ο ηλικιωμένος.

-Να τους ρωτάμε γιά το τι θέλουν να κάνουν με τη ζωή τους, πώς θέλουν να την αξιοποιήσουν. Όταν βρίσκονται σε στάδιο άνοιας, ας δείχνουμε στοργή και χαμόγελο. Ακόμη και στην κατάσταση Αλτσχάιμερ δεν είναι «φυτά» όπως πολλοί νομίζουν. Νιώθουν τα συναισθήματά μας και την συμπεριφορά μας. Απλώς, δεν λειτουργούν τα κατάλληλα όργανα για να εκφρασθούν και να μας απαντήσουν.

-Τέλος, να τους προσφέρουμε κίνητρα, ώστε να ασκούνται πνευματικώς και σωματικώς. Να μη «βαλτώνουν». Η καλή ψυχαγωγία και η δημιουργική απασχόλησή τους, που πρέπει να τους εξασφαλίσουμε, είναι ο καλύτερος τρόπος να διατηρήσουν τη ζωτικότητά τους, την αισιοδοξία τους και την προσπάθειά τους για την επανακοινωνικοποίησή τους. (βλ. Euromedica-Αγωγή, Τέρμα 17^ης Νοεμβρίου, Ελαιώνας, Πυλαίας 54301 Θεσσαλονίκης, τηλ. 2310-986.000).

Εν κατακλείδι ας προστεθεί, ότι ένας κατάλληλος πνευματικός, γιά τους πιστούς κυρίως, έχει να προσφέρει πάρα πολλά, καθώς και η διευκόλυνση της λατρευτικής ζωής.-

*Θεολόγου, πρώην λυκειάρχου